د میټا اجرایوي مشر مارک زوکربرګ د امازون شرکت له څښتن جیف بیزوس څخه مخکې شو او د نړۍ دویم شتمن کس شو. د بلومبرګ، د میلیاردرانو لړۍ د ټاکلو له مخې، د مارک زوکربرګ شتمني ۲۵۲ میلیارده ډالرو ته رسیدلې، په داسې حال کې چې د امازون شرکت بنسټ ایښودونکی جیف بیزوس ۲۴۹ میلیارده ډالره ده.
ایلن ماسک د نړۍ تر ټولو شتمن کس دی چې د شتمنۍ خالص ارزښت یې ۴۰۲ میلیارده ډالره ته رسېږي.
مارک زوکربرګ د میټا د ونډو ۱۲.۸سلنه څښتن دی، او د هغه د شتمنۍ زیاتوالی یا کمښت هم د هغه د شرکت په ونډو پورې تړاو لري.
د مارک زوکربرګ شتمني په ۲۰۲۵ کال کې د ۴۴.۴ میلیارده ډالرو په حیرانونکي ډول سره زیاته شوې، چې نوموړی یې سږ کال تر اوسه پورې تر ټولو زیات عاید لرونکی کس ګرځولی دی.
مارک زوکربرګ، چې په ۲۰۲۲ کال کې د میټاورس په جوړولو بوخت وو، د لوی مالي زیان سره مخ شو، شتمني یې له ۱۰۰ میلیارده ډالرو څخه کمه شوه، چې په دې سره هغه د نړۍ د لسو غوره شتمنو له کتار څخه ووت.
خو په ۲۰۲۳ کال کې، مارک زوکربرګ خپل تمرکز حقیقي نړۍ ته ور واړوه او د میټا پلیټ فارم د لګښتونو کمولو لپاره یې چټک ګامونه پورته کړل په داسې حال کې چې د مصنوعي ځیرکتیا په ټیکنالوژۍ یې ډیر کار ترسره کړی و.
د مصنوعي ځیرکتیا په اړه په یوه نوي اخلاقي لاسوند کې، چې د واتیکان دوو ادارو لیکلی او پاپ فرانسیس تایید کړی، ویل شوي، « د مصنوعي ځیرکتیا له لارې جوړې شوې جعلي رسنۍ د ټولنې بنسټونه ورو ورو کمزوري کولای شي».
د واتیکان په سند کې، چې «لرغونی او نوی» نومیږي، د کار پر بازار، روغتیا او زده کړو د مصنوعي ځیرکتیا اغېزې څېړل شوې دي.
د رویټرز د رپوټ له مخې، سند وايي، « په ټولو هغو ځایونو کې چې انسانان پرېکړې کوي، د شر سیوری دلته هم ځان راجوتوي».
پاپ اخلاقي چوکاټونه غواړي
واتیکان ټینګار کوي چې د مصنوعي ځیرکتیا د اخلاقي ارزونې لپاره د ټکنالوژۍ د کارونې او موخو په اړه روښانه تګلارې اړینې دي.
سند خبرداری ورکوي چې د ناسمو معلوماتو خپرېدل، په ځانګړې توګه هغه چې د مصنوعي ځیرکتیا تر کنټرول یا اغېز لاندې وي، «په ټولنه کې په غیر قصدي ډول سیاسي وېش او ګډوډي ته لمن وهلای شي».
پاپ فرانسیس، چې له ۲۰۱۳کال راهیسې د ۱.۴ میلیارد کسیزې کاتولیک کلیسا مشري کوي، په وروستیو کلونو کې د مصنوعي ځیرکتیا اړوند اخلاقي مسایلو ته پاملرنه ډېره کړې ده.
تېره اونۍ، پاپ په داووس کې د نړیوال اقتصادي فورم غونډې ته په یوه پیغام کې وویل، چې مصنوعي ځیرکتیا د بشریت راتلونکي ته «جدي ګواښونه» پېښولای شي. هغه د نړۍ له سیاسي، اقتصادي او سوداګریزو مشرانو وغوښتل چې د دې ټکنالوژۍ د کارونې لپاره اخلاقي چوکاټونه کېږدي.
پاپ د تېرکال په جون میاشت کې په ایټالیا کې د جي اووه غونډې پر مهال هم ورته خبرداری ورکړی و. هغه وویل چې خلک باید الګورېتمونه دې ته پرې نه ږدي چې ددوی برخلیک وټاکي.
د چینايي موډل بری
د واتیکان دغه سند داسې مهال خپریږي، چې د چین د نوې مصنوعي ځیرکتیا ماډل « ډيپ سیک» د امریکايي ورته کمپنیو بازارونه ګډوډ کړي دي.
د امریکا د چیپ جوړولو شرکت انویدیا ونډې د دوشنبې په ورځ ۱۷ سلنه ولوېدې او په بازار کې یې ونډه ۵۹۳ میلیارده ډالرو ته را ښکته شوه. رویټرز وايي، چې دا د تاریخ تر ټولو ستر یو ورځنی زیان دی.
ډیپسیک (DeepSeek) شرکت ادعا کوي چې دا ماډل د اوسنیو شته خدماتو په پرتله لږ معلومات او کم لګښت لري، خو دغه نوي ځیرک ماډل په نړیواله کچه پام ځان ته اړولی دی.
د OpenAI اجرایه رییس سام الټمن دایو پام وړ ماډل بللی او ویې ویل، « موږ به لا غوره ماډلونه وړاندې کړو او دا رښتیا هم خوشحالوونکې ده چې یو نوی سیال راغلی».
په اسیا کې د جاپاني شرکت ایډوانټیسټ ونډې لس سلنه ټیټې شوې، د هالنډ (ASML) شرکت هم یو څه شاته لاړ، په متحده ایالاتو کې د مایکروسافټ، ګوګل مور او نورو ټکنالوژیکو شرکتونو ونډې هم کمې شوې دي.
د امریکا ولسمشر ډونالډ ټرمپ خبرداری ورکړی چې د ډیپ سیک بری باید د امریکا د ټکنالوژۍ شرکتونو لپاره « د ویښتابه نښه» وي.