اردوغان: اروپا له ترکیې پرته خپل امنیت تضمینولی نه شي

د ترکیې ولسمشر رجب طیب اردوغان د انقرې او اروپايي هېوادونو ترمنځ د اړیکو د پراخولو لپاره د چمتووالي اعلان وکړ او ټینګار کوي، چې اروپا له ترکیې پرته خپل امنیت ټینګولی نه شي.

د ترکیې ولسمشر رجب طیب اردوغان د انقرې او اروپايي هېوادونو ترمنځ د اړیکو د پراخولو لپاره د چمتووالي اعلان وکړ او ټینګار کوي، چې اروپا له ترکیې پرته خپل امنیت ټینګولی نه شي.
هغه د دوشنبې په ورځ په انقره کې د کابینې له غونډې وروسته وویل، د وروستیو اونیو تودو بحثونو وښودله، چې د اروپا امنیت د ترکیې له شتون پرته ممکن نه دی.
اردوغان زیاته کړه: "ترکیې ته د اروپا اړتیا نه یوازې د امنیت په ډګر کې، بلکې د اقتصاد، ډیپلوماسۍ، سوداګرۍ او ټولنیز ژوند په شمول په مختلفو برخو کې په څرګنده توګه تایید شوې ده."
هغه همداراز یادونه وکړه: "ترکیه چمتو ده چې د ګډو ګټو او متقابل درناوي پر بنسټ له اروپایي هېوادونو او اروپایي اتحادیې سره خپلې اړیکې پراخې کړي."
اردوغان د انقرې او واشنګټن ترمنځ د اړیکو په اړه وویل، چې د ډونالډ ټرمپ د ولسمشرۍ په دویمه دوره کې به د ترکیې او امریکا ترمنځ اړیکې په یو بل سرعت پیل شي.
هغه له ټرمپ سره خپلو "مخلص" خبرو ته په اشارې سره وویل، چې دوی د دواړو هېوادونو ترمنځ د سوداګرۍ د ۱۰۰ میلیارد ډالرو هدف ته د رسېدو لپاره د خنډونو د لرې کولو په ګډون پر مهمو مسلو خبرې وکړې.
دغه خبرې اترې د مارچ په ۱۶مه ترسره شوې وې.
په همدې حال کې په ترکیه کې د اپوزیسیون د جبر او د استانبول د ښاروال د نیولو په غبرګون کې د المان د بهرنیو چارو وزیر په خپل اېکس لیکلي: «په اروپايي ټولنه کې د غړیتوب په اړه د ترکیې ژمنې ورځ تر بلې بې معنا ښکاري.»
هغه ټینګار وکړ، کوم هېواد کې چې خپل راتلونکی په اروپایي اتحادیه کې ویني، سیاسي حریفان یې باید بندیان او محاکمه نه شي او د قانون حاکمیت ته باید درناوی وشي.


د اروپايي ټولنې د بهرني سیاست مشره کاجا کالاس چې په دې وروستیو کې اسراییل ته تللې وايي، د ایران حکومت «د سیمې او نړۍ ثبات ته ګواښ دی» او هېڅکله باید د اټومي وسلو څښتن نهشي.
هغې دا څرګندونې د دوشنبې په ورځ (د مارچ ۲۴مه) په اورشیلم کې د مطبوعاتي کنفرانس پرمهال د تهران اټومي پروګرام او د اوکراین په جګړه کې د روسیې ملاتړ په ګډون د دغه هېواد اقداماتو ته په شارې کړې دي.
کاجا کالاس زیاته کړې، اروپايي ټولنه د ایراني حکومت د اټومي وسلو د لاسرسي د مخنیوي لپاره د هرې ډېپلوماتیکې هڅې ملاتړ کوي.
د اروپايي ټولنې د بهرنۍ سیاست مسوولې کاجا کالاس اسراییل ته د سفر پرمهال ایران د سیمې او نړۍ د ثبات لپاره یو ګواښ بللی او په وینا یې، اسلامي جمهوریت ته باید هېڅکله د اټومي وسلو جوړونې اجازه ورنهکړل شي.
ورته مهال، په دغه مطبوعاتي کنفرانس کې د اسراییل د بهرنیو چارو وزیر سعار ادعا کړې، چې هېواد یې د «ازادې نړۍ د ارزښتونو د دفاع» لپاره د ایران اسلامي جمهوریت او د دغه هېواد د نیابتي ډلو پر وړاندې مبارزه کوي.
سعار زیاته کړې: «موږ دمګړی د ازادې نړۍ لپاره مبارزه کوو. ایران، حوثیان، حماس او حزبالله پر مونږ برید کوي ځکه چې مونږ ورته نږدې یو.»
نوموړي په غزه کې د اسراییلي برمتهشویو کسانو وضعیت ته په شارې ویلي، چې ۵۹برمتهشوي کسان لا هم له حماس سره بندیان دي.
د یادونې ده، چې په دې وروستیو کې د ایران اسلامي جمهوریت د اټومي پروګرام د پراختیا په تړاو د نړۍوالې ټولنې اندېښنې ډېرې شوې دي.

ملګرو ملتونو د دوشنبې په ورځ وویل، چې که متحده ایالاتو بندې شوې مرستې بیا پیل نه کړي، نو د دې ډار شته چې هره ورځ په ټوله نړۍ کې د اېډز ۲۰۰۰ نوې پېښې رامنځته شي. دغه سازمان وايي، په راتلونکو څلورو کلونو کې به د اېډز له امله ۶.۳ میلیونه کسان مړه شي.
د متحده ایالاتو ولسمشر ډونالډ ټرمپ د جنوري له ۲۰ راهیسې د واک ترلاسه کولو سره د متحده ایالاتو نږدې ټولې بهرنۍ مرستې وځنډولې.
څو ورځې وروسته د بهرنیو چارو وزارت اعلان وکړ، چې له اېډز سره د مبارزې لپاره بېړني پروګرامونه به دوام ومومي.
د ملګرو ملتونو د اېډز پروګرام اجراییوي رییس ویني بیانیما خبریالانو ته وویل: "د متحده ایالاتو له خوا د تمویل دا ناڅاپه بندېدل د ډېری کلینیکونو د تړلو لامل شوی دی. د زرګونو کارکوونکو د ګوښه کولو امکان زیات دی. دا ټول په دې معنا دي چې موږ تمه لرو چې د نویو قضیو شمېر به ډېر شي."
بیانیما زیاته کړه، چې که د اپرېل په میاشت کې د ۹۰ ورځو په پای کې د یوسایډ تمویل بیا پیل نه شي یا د بل هېواد له خوا دا پروګرام تمویل نه شي، "په څلورو راتلونکو کلونو کې به د اېډز له امله ۶.۳ میلیونه اضافي مړینې رامنځته شي."
د وروستیو شمېرو له مخې، په ۲۰۲۳ کال کې په ټوله نړۍ کې د اېډز له امله د مړه شویو کسانو شمېر ۶۰۰ زره و.
هغه زیاته کړه: " موږ د لس چنده زیاتوالي په اړه خبرې کوو."
د ملګرو ملتونو د اېډز پروګرام تېر کال د متحده ایالاتو څخه ۵۰ مېلیون ډالر اصلي تمویل ترلاسه کړ، چې د ملګرو ملتونو د ادارې د ټولې بودیجې ۳۵ سلنه جوړوي.

سپینې ماڼۍ د حوثي یاغیانو پر ضد د امریکا د جګړې پلانونه په تېروتنې سره یوه خبریال ته استولي دي دغه خبریال په تصادفي توګه د ډونالډ ټرمپ د ملي امنیت په ټیم کې د متحده ایالاتو د تر ټولو لوړپوړو چارواکو په ډله کې شامل شوی وو.
دغه خبریال جیفري گولډبرګ نومېږي او د اتلانتیک مدیر دی.
نوموړي د خبرو اترو د سکرین شاټونو سره یوه مقاله خپره کړه او دغه معلومات یې پکې افشا کړل.
ګولډبرګ څرګنده کړه، چې هغه د مارچ په ۱۳ د ملي امنیت سلاکار مایک والټز له خوا د سیګنال چټ ګروپ کې شامل شوی و.
د هغه په خبره، د "حوثي کوچنۍ ډله" په نوم دغه ګروپ د حوثي یاغیانو په اړه د عمل همغږي کولو باندې متمرکزه وه.
د والټز څخه د دغه ګروپ لومړی پیغام، د ګولډبرګ په وینا: "ټیم - د حوثیانو سره د همغږۍ لپاره د اصولو (اېس ای سي) ګروپ رامنځته کوي، په ځانګړې توګه د راتلونکو ۷۲ ساعتونو لپاره. زما مرستیال الیکس وانګ د مرستیالانو / د ادارې رییس په کچه د پړانګانو ټیم سره یوځای کوي چې نن سهار د ناستې خونه کې د غونډې څخه تعقیب شي او نن ماښام به د عمل لپاره توکي واستوي."
خبریال وویل، په ټوله کې ۱۸ چارواکي چې د لسمشر مرستیال جی ډي وینس هم پکې وو په ډله ییزو خبرو اخته وو، په دغه ګروپ کې د بهرنیو چارو وزیر مارکو روبیو، د دفاع وزیر پیټ هیګسیت، د منځني ختیځ لپاره د ټرمپ ځانګړی استازی سټیو ویټکوف، د سي ای اې مشر جان رټکلف او یو شمېر نور لوړپوړي چارواکي هم وو.
یو له مهمو موضوعکانو څخه چې په پیغامونو کې پرې بحث شوی د راتلونکي نظامي کمپاین و، چې د هیګسیټ له ډلې څخه یې وغوښتل چې پرته له ځنډه پرمخ ولاړ شي.
د مارچ په ۱۵مه چې د متحده ایالاتو بریدونه پیل شول، ګولډبرګ وویل، چې هیګسیټ د بریدونو عملیاتي توضیحات شریک کړل.
د امریکا پوځ له هغه راهیسې هره ورځ هوايي او سمندري بریدونه کوي.
پنټاګون اعلان وکړ، چې کمپاین به "نه ستړی کېدونکی" وي تر هغه چې حوثیان په سور سمندر کې د بریدونو د بندولو ژمنه وکړي.
سپینې ماڼۍ د پیغام د لړۍ افشا کېدل تایید کړ او اعلان یې وکړ، چې په دې اړه به څېړنې ترسره شي ترڅو معلومه کړي چې ګولډبرګ څنګه په دې ګروپ کې شامل شو.
د ملي امنیت شورا ویاند براین هیوز ویلي، "دا کار د لوړ پوړو چارواکو تر منځ د ژورې او فکري پالیسۍ همغږي څرګندوي. د حوثي یاغیانو د عملیاتو دوام دا په ډاګه کوي چې زموږ سرتېرو یا زموږ ملي امنیت ته کوم ګواښ نه و."
گولډبرګ وویل، چې هغه د مارچ په ۱۵مه د لومړنیو بریدونو لږ وروسته له دې ډلې څخه ووت.

د ایران د بهرنیو چارو وزیر سید عباس عراقچي د دغه هېواد د سرې میاشتې ملي خدماتو ګډ دفتر په غونډه کې ویلي، چې د ایران امنیتي ځواکونه د سرې میاشتې د کارکوونکو په څېر په رخصتیو کورونو ته نه دي تللي او نه ځي.
عراقچي د دوشنبې په ورځ د کب پر څلورمه، پر ایران د اسراییل احتمالي برید ته له اشارې پرته وویل، چې دی د جګړې پر نه کېدا ډاډمن دی، ځکه تهران د هر ډول بیړني وضعیت لپاره چمتووالی نیولی.
عباس عراقچي زیاته کړه، « زه ډاډه یم چې جګړه نه کېږي، ځکه موږ د وضعیت لپاره بشپړ چمتووالی لرو».
عراقچي د ایران د سرې میاشتې کارکوونکو ته وویل، « وسله وال ځواکونه هم لکه تاسې په رخصتیو نه وو او نه دي او دوی بشپړ چمتو دي».
هغه یادونه وکړه: « اوس مهال دولت په ټولو برخو کې چمتووالی لري او د هر ډول حالت لپاره تیار دی».
د ایران بهرنیو چارو وزیر زیاته کړه، « د بیړنۍ مرستې ځواکونه، په ځانګړي ډول سره میاشت، بشپړ چمتو دي او په هیواد کې چمتووالی خورا لوړ او ۱۰۰ سلنه دی».
د ایرنا اژانس د رپوټ له مخې، عراقچي څرګنده کړه: « زه ډاډه یم چې هیڅوک به حتا پر ایران د تېري فکر لا ونه کړي، ځکه له عواقبو سره یې اشنا دي او پوهیږي چې زموږ وسله وال ځواکونه، مرستندوی ځواکونه، دولت او ولسي وړتیاوې ټول په تیارسۍ حالت کې دي».
هغه وویل چې تیاری ایران ته دا ځواک او وړتیا ورکوي چې څوک یې پر خاوره او اوبو د برید جسارت ونه لري.
د عراقچي څرکندونې د اسراییل د ګواښونو او د امریکا د ځانګړي استازي سټیو ویتکوف له څرګندونو سره هممهاله دي.
نوموړي ویلي، چې د امریکا ولسمشر ډونالډ ټرمپ د ایران له مشرایت الله علي خامنهاي سره د ممکنه نوي اتومي تړون په اړه د اړیکې وړاندیز کوي، چې د پوځي غبرګون مخنیوی وکړي. ویتکوف ټینګار وکړ چې امریکا نه غواړي دا ستونزه د پوځي اقداماتو له لارې حل کړي.
هغه وویل، چې واشنګټن له ایران سره د خبرو لپاره د دیالوګ او ډیپلوماتیکې لارې وړاندیز کوي.

د امریکا او روسیې چارواکو د دوشنبې په ورځ په سعودي عربستان کې خبرې پیل کړې دي، چې موخه یې د اوکراین پر سر پراخ اوربند ته رسیدل دي. واشنګټن په ځانګړې توګه هڅه کوي چې د تور سمندر لپاره د یوه جلا سمندري اوربند هوکړه تر لاسه کړي.
دغه خبرې وروسته له هغه پیل شوې چې د امریکا استازو د یکشنبې په ورځ له اوکرایني چارواکو سره په سعودي عربستان کې خبرې وکړې.
رویټرز وايي، چې د امریکا ولسمشر ډونالډ ټرمپ د اوکراین درې کلنې جګړې له پای ته رسولو سره لېوالتیا زیاته کړې ده.
د خبرو موخه دا ده چې د تور سمندر د سمندري اوربند لپاره زمینه برابره شي، څو د کښتیو ازاد تګ راتګ ته اجازه ورکړل شي. په دې سیمه کې په وروستیو میاشتو کې پراخ نظامي عملیات نه دي شوي.
په دې خبرو کې د روسیې د بهرنیو چارو د کمیټې مشر ګریګوري کاراسین او د فدرالي امنیتي خدمت سلاکار سرګي بسیدا د مسکو استازیتوب کوي.
ټرمپ د دغو خبرو پر جریان عمومي رضایت څرګند کړی او د روسیې د ولسمشر ولادیمیر پوتین له ګډون څخه یې ستاینه کړې ده.
خو د اروپا لوی ځواکونه شک لري چې ایا پوتین به له خپلو سختو غوښتنو څخه چې له۲۰۲۲ کال راهیسې یې مطرح کړې دي، شاتګ وکړي.
د سپینې ماڼۍ د ملي امنیت سلاکار مایک والټز ویلي، چې خبرې به د کنټرول کرښې پر سر هم متمرکزې وي.
دغه راز د اعتماد جوړونې اقدامات، لکه د هغو اوکرایني ماشومانو بېرته ستنول چې روسیې وړي دي، هم د خبرو برخه ده.
روسیې ویلي، چې دوی به د تور سمندر د کښتیو خوندیتوب ته لومړیتوب ورکړي، خو دا یادونه یې هم کړې چې د تور سمندر د غلو دانو اصلي هوکړه په بشپړه توګه نه ده عملي شوې.
په ۲۰۲۲ کال کې د ترکیې او ملګرو ملتونو په منځګړیتوب، د تور سمندر د غلو دانو تړون لاسلیک شو، چې له مخې یې د جګړې باوجود، اوکراین ته اجازه ورکړل شوه چې خپله غله صادره کړي.
خو روسیه له دغه تړون څخه په ۲۰۲۳ کال کې ووتله او ادعا یې وکړه چې د دوی د خوراکي توکو او سرې صادرات له خنډ سره مخ دي.