د خوړو نړۍوال پروګرام: د امریکا بشري مرستو ځنډېدو اړمن افغانان له جدي ګواښ سره مخ کړي

د ملګرو ملتونو د خوړو نړۍوال پروګرام په يو راپور کې ويلي، چې د امريکا د بشردوستانه مرستو ځنډ د افغانستان د زيانمنو وګړو د خوراکي خونديتوب لپاره ستر ګواښ دی.

د ملګرو ملتونو د خوړو نړۍوال پروګرام په يو راپور کې ويلي، چې د امريکا د بشردوستانه مرستو ځنډ د افغانستان د زيانمنو وګړو د خوراکي خونديتوب لپاره ستر ګواښ دی.
دغه اداره زياتوي، چې د لوږې کچه ورځ تر بلې زياتېږي او زيات شمېر هغه کسان چې له پاکستانه بېرته افغانستان ته ستانه شوي؛ بېړنیو بشري مرستو ته سخته اړتیا لري.
پاکستان پرېکړه کړې، چې په دغه هېواد کې سلګونه زره مېشت افغان کډوال بېرته افغانستان ته ستانه کړي او په همدې لړ کې هره ورځ زرګونه کسان په جبري توګه له یاد هېواده اېستل کېږي.
تر دې پخوا هم د بشري حقونو یو شمېر سازمانونو اندېښنه ښوولې، چې د طالبانو په واکمنۍ کې لوږه او د بې روزګارۍ ناورین به د دغو کډوالو په ورتګ سره لا پسې پراخ شي.
د خوړو نړۍوال سازمان وایي، په افغانستان کې نږدې پنځلس مېلیونه کسان د خوړو له کمښت سره مخ دي.
همدا راز درې نیم مېلیونه افغان ماشومان له خوارځواکۍ کړېږي او د لوږې ناورین ورځ تر بلې ډېرېدونکی دی.
دغه سازمان خبر ورکړی، چې دوی یوازې شپږ مېلیونه افغانانو ته د خوړو رسولو وس لري او د بودجې د نشتوالي له کبله نشي کولای چې اته مېلیونه نورو افغانانو ته چې د لوږې ګواښ سره مخ دي مرستې ورسوي.
یاد سازمان همدا راز خبر ورکړی چې د روان ۲۰۲۵ کال تر اګسټ میاشتې پورې د افغانانو سره د بېړنیو مرستو لپاره ۵۵۵ مېلیونه امریکایي ډالرو ته اړتیا لري.
د امریکا د پراختیایي ادارې د مرستو ځنډېدو له کبله د افغانستان روغتیایي سکټور هم له جدي ننګوونو سره مخ دی، چې له کبله یې یو شمېر روغتونونه او روغتیايي پروژې هم تړل شوې دي.


اسټرالیا کې د افغانستان سفیر وحیدالله ویسي ویلي، چې طالبانو د یوه مشروع قانوني نظام له منځه وړلو، د اساسي قانون نقضولو او د افراطي تفکر په خپرولو سره هېواد د نړۍوالې انزوا، اقتصادي سقوط، پراخې بېکارۍ او بېوزلۍ لور ته ټېل وهلی دی.
د دغه سفارت لهخوا په خپرې شوې خبرپاڼه کې راغلي، چې نوموړي دغه څرګندونې د «جي ۷+ » هېوادونو د وزیرانو په شپږمه ناسته کې کړې دي.
په اسټرالیا کې د افغانستان سفیر په هېواد کې روان څو اړخیز ناروین ته په اشارې سره، طالبان د اوسني وضعیت د اصلي لامل په توګه په ګوته کړي دي.
وحیدالله ویسي وویل:« د طالبانو لهخوا د ښځو او نجونو پر وړاندې وضع شوي پراخ بندیزونه نه یوازې د بشري حقونو روښانه نقض دی؛ بلکې د هېواد د دوامداره پرمختګ او ټولنیز ټیکاو پر وړاندې یو ستر خنډ هم بلل کېږي.»
نوموړي د بشري وضعیت د ژور ناورین، د نړۍوالو مرستو د کمښت او د خلکو د ژوند پر سختو شرایطو اندېښنه ښودلې.
هغه له نړۍوالې ټولنې د عادلانه، ټولګډونه او باعزته سولې، د عدالت تینګښت او د انساني کرامت د خوندیتوب لپاره د عملي ګامونو غوښتنه کړې ده.
افغانستان د دغه نړۍوالې ډلې له بنسټاېښودونکو هېوادونو شمېرل کېږي، چې په ۲۰۱۰ کال کې یې له شپږو نورو هېوادونو سره په ګډه د «جی۷+ »بنسټ کېښود.
اوسمهال د دغې ډلې غړي هېوادونه تر شلږ پورې رسېږي.
د دغې ډلې څلورمه ناسته په ۲۰۱۶میلادي کال کې د تېر جمهوري نظام په کوربهتوب په کابل کې جوړه شوې وه.
د «جی۷+»بنسټیزه موخه دا ده، چې د جګړه ځپلو هېوادونو ترمنځ د تجربو تبادله، د نړۍوالو مرستو همغږي، د سولې، ملي پخلاینې او بیا رغونې پروسو ته وده ورکړي.
همداراز دغه ډله د هغو هېوادونو ترمنځ د متقابلې زدهکړې زمینه برابروي، چې له ورته ناورینونو سره مخامخ دي.

د طالبانو تر واک لاندې افغاني سرې میاشت ویلي، د زړه سوري په رنځ اخته ۴۹ماشومانو درملنه یې د هېواد په داخلي روغتونونو کې پیل کړې ده.
یادې ادارې د (وري ۲۴مه) په یوې خبرپاڼه کې خبر ورکړی، چې د دغو ماشومانو مالي لګښت د دوی له لوري ورکول کېږي.
دغې ادارې دارنګه په پلازمېنه کابل کې شپږو بېلابېلو روغتونونو ته دغه ناروغان ور پېژندلي دي. افغاني سرې میاشتې تر دې مخکې هم د ورته ناروغانو د درملنې خبر ورکړی و.
لس ورځې وړاندې همدې اداری خبر ورکړی و، چې جرمني ته لېږل شوي هغه شل تنه کوچنیان تر درملنې وروسته بېرته هېواد ته راستانه شوي چې د سوځېدلو او هډوکو پر مکروبي ناروغیو اخته وو.
نیوکې دا دي، چې لا تر اوسه په هېواد کې د ځینو وړو، وړو ناروغیو درملنې لپاره هم کافي امکانات نشته او په دې برخه کې اړونده ادارو هغسې چې په کار ده لازم اقدامات نه دي کړي.
هم مهاله د ملګرو ملتونو په ګډون یو شمېر بشري سازمانونو اندېښنه ښوولې، چې د افغانستان روغتیایي سکټور له جدي ناورین سره مخ دی او د بودجې د کمښت له کبله ورځ تر بلې ناروغان له کړاوونو سره مخ کېږي.
ویل کېږي، د امریکا د پراختیایي ادارې د لغوه کېدو له امله د افغانستان پر روغتیایي سکټور هم سخت فشارونه راغلي دي.
یو شمېر روغتیایي پروژې او روغتونونه چې پر دغه بودجې یې مالي ملاتړ کېدو تړل شوي او ناروغان د روغتیايي امکاناتو له کموالي سره مخ شوي دي.
اندېښنې دا دي، چې طالبان د دغه روان ناورین د کنټرول توان نه لري او یوازې د شعار تر کچې د پراخو روغتیایي امکاناتو دعوې کوي.

د امریکا افغان متحدین چې د ټرمپ د کډوالۍ اړوند (د جنورۍ ۲۰مې نېتې) له فرمان څخه اغېزمن شوي؛ اوس شېبې شماري څو د درې میاشتني ضرب الاجل په بشپړېدو سره ټرمپ ته د ارزوونکې ډلې لهخوا راپور وړاندې او دغه خنډول شوی بهیر بیا پیل شي.
د امریکا ولسمشر ډونالډ ټرمپ له لوري د بهرنیو چارو وزیر ته دنده سپارل شوې وه؛ څو د ۹۰ ورځو په اوږدو کې د کډوالۍ په تړاو تر څېړنو وروسته هغه ته یو هر اړخیز راپور وسپاري او بیا به یې پر بنسټ د کډوالۍ اړوند پروګرامونو په تړاو پر خپله نوې پرېکړه غور وکړي.
د ټرمپ د دغه پرېکړې له کبله نږدې ۲۰۰زره هغه افغانان چې په هېواد کې یې له امریکایي ادارو سره دندې کړې وې؛ د کډوالۍ اړوند پي ۱ او پي ۲ (P1,P2) کېسونه یې اغېزمن شول.
دغو افغانانو د ټرمپ د دغه پرېکړې خلاف دریځ ونیوه او په امریکا کې هم د کډوالو ځینو ملاتړو بنسټونو له سپینې مانۍ وغوښتل؛ څو افغانانو ته معافیت ورکړي.
د امریکا د استازو جرګې یو شمېر غړو هم نیوکې وکړې، چې ټرمپ باید د امریکایي ماموریت د افغان متحدینو د ژوند خوندیتوب په موخه خپله شوې پرېکړې له سره و ارزوي او باید له ګواښ سره مخ دغه افغانان ژر تر ژره متحده ایالتونو ته ولېږدوي.
(د اپرېل میاشتې په ۲۰مه نېټه) د ټرمپ له لوري د کډوالۍ اړوند د درې میاشتني بندیز او ورته د راپور سپارلو موده هم مخ په پوره کېدو ده.
په پاکستان کې نږدې ۲۵زره افغانان چې دغه پروګرام ته منل شوي؛ په بې صبرۍ سره د امریکا د بهرنیو چارو وزارت راپور ته سترګې په لاره دي.
د دغو افغانانو غوښتنه ده، چې دوی ته باید معافیت ورکړل شي؛ ځکه په پاکستان کې د دایمي استوګنې چانس نه لري او په افغانستان کې یې د طالبانو له لوري ژوند له ګواښ سره مخ دی.
د امریکا د بیا مېشتیدنې پروسې په تړاو د افغانانو سره ډول ډول نظرونه دي؛ ځیني هیلهمن دي، چې ښايي ټرمپ به د افغانانو لپاره ځانګړی معافیت اعلان کړي او ځیني بیا د کډوالو اړوند د هغه توند دریځ ته په کتو ډېر هیلهمن نه دي، چې ګوندې دغه پروسه به بیا له سره پیل شي.
عبدالبشیر (مستعار نوم) نږدې درې کاله کېږي، چې په پاکستان کې د امریکا د بیا مېشتیدنې پروسې لپاره په پاکستان کې مېشت دی.
هغه لومړی په اسلام اباد کې اوسېدو؛ خو د افغان کډوالو د نیول کېدو او اېستل کېدو اړوند د پاکستان د تازه تګلارې له امله اړ شوی، څو د خېبر پښتونخوا ایالت پېښور ته کډه وکړي.
هغه وایي، له اقتصادي ستونزو سره سره له ډېرو کړاوونو سره مخ دی او هیله لري چې د ۹۰ورځو په پوره کېدو سره به د ټرمپ کابینه افغان کډوالو لپاره ټرمپ ته مثبت راپور وړاندې کړي.
هغه زیاته کړه:« هلته ځیني امریکایان او د کانګرېس غړي زموږ ملاتړ کوي، الله مهربانه دی چې ټرمپ ته قناعت ورکړي او یو ښه زېری ترلاسه کړو».
د عبدالبشیر په څېر د زرګونه نورو افغانانو سترګې هم ټرمپ ته د سپارل کېدونکي راپور پر لور دي او په خورا بې صبرۍ ورته شېبې شماري.
د افغان اېواک په نوم یوه ټلواله هم هڅه کوی؛ څو د امریکا حکومت په دې قانع کړي چې خپل افغان متحدینو ته د بیا مېشتیدنې لړۍ پیل کړي.
په پاکستان کې د امریکا د افغان متحدینو له لوري د واټساپ بېلابېل ګروپونه جوړ شوي او هره ورځ پکې د بیا مېشتیدنې د بهیر اړوند زېري او له اندېښنو ډک خبرونه هم لاس په لاس کېږي. دغو ګروپونو کې د پاکستان دننه د دوی د ژوند د کړاوونو تر څنګ د پاکستاني پولیسو د اېستل کېدو عملیاتو په تړاو هم نهیلي کوونکي معلومات خپرېږي.
د متحده ایالتونو په سیاټل کې بیا یو فډارلي محکمې هم د ټرمپ د هغه پرېکړې مخالفت کړی، چې د افغانانو په ګډون یې د نړۍ په نورو هېوادونو د کډوالۍ پروګرام درولی دی.
دغه محکمې په یوې پرېکړه کې د متحده ایالتونو له حکومته غوښتي، چې ژر تر ژره دې د بیا مېشتېدنې بهیر پیل کړي.
په امریکا کې د پوهنتون استاد نجیب الله ازاد په یوه ویډیوي پېغام کې هیلهمندي ښودلې، چې د بیا مېشتیدنې بهیر لپاره یو شمېر نادولتي بنسټونه د یاد هېواد په بېلابېلو ایالتونو کې نوي تړونونه لاسلېکوي او ډېر ژر به د افغانانو د لېږد بهیر پیل شي.
ازاد ویلي، چې د ټرمپ حکومت دغه تړونونه اوس خپل حکومت ته نږدې نادولتي موسساتو ته ورکوي او تر دې وروسته به دا بهیر په کراه کراره پیل شي.
په اسلام اباد کې د امریکایي ځواکونو پخوانیو ژباړونکو، د امریکا ادارو پخوانیو کارکوونکو او د دوی متحدینو په وار، وار اعتراضیه ناستې هم کړې دي.
په دغو ناستو کې د متحده ایالتونو څخه غوښتل شوي، چې ورسره دې په شویو ژمنو وفا وکړي او دوه دې په دغه سخت وخت کې یوازې نه پرېږدي.
دغو اعتراضیه غونډو کې اندېښنه څرګنده شوې وه، چې د ورپېښو ګواښونو له کبله اوس دوی نشي کولای چې بېرته خپل هېواد ته لاړ شي او که د پاکستان له لوري په جبري توګه واېستل شي؛ نو ښایي د طالبانو له مرګوني ګواښونو سره مخ شي.
بل لوري پاکستان د روانې اپرېل میاشتې تر وروستۍ نېتې لوېدیځو هېوادونو ته وخت ورکړی، چې د بیا مېشتیدنې قضیې لرونکي افغانان دې له دغه هېواده تر یادې مودې وباسي او که داسې نشي؛ نو ښايي دوی یې بېرته افغانستان ته ډېپورټ کړي.

د طالبانو د سترې محکمې لهخوا په یوې خپره شوې خبرپاڼه کې راغلي، چې په فاریاب ولایت کې یې د «الکولي مشروباتو او نشهيي توکو د تولید، لېږد او پلور» په تور دوه تنو ته سزاوې ورکړې دي.
خبرپاڼه زیاتوي، چې په دغه ولایت کې د طالبانو محکمې د پرېکړې پر بنسټ یې د تورنو کسانو له ډلې یوه ته د دوه کالو او یوې میاشتې بند او ۳۹ دُرې، همدا راز بل تن ته یې د دوه کاله بند او په عام محضر کې په ۳۹ دُرو د وهلو سزا ورکړې ده.
په خبرپاڼه کې راغلي، چې دغه سزاوې په فاریاب ولایت کې د طالبانو د استناف محکمې، عامه امنیت محکمې د پرېکړې او د طالبانو د سترې محکمې له تصویب څخه ورسته په تورنو کسانو پلي شوي دي.
دا لومړی ځل نه دی، چې طالبان په عام محضر کې دغه ډول سزاوې پلې کوي؛ بلکې څو ورځې وړاندې د (وري ۲۲مه) دغې ډلې په بادغیس او نیمروز ولایتونو کې درې کسان د عامه خلکو د سترګو په وړاندې «قصاص» کړل.
د بښنې نړۍوال سازمان په ګډون ډېرو نورو بنسټونو د طالبانو لهخوا دغه ډول سزاوې «د انساني کرامت ښکاره سپکاوی» بللی او ویلي یې دي:« په عامه توګه دغه ډول سزاوې نه یوازې ظالمانه دي؛ بلکې پر قرباني او شاهدانو بد اغېز پرې باسي.»
طالبانو سره له دې چې لومړی یې د معتدل حکومت ژمنې کړې وې؛ خو اوس سخت قوانین پلي کوي. ښځې ځوروي، بشري حقونه تر پښو لاندې کوي او پر هغو کسانو ظالمانه سزاګانې پلي کوي چې دوی ورته «اخلاقي مجرمان» وایي.
د بهرنیو ځواکونو تر وتلو وروسته نه یوازې دا چې افغانستان ته سوله او ټیکاو رانغی؛ بلکې طالبان هم له خپلو تاوتریخجنو کړنو او مفکورو څخه نه دي په شا شوي.

اروپایي اتحادیې د طالبانو له خوا په نیمروز، بادغیس او فراه ولایتونو کې د څلورو کسانو د اعدام په غبرګون له دغې ډلې غوښتي، چې د اعدامونو سزاوې ودروي ځکه دا ظالمانه او غیر انساني عمل دی.
دغې اتحادیې د یکشنبې په ورځ (د وري ۲۴مه) په یوې بیانیه کې د اعدامونو په ترسره کېدو مخالفت څرګند کړ او دا عمل یې د انساني کرامت ښکاره نقض وباله.
په بیانیه کې راغلي: «مونږ په اصولي ډول د اعدام له مجازاتو سره چې هر وخت او هر ډول شرایطو سره ترسره کېږي مخالفت یو. دا مجازات ظالمانه او غیر انساني دي، دغه ډول اعدامونه نه شي کولی د جرم مخه ونیسي او د انساني کرامت ښکاره نقض دی.»
دې اتحادیې له طالبانو وغوښتل، چې د اعدام سزاوې ودروي او د لغو کولو په لور یې ګام واخلي.
دا لومړی ځل نه دی چې طالبان په بېلابېلو ولایتونو کې په عام محضر کې قصاص کوي، بلکې دغې ډلې تر دې وړاندې هم ۶ کسان د مختلفو جرمونو په تور اعدام کړي دي.
دا په داسې حال کې ده، چې د ملګرو ملتونو د بشري حقونو دفتر هم د طالبانو له خوا د دغو اعدامولو په غبرګون کې ویلي: «د مرګ سزا په بنسټیز ډول د بشري حقونو پر ضد تر ټولو سخت عمل دی او د طالبانو دا ډول کړنې د جرم په مخنیوي کې هم اغېز نه لري.»
د یادولو وړ ده، چې طالبانو د جمعې په ورځ په بادغیس، نیمروز او فراه ولایتونو کې څلور تنه د قتل په تور اعدام کړل.
د دغې ډلې محکمې وویل، چې دغو کسانو ته د «قصاص» سزا د ملا هبتالله له تایید وروسته ورکړل شوې ده.
تر دې مخکې د بشري حقونو په برخه کې د ملګرو ملتونو ځانګړي راپور ورکوونکي ریچارډ بېنېټ، د بښنې نړۍوال سازمان او یوناما په خپلو خپرو کړو اعلامیو کې په افغانستان کې اعدامونه غندلي او د دې سزا د ژر تر ژره لغوه کېدو غوښتنه یې کړې ده.
د دې غوښتنو په ځواب کې بیا د طالبانو سترې محکمې د ملګرو ملتونو د بشري حقونو دا دریځ «نامنصفانه او حیرانوونکې» بللې ده، چې قصاص یې د انساني کرامت خلاف چاره بللې وه.
طالبان وايي، قصاص «د ولس غوښتنه ده او کوم بهرنی لوری د دوی دین او قضا کې د مداخلې حق نه لري.»