بلوچستان کې په دوو جلا پېښو کې د څلورو پولیسو په ګډون ۸ تنه وژل شوي دي
پاکستانۍ رسنۍ جیو نیوز راپور ورکړی، چې د بلوچستان په نوشکي ولسوالۍ کې په یوې پېښه کې د پولیسو د ګزمې پر موټر د نامعلومو وسلهوالو په برید کې څلور تنه پولیس وژل شوي دي.
پاکستانۍ رسنۍ جیو نیوز راپور ورکړی، چې د بلوچستان په نوشکي ولسوالۍ کې په یوې پېښه کې د پولیسو د ګزمې پر موټر د نامعلومو وسلهوالو په برید کې څلور تنه پولیس وژل شوي دي.
پولیسو جیو نیوز ته ویلي، پېښه هغه مهال رامنځته شوه چې پولیس د یادې ولسوالۍ په غریب اباد سیمه کې په ګزمه بوخت وو او وسلهوالو پرې ډزې وکړې.
د پولیسو په وینا، په وژل شویو کې د نذیر احمد، منصور احمد، عبدالکریم او عبدالقاهر په نومونو پولیس چې د نوشکي د بېلابېلو سیمو اوسېدونکي دي شامل دي.
دا په داسې حال کې ده، چې پرون د بلوچستان د قلات ولسوالۍ په منګچر سیمه کې د وسلهوالو په ډزو کې د اوبو رسونې څلور تنه کارکوونکي وژل شوي دي.
د بلوچستان سر وزیر سرفراز بګټي رسنیو سره په خبرو کې ویلي، چې د نوشکي او منګچر په پېښو کې د وژل شویو کسانو وینه به بېځوابه پاتې نهشي.
د یادولو وړ ده، چې په دې وروستیو کې په بلوچستان کې ناامنیو او وژنو ډېر زور اخیستی دی.
څه موده وړاندې په بلوچستان کې د بلوڅ بېلتون غوښتونکو لهخوا پر یوه اورګاډي برید او د مساپرو یرغمل نیولو پېښه کې د ۲۳ پاکستاني امنیتي ځواکونو په ګډون ۳۱ تنه وژل شوي وو.
د نیویارک ټایمز په یوې خپرې کړې مقاله کې راغلي، پر دیورنډ کرښه پرتې پخوانۍ نیمه قبایلي سیمې د تاوتریخوالي او سختدریځۍ له زیاتوالي سره مخ دي چې د سیمې اوسېدونکي یې سخت اندېښنمن کړي دي.
دغه سیمې چې د امریکا د پخواني ولسمشر بارک اوباما لهخوا «د نړۍ تر ټولو خطرناک ځای» په نوم هم یادې شوې وې، د ۲۰۱۸ کال له اصلاحاتي پروګرامونو وروسته پاکستان له بنسټیزو سیاسي او قانوني جوړښتونو سره یو ځای کړې دي.
پاکستان د اقتصادي ودې او د تاوتریخوالي د کمېدو ژمنې کړې؛ خو لیدل کېږي چې دغه ژمنې نه دي عملي شوي.
د طالبانو له واک ته ستنېدو وروسته، د ۲۰۲۱ کال راهیسې په پاکستان کې د ترهګریزو بریدونو نوې څپه پیل شوې.
د نړۍوال اقتصاد او سولې انسټیټیوټ د راپور له مخې، د ۲۰۲۳ کال په ترڅ کې د ترهګریزو بریدونو له امله له « ۱۰۰۰ کسان قبایلي سیمو کې» وژل شوي په داسې حال کې چې دغه شمېره په « ۲۰۱۹ کال کې ۲۵۰ » وه.
یاد انسټیټیوټ پاکستان د نړۍ دویم هېواد ګڼي، چې ترهګرۍ سخت اغېزمن کړی دی.
تاریخي عوامل او نړۍوال نفوذ
کارپوهان باور لري، چې د قبایلي سیمو ستونزې د استعماري دورې له سختو قوانینو سرچینه اخلي.
د سیمې جغرافیوي موقعیت دا ځای د نړۍوالو سټراټېژیکو لویو لوبو برخه ګرځولې ده.
نیویارک ټایمز خپره کړې مقاله کې کاږي، د پښتونخوا ایالت سره د قبایلي سیمو یو ځای کول د ځايي اوسېدونکو ستونزې او ننګوونې نه دي حل کړي.
د قبایلو سیمو ځیني مشران او وسلهوالې ډلې اوس د دغه ادغام د بېرته لغوه کېدو غوښتونکي دي.
د پاکستاني طالبانو تحریک (ټيټيپي) چې د پاکستان پوځ او امنیتي ځواکونو پر ضد پراخ، پراخ وسلهوال فعالیتونه کوي، د دې پروسې یو تر ټولو سر سختي مخالفین ګڼل کېږي او غواړي چې پر دغو سیمو خپل واک ترلاسه کړي.
د مومندو اېجنسۍ یو ټولنیز فعال نور اسلام صفي له قوله د نیویارک ټایمز په مقاله کې راغلي:« د پاکستان حکومت موږ ته د پرمختګ، سولې، کار موندنې او عادلانه نظام ژمنې راکړې؛ خو دا ټولې ژمنې دروغ ثابتې شوې».
د قبایلو جغرافیایي اهمیت او تاریخي محرومیت دا سیمې د ترهګرۍ او ناقانونه فعالیتونو پر مرکز بدلې کړې دي.
د شوروي اتحاد پر ضد د ۱۹۷۹ کال جهاد، د ۲۰۰۱ کال د سېپټمبر ۱۱مې بریدونه او واک ته د افغان طالبانو بیا ځل واک ته رسېدل ټول هغه عوامل دي، چې د دغو سیمو امنیتي وضعیت یې ترینګلی کړی دی.
ناکامه اصلاحات او دوامداره بې ثباتي
د نیویارک ټایمز خپره کړې مقاله کې زیاته شوې، د پاکستان حکومت د ۲۰۱۸ کال د اصلاحاتو له لارې د دغه سیمې وضعیت د ښه کولو هڅه وکړه؛ خو د طالبانو تر واک ته رسېدو وروسته د سخت دریځو ډلو فعالیتونه پکې لا زیات شول.
«ټيټيپي» په افغانستان کې د طالبانو تر سیوري لاندې د خوندي پناه ځایونو او پرمختللو وسلو په ترلاسه کولو په قبایلي سیمو کې خپل بریدونه پراخ کړي او چټک کړي دي.
د ۲۰۲۱ کال راهیسې د خېبر پښتونخوا په پخوانیو قبایلي سیمو کې د تاوتریخوالي کچه لوړه شوې.
یوازې د تېر ډېسمبر په میاشت کې پاکستاني طالبانو د سوېلي وزیرستان په سیمه کې ۱۶ پاکستاني سرتېري ووژل.
د دغه بریدونو په ځواب کې پاکستاني پوځ د افغانستان په پکتیکا ولایت کې هوايي بریدونه وکړل، چې له کابل سره یې اړیکې خورا ترینګلې کړې.
په ورته وخت کې د فرقوي تاوتریخوالي پېښو هم زور اخیستی.
په کورمې ولسوالۍ کې چې له کابل سره ۵۰ میله واټن لري، د ۲۰۲۳ کال په ترڅ کې د فرقهيي شخړو له امله تر ۲۳۰ زیات کسان وژل شوي دي. همداراز داعش خراسان ډلې (ISIS-K) هم په باجوړ کې تازه بریدونه کړي دي.
د بدلون نیمګړي ګامونه
سره له دې چې تمه وه له خېبر پښتونخوا سره د دغې سیمو د یو ځای کېدو له کبله به حالات ښه شي؛ خو د امنیتي ځواکونو له کافي حضور سره، سره د عدلي نظام د کمزورۍ او د مالي سرچینو د کمښت له امله دغه بدلون بې پایلې پاتې شوی دی.
قبایلي سیمو کې د پرمختیایي پروژو لپاره د پاکستان ټاکل شوی ۵۶۳ مېلیونه ډالري بودجه کمه شوې، چې دې چارې د سیمې پرمختیایي فرصتونه هم محدود کړي دي.
نامعلوم راتلونکی
د سیمې ځیني اوسېدونکي لا هم د اصلاحاتو تمه لري؛ خو ځیني نور یې د لغوه کېدو غوښتنه کوي.
شنونکي خبرداری ورکوي، چې که اصلاحات رانشي د سیمې کنټرول به د سخت دریځو ډلو لاس ته ولوېږي.
نیویارک ټایمز د پراختیايي چارو کارپوه نوید احمد شینواري په حواله لیکلي:« د قبایلي سیمو ناڅاپي یوځای کولو پروسه، چې له تدریجي پلان پرته عملي شوه؛ د سل کلن استعماري نظام د بدلون لپاره بسنه نه کوي».
د سیمې خلک د عدلي نظام له ناکامۍ سر ټکوي. د شریاز احمد په نوم یو اوسېدونکی وايي:« زموږ دودیزې جرګې یو قضیه په څو ورځو یا میاشتو کې حل کوله؛ خو د پاکستان رسمي محکمې کلونه نیسي چې یوه پرېکړه صادره کړي».
په داسې حال کې چې د ترهګرۍ نوې څپه پاکستان ته جدي ګواښونه متوجه کوي، د دې سیمو ستونزې نه یوازې د پاکستان ملي امنیت ته؛ بلکې د ټولې سیمې ټیکاو ته جدي ګواښونه پېښ کړي دي.
د امریکا د استخباراتي ادارې (سي ای اې) پخوانۍ ماموره سارا اډمس ادعا کوي، چې د سوریې د ابو محمد الجولاني لس زره وسله والو د القاعده ډلې په ملاتړ او د افغان طالبانو د حکومت په همکارۍ په افغانستان کې پوځي روزنې ترلاسه کړي دي.
سارا اډمس د امریکا په یوې ټلویزوني پروګرام کې ویلي، چې الجولاني د ۲۰۲۱ کال په نومبر میاشت کې افغانستان ته سفر وکړ او د طالبانو له لوړپوړو مشرانو سراج الدین حقاني او ملا محمد یعقوب سره یې لیدنه وکړه.
د هغې په وینا، جولاني د دغو لیدنو پر مهال د طالبانو له مشرانو د خپلو وسله والو لپاره د روزنیزو مرکزونو ژمنه ترلاسه کړه.
دغه پخوانۍ استخباراتي ماموره همداراز ادعا کوي، چې الجولاني تر ۲۰۲۱مخکې د سوریې د حکومت د راپرځولو لپاره کافي نظامي ځواک نه درلود، خو د افغانستان له سفر وروسته د دوو کلونو په موده کې د ننګرهار ولایت په روزنیزو کمپونو کې ۱۰,۰۰۰وسله وال وروزل شول.
دا روزنه د القاعده ډلې د مشر حمزه بن لادن په مشرۍ او د طالبانو په همغږۍ ترسره شوه.
دغو وسله والو وروسته د بشار الاسد د رژیم پر ضد جګړه کې مهم رول لوبولی دی.
سارا اډمس دا هم ویلي، چې الجولاني د افغان طالبانو په څېر لوېدیځو هېوادونو ته دروغ ویلي او د واک تر ترلاسه کولو مخکې یې د یو ټولشموله حکومت ژمنې کولې، خو اوس د یو سخت دریځې اسلامي خلافت د جوړولو لپاره هڅه کوي، اقلیتونه او غیر اسلامي ډلې ځپي.
دا په داسې حال کې ده، چې افغان طالبانو هم د واک له ترلاسه کولو مخکې له نړۍوالې ټولنې سره ژمنه کړې وه، چې د افغانستان خاوره به د ترهګرۍ لپاره نه کارول کېږي او نه به د بل هېواد پر ضد وکارول شي، خو د سارا اډمس څرګندونې ښيي چې د طالبانو عملي اقدامات د دوی له ژمنو سره په ټکر کې دي، چې دا موضوع د دوی د ریښتنو نیتونو په اړه جدي اندېښنې راولاړوي.
تر دې مخکې سارا اډمس ویلي و، چې سراج الدین حقاني او ابراهیم صدر دواړو د امریکا په خاوره د راتلونکي برید لپاره د چمتووالي په برخه کې له القاعدې سره مرسته کړې ده.
د خیبر پښتونخوا د وزیر اعلی د اطلاعاتو مشاور وکیل علي سیف د شنبې په ورځ په مرکزي حکومت نیوکه وکړه، چې له افغانستان سره یې د ترهګرۍ په اړه خبرې نه دي پیل کړي او ټینګار یې وکړ، چې د پاکستان امنیت له لوېدیځ ګاونډي سره تړلی دی.
د جيو نيوز په پروګرام کې وکیل سيف پوښتنه وکړه چې ولې حکومت د دې اعتراف سره سره چې ترهګرې شبکې د پولې له هاخوا فعاليت کوي، له افغان چارواکو سره خبرې نه کوي.
هغه وپوښتل " که دوی پوه شي چې ستونزه چېرته ده، څه شی دي چې د خبرو مېز ته د افغانستان راوستلو مخه نیسي؟"
نوموړي وویل، مرکزي حکومت نه خپله له کابل سره ښکېل دی او نه بل چا ته اجازه ورکوي، چې له افغانستان سره خبرې وکړي.
هغه زیاته کړه، چې له افغان چارواکو سره خبرې اترې به د ترهګرۍ د وروستۍ څپې په مخنیوي کې مرسته وکړي.
د نوموړي په وینا: "موږ له ټولو هغو سازمانونو سره چې د پاکستان پر ضد فعال دي، د حل لارې موندلو ته اړتیا لرو، پوښتنه دا ده چې ایا موږ غواړو چې جګړه روانه وساتو او که دا مسله حل کړو؟"
علي سیف یادونه وکړه، چې په ۲۰۲۱ کال کې له افغانستانه د امریکا له وتلو وروسته دا هوکړه شوې، چې افغان طالبان به د پاکستان امنیتي اندېښنو ته ځواب وايي.
هغه دغه راز زیاته کړه: "حتی کله چې د ۲۰۲۲ په اپرېل کې د پي ډي اېم حکومت واک ته ورسېد، دې بحثونو دوام درلود، خو د کابل سره د اړیکو د خرابېدو وروسته دا هم ودرول شول."
نوموړي مرکزي حکومت پر بې کفايتۍ تورن کړ او ويې ويل، چې که سمې ډېپلوماټيکې هڅې شوې واى، روانه شخړه به هواره شوې واى.
سیف زیاتوي: "ترهګري زموږ خاوره سوځوي او علي امین ګنډاپور هڅه کوي چې د اور سره مبارزه وکړي، خو دا د مرکزي حکومت مسوولیت دی چې دا جګړه پای ته ورسوي."
د امريکا جنګي الوتکو د ايران د اسلامي جمهوريت له ملاتړ څخه برخمنو حوثيانو پر مرکزونو خپلو بريدونو ته دوام ورکړی او د یمن الحدیده هوايي ډګر کې يې د وسلو زېرمې بمبار کړي دي.
العربیه د شنبې ماښام (د وري ۲مه) راپور ورکړ، چې د امريکا دوه "سخت" هوايي بريدونه د الحدیده لوېديځ ته د الکثیب سيمه کې ترسره شوي، چې پکې د حوثيانو د توغندیو توغولو سټېشنونه او بېپیلوټه الوتکو وسلې بمبار شوې دي.
العربیه دا هم ویلي، چې د حوثيانو د سمندري ځواک قوماندان هدف ګرځول شوی او ټپي شوی دی.
د دغه راپور له مخې، د حوثيانو د سمندري ځواک قوماندان، منصور السعدي چې په "ابوسجاد" شهرت لري، د امريکا په هوايي بريد کې ټپي شوی دی.
په ورته وخت کې، د ایران له ملاتړ څخه برخمنو حوثيانو پورې تړلې المسیره ټلویزیوني شبکې راپور ورکړی، چې امريکا د یمن لوېديځ کې د الحدیده نړۍوال هوايي ډګر باندې بریدونه کړي دي.
تر اوسه امریکا په دې اړه رسمي غبرګون نه دی ښودلی.
المسیره د شنبې ماښام خبر ورکړ، چې د الحدیده نړۍوال هوايي ډګر باندې درې بریدونه شوي او دا یې د امريکا له څو هوايي بریدونو څخه یوه برخه بللې ده.
تېره اونۍ، امریکا په یوه مرګوني برید کې اعلان وکړ چې د حوثيانو یو شمېر لوړپوړي مشران یې وژلي دي.
حوثيانو ادعا کړې، چې په دې برید کې ۵۳ کسان وژل شوي او ۹۸ نور ټپیان دي.
د دې بریدونو په غبرګون کې، د یمن حوثيانو د امریکا پر هوايي-سمندري ځواک څو بریدونه کړي او د اسراییل پر لور یې د توغندیو توغولو مسوولیت هم منلی.
د امریکا بریدونه د حوثيانو له خوا د سره سمندر په ستراتیژیکه سیمه کې د خطرونو له منځه وړلو لپاره ترسره کېږي.
دا هغه سیمه ده، چې د نړۍوالې سوداګرۍ لپاره حیاتي ارزښت لري او حوثيانو له ۲۰۲۳ کال راهیسې هلته څو بریدونه کړي او ادعا کوي، چې دا بریدونه د فلسطینیانو د ملاتړ لپاره ترسره کوي او د اسراییل اړوند کښتۍ په نښه کوي.
د استانبول د ښاروال اکرم امام اوغلو چې د "فساد" او "ترهګرۍ" په تور نیول شوی، په لسګونو زره پلویان یې د څلورمې شپې لپاره د ښار د تالار مخې ته راټول شوي وو. په ورته وخت کې امام اوغلو محکمې ته حاضر شو، چې څارنوال ته توضیحات ورکړي.
د فرانسې خبري اژانس راپور ورکړی، چې د شنبې په ورځ د امام اوغلو د پلویانو د ډېرو لاریونونو له امله چې بیرغونه او شعارونو ور سره وو، د ښاروالۍ ودانۍ مخې راټول شوي وو.
په ځینو شعارونو کې لیکل شوي: "دیکتاتوران بزدلان دي" او "د عدالت او پراختیا واکمن ګوند نه شي کولی موږ غلی کړي."
امام اوغلو چې د وري په دویمه ماښام د عدالت په ماڼۍ کې څارنوال ته د توضیحاتو ورکولو لپاره حاضر شو، ژمنه یې وکړه چې د دې قضیې د عاملینو په وړاندې به شکایت ثبت کړي.
امام اوغلو چې د ترکیې د ولسمشر رجب طیب اردوغان اصلي سیال دی، په ۱۴ موټرو کې له ۹۰ نورو تورنو کسانو سره د محکمې ودانۍ ته وړل شوی وو.
د "ترهګرۍ د ملاتړ" تور د امام اوغلو د پلویانو اندېښنې راپارولې دي، ځکه دوی وېره لري چې د اردوغان حکومت به د استانبول په ښاروالۍ کې د هغه پر ځای یو څوک وټاکي.
د لاسرسي د محدودیتونو سره - سره، لږ تر لږه زر کسان په کاګالیان ولسوالۍ کې د استانبول محکمې مخې ته حاضر شوي.
دغه ځای تر سختو امنیتي تدابیرو لاندې و.
۵۳ کلن امام اوغلو د ۱۴۰۳ کال د کب د میاشتې په ۲۹ نېټه سهار په خپل کور کې ونیول شو.
هغه د وري په دویمه د پنځو ساعتونو لپاره د پولیسو له خوا پوښتل شوی و.
نوموړی د "ترهګریز سازمان" په ملاتړ تورن شوی، په داسې حال کې چې یوه ورځ مخکې د "فساد" په تور محاکمه شو.
د واکمن ګوند غړو ته په خپله وینا کې اردوغان خپل مخالفین تورن کړل، چې "په تېرو څلورو ورځو کې د ملت د سولې د ګډوډولو او د خلکو د وېشلو لپاره هرڅه ترسره کړي."
هغه زیاته کړه: "کوڅو ته د کیڼ اړخو ډلو، غیر معمولي جریانونو او تخریب کونکو په راوستلو سره د ملي ارادې خلاف د قدرت ښودلو دور پای ته رسېدلی دی."
په وروستیو ورځو کې په ترکیه کې لاریونونه پراخ شوي دي.
د وري د دویمې نېټې لپاره د دې هېواد له لوېدیځ څخه تر ختیځ پورې په ډېرو ښارونو کې لاریونونه پلان شوې وې.
د فرانسې خبري اژانس د شمېرو له مخې، د ترکیې له ۸۱ ولایتونو څخه په ۵۵ ولایتونو کې لاریونونه شوي دي.