د متحده ایالاتو د بهرنیو چارو وزیر مارکو روبیو د امریکا د پراختیایي مرستو ادارې (یوسایډ) په اړه ویلي چې خپل اصلي ماموریت یې پرې ایښی وو او د لاسته راوړنو پر ځای یې لګښتونه خورا لوړ وو. روبیو زیاته کړې چې د دوی بشري پروګرامونه به دوام ولري.
د امریکا د پراختیایي مرستو ادارې باندې ولسمشر ډونالډ ټرمپ او د هغه سلاکار ایلن ماسک هم سختې نیوکې کړي او ددغه ادارې کارونه یې بې اغیزې او له فساد څخه ډکې یادې کړي دي.
که څه هم خلک اندېښنه لري چې د یوسایډ بندېدل به په ټوله نړۍ کې زیان رسوونکې اغېزې ولري خو د ټرمپ ادارې په کلکه د دغه دفتر د بندلو او یا محدودلو هڅې شروع کړي دي.
مارکو روبیو پر اېکس د یوسایډ په اړه لیکلي: «په سمه توګه ترسره شوې بهرنۍ مرستې کولی شي زموږ ملي ګټې پرمخ بوځي، زموږ پولې خوندي کړي او زموږ د مهمو متحدینو سره ملګرتیا پیاوړې کړي. له بده مرغه، یوسایډ ډیر وخت دمخه له خپل اصلي ماموریت څخه ګرځېدلی وو. په پایله کې، لاسته راوړنې ډیرې کمې وې او لګښتونه یې ډېر لوړ وو.»
روبیو پر اېکس له ولسمشر ډونالډ ټرمپ څخه ددغې ادارې د بندېدو په تړاو مننه کړې او ویلي یې دي چې د مالي پلوه غیر مسولانه دوره اوس پای ته رسیدلې ده.
د نوموړي په وینا: «موږ خپل د بهرنیو مرستو پروګرامونه بیا تنظیموو ترڅو په مستقیم ډول د هغه څه سره سمون ولري چې د متحده ایالاتو او زموږ د اتباعو لپاره غوره دي.»
مارکو روبیو همدا راز ویلي چې زموږ د ژوند ژغورنې اړین پروګرامونه دوام لري او هغه ستراتیژیکې پانګونې کوو چې زموږ شریکان او زموږ خپل هېواد پیاوړی کوي.
د امریکا له لوري پر بشري مرستو محدودیت زیات شمېر هېوادنو کې اندېښنې راولاړې کړي او ددغه ادارې په مرسته پېل شوي کارونه یې په ټپه درولي، همدا راز د دغو مرستو محدودل په افغانستان کې د لسګونو مرستندویه بنسټونو د فعالیت د درېدلو لامل شوي، دغه مرستې تر ډېره د امریکا د پرختیایي ادارې (یوسایډ) او د امریکا د بهرنیو چارو وزارت لهخوا ترسره کېدلې.
یویشتمه پېړۍ د چټکو بدلونونو پېر دی، په روان دور کې په رسنیز ډګر کې د بدلونونو او پرمختګونو پر اساس سیټیزن ژورنالېزم رامنځته شو.
سیټیزن ژورنالېزم یا د عامو وګړو خبریالي چې خلکو ته دا زمینه برابروي چې د رسنیو د ادارو له مداخلې پرته خبرونه خپاره کړي، ورځ تر بلې مخ پر ودې دی.
دغه پرمختګ، سره له دې چې د معلوماتو لاسرسی ډېر اسانه کړی؛ خو دودیزې رسنۍ یې له جدي ننګونو سره مخ کړې دي.
سیټیزن ژورنالېزم نه یوازې دا چې د معلوماتو په خپراوي کې یې اساني رامنځته کوي؛ بلکې د دروغجنو معلوماتو وسیله هم ګرځېدلې ده.
سیټیزن ژورنالېزم او دودیزو رسنیو ته ګواښ
د ټولنیزو رسنیو په پراختیا او د سیټیزن ژورنالېزم له ودې سره دودیزې رسنۍ چې پخوا د معلوماتو او خبرونو اصلي سرچینې وې له یو غښتلي چلنج سره مخ شوې دي.
د عامو خلکو خبریالۍ د دودیزو رسنیو انحصار مات کړی او د خبرونو د خپرېدو بڼه یې بدله کړې؛ د معلوماتو په خپراوي کې چټکوالی رامنځته شوی؛ خو وخت ناوخت نادرست معلومات هم خپاره شوي دي.
د سیټیزن ژورنالېزم ځانګړتیاوې
د دودیزو رسنیو لپاره تهدیدونه
ټولنیزې رسنۍ او د خبرونو بڼه
ټولنیزې رسنۍ، لکه فیسبوک، ټویټر (ایکس)، انسټاګرام، ټک ټاک، او یوټیوب، اوس د ډېرو خلکو لپاره د خبرونو اصلي سرچینې ګرځېدلې دي او لامل یې دا دی چې خلک هڅه کوي د وخت سپما وکړي.
ټولنیزې رسنۍ په موټر، ټرین او بل هر ځای کې په اسانۍ د استفادې وړ دي او ډېرو زیاتو امکاناتو او لګښتونو ته اړتیا نه لري.
پخوا به دودیزو رسنیو اوږده - اوږده راپورونه او خبرونه خپرول او څارونکي مجبور وو، د ټولو خبرونو لپاره خبري بلوټنونه ولولي، وګوري یا یې واوري؛ مګر د ټولنیزو رسنیو او سیټیزن ژورنالېزم له پرمختګ وروسته اوس هر څوک کولی شي چې په څو ثانیو کې موضوع وګوري او ویې لولي.
د ټولنیزو رسنیو د ځانګړتیاو له امله خبرونه، تصویرونه او ویډیوګانې په یوه شېبه کې د نړۍ هر کونج ته رسېدلی شي؛ خو په دودیزو رسنیو کې محدودیت زیات تر سترګو کیږي.
یوه تر ټولو مهمه مساله بیا په ټولنیزو رسنیو کې د خلکو نظر او تبصره ده، چې په دودیزو رسنیو کې دا نه ده موجوده او که وي هم لاسرسی یې یو څه ستونزمن دی.
ټولنیزې رسنۍ د دودیزو رسنیو ځای نیولی؟
ټولنیزې رسنۍ که څه هم د خبرونو مهمه سرچینه ګرځېدلې، خو بیا هم یې ځینې کمزورۍ شته:
ایا دودیزې رسنۍ ځان له نوي بدلون سره برابرولی شي؟
که څه هم په نړۍ کې ګڼو دودیزو رسنیو ځانونه له نوي ټېکنالوژیکي بدلون سره عیار کړې دي؛ خو هغو رسنیو چې له بدلون سره سم حرکت یې نه دی کړی اهمیت یې له لاسه ورکړی دی.
پخوا به دودیزو رسنیو خبرونه، راپورونه، تصویرونه او ویډیوګانې لومړی د خپل دودیز نشراتي وسیلې لپاره برابرول؛ خو اوس چاره کاملاً برعکس شوې، لومړی مطالب، خبرونه او راپورونه د ډیجیټل لپاره تولیديږي او بیا په دودیزو رسنیو کې خپریږي.
د معلوماتو له مخې؛ هغو رسنیو چې ډیجیټال لومړی( ډیجیټل فرسټ) پالیسي کارولې اهمیت او څارونکي یې زیات شوي دي.
ډیجیټلي سمون
احتمالي بدلونونه
اوسني چټک بدلون ته په کتلو د دې احتمال زیات موجود دی، چې د رسنیو بڼه لا ډېره بدله شي. ځینې مهم بدلونونه، چې تمه یې کېږي په لاندې ډول خلاصه کولی شو:
په ټوله کې ویلی شو چې راتلونکی د هغو رسنیو دی، چې له نوي ټېکنالوژيک بدلونونو سره ځان برابر کړي، خپلواکي وساتي، د تصدیق پروسې ته لومړیتوب ورکړي او د ټولنیزو رسنیو له فرصتونو ګټه واخلي.
که دودیزې رسنۍ دا کارونه وکړي، کولی شي د سیټیزن ژورنالېزم له بدلون سره سیالي وکړي او خپل ارزښت وساتي؛ خو که په پخواني شکل پاتې شي نو لرې نه ده چې اهمیت به یې کم او لیدونکي، لوستونکي او اورېدونکي به له لاسه ورکړي.
