د ایران په کرمان کې د افغان کډوالو د یوه بس چپه کېدو پېښه کې ۲۲ تنه ټپیان شوي
ایزاني رسنیو خبر ورکړی، چې د دغه هیواد د کرمان په جوپړ سیمه کې د یوه بس د چپه کېدو پېښه کې ۲۲ افغان کډوال چې افغانستان ته د ستنولو لپاره لېږدول کېدل ټپیان شوي دي.
ایزاني رسنیو خبر ورکړی، چې د دغه هیواد د کرمان په جوپړ سیمه کې د یوه بس د چپه کېدو پېښه کې ۲۲ افغان کډوال چې افغانستان ته د ستنولو لپاره لېږدول کېدل ټپیان شوي دي.
د ایراني رسنیو د راپور له مخې، د کرمان د بیړني حالت د څانګې مشر سید محمد صابري ویلی، چې دا پیښه نن سې شنبه د (غوایي په ۳۰مه ) د باغین-جوپر په لویه لاره کې رامنځته شوې ده.
د هغه په وينا، بس له اصفهان څخه زاهدان ته روان و چې ۴۲ مساپر په کې وو، چې پنځه تنه یې ایرانیان او ۳۷ افغانان هم په کې وو، چې افغانستان ته ستنول کېدل.
صابري زیاته: «مناسب روغتیایي تدبيرونه ونيول شوي، د پېښې په ځای کې د ۲۰ ټپيانو درملنه شوې او ۲۲ ټپيان د کرمان شهيد بهونر روغتون ته ولېږدول شوي دي.»
د هغه په وینا، د پېښې د یوه ایراني قربانی پښه پرې شوې ده، او د نوروټولو ټپیانو عمومي حالت ښه او د ډاډ وړ دی.
د پاکستان حکومت تېره ورځ د (غوایي ۲۹مه ) ۶۲۹ افغان کډوال په جبري ډول افغانستان ته ستانه کړي دي. دغې ادارې خبریالانو ته په استول شویو معلوماتو کې ویلي، چې دغه کډوال یې د تورخم له لارې افغانستان ته ستانه کړي.
د پښتونخوا ایالت د کورنیو او قبایلي چارو ادارې لهخوا د خپرو شویو رسمي شمېرو له مخې په لېږدول شویو کډوالو کې ۸۹ د (ACC) کارت لرونکي او ۵۴۰ تنه بې اسناده افغانان شامل دي.
په معلوماتو کې راغلي، چې د پاکستان حکومت د افغان کډوالو د جبري لېږد په دویم پړاو کې تر دې مهاله یوازې د تورخم له لارې ۵۸۰۰۳۷ تنه کډوال افغانستان ته بېرته ستانه کړي دي، چې په ستنو شویو کې ۳۶۴۰۱ تنه د ( ACC ) کارت لرونکي او ۵۴۳۶۳۶ نور یې نااسناده افغانان شامل دي.
بلخوا د افغانستان لپاره د کډوالو د ملاتړ سازمان مشرې مې هیونګ پارک وایي، چې له ایران او پاکستان څخه د په جبري توګه د کډوالو د راستنېدو بله څپه پر لاره ده.
نوموړې وایي، له ایران او پاکستان څخه افغانستان ته د افغانانو جبري ستنېدل د هغو کورنیو لپاره ستونزې زیاتوي؛ کومې چې د افغانستان دننه بشري مرستو ته اړتیا لري او په دغه مرستو تکیه کوي.
هغه وایي: «اوسمهال په افغانستان کې یو داسې رژیم واکمن دی، چې په نړیواله کچه چا په رسمیت نه دی پېژندلی. او هغه وضعیت چې نن په دغه مېز وړاندې شوی، هغه د دغه وضعیت له امله دی.»
نوموړې دغه څرګندونې تېره ورځ د اروپایي ټولنې د بشري مرستو په څلورمې ناسته کې کړې دي.
د طالبانو د کډوالو او بېرته راستنېدونکو چارو وزارت ویلي، چې د پاکستان حکومت د دغه هیواد په بېلابېلو ښارونو کې۲۸۶ افغان کډوال تر زنداني کېدو وروسته د سپین بولدک له لارې افغانستان ته ستانه کړي دي.
د دغه وزارت په خبرپاڼه کې راغلي، چې دغو افغانانو له یوې تر دوه ورځو پورې د پاکستان په زندانونو کې تېرې کړې وې او بیا افغانستان ته اېستل شوي دي.
د معلوماتو له مخې؛ دغه افغانان د (غوايي په ۲۹مه) نېټه د کندهار ولایت سپین بولدک له لارې ستانه کړل شوي دي.
له څه مودې راهیسې د پاکستان حکومت له دغه هېواد څخه په جبري توګه د افغان کډوالو د بېرته ستنولو د لړۍ دویم پړاو پیل کړی او هره ورځ په سلګونه افغان کډوال تر نیولو وروسته افغانستان ته په خبري ډول ستنوي.
بلخوا طالبانو په کراتو د پاکستان پر حکومت غږ کړی، چې په زوره د افغان کډوالو د ستنولو لړۍ ودروي، او دا یې د کډوالۍ د نړیوالو قوانینو خلاف عمل بللی دی.
همدا راز د د بښنې نړیوال سازمان په ګډون د کډوالو د ملاتړو یو شمېر سازمانونو له پاکستانه غوښتي، چې په جبري ډول د افغان کډوالو د اېستل کیدو بهیر ودروي؛ خو اسلام اباد دا ځل پر دې غوښتنو خپل غوږونه کاڼه کړي دي.
د روغتیا نړۍوال سازمان (WHO) د دوشنبې په ورځ اعلان وکړ، چې د نړۍ لږ تر لږه ۷۰ هېوادونو کې خلک له روغتیایي خدماتو بېبرخې شوي، چې پکې افغانستان هم شامل دی. دا وضعیت د روغتیايي پروګرامونو د تمویل د کمېدو له امله رامنځته شوی.
د روغتیا د نړۍوال سازمان مشر تدروس ادهانوم د روغتیا نړۍوالې مجمعې ته وویل: «ناروغان له درملنې محروم شوي، روغتیایي مرکزونه تړل شوي، روغتیایي کارکوونکو خپل کارونه له لاسه ورکړي او هغه پیسې چې خلک یې له خپل جېبه د درملنې لپاره ورکوي، زیاتې شوې دي.»
د دغه سازمان د راپور له مخې، اوسمهال د سازمان کلنۍ بودیجه کې ۶۰۰مېلیونه ډالره کسر شتون لري او اټکل کېږي، چې په راتلونکو دوو کلونو کې به د بودیجې کچه ۲۱ سلنه راکمه شي.
سلګونه تمویل کوونکو او دیپلوماتانو د دوشنبې په ورځ په ژنیو کې غونډه وکړه، څو له بیزوتڼاکې (monkeypox) وبا او نورو روغتیايي ناورینونو سره د مقابلې لارې ولټوي.
د افغانستان د روغتیا سیستم تر ټولو زیات زیان لیدلی
د روغتیا نړۍوال سازمان مخکې د کب په ۲۶مه په یوې اعلامیه کې خبرداری ورکړی و، چې د بودیجې کمښت ممکن په افغانستان کې د دې سازمان له لوري تمویلېدونکي ۸۰٪ روغتیايي خدمات ودروي.
د راپور له مخې، د وري میاشتې تر ۱۴پورې ۱۶۷ روغتیايي مرکزونه د بودیجې د نشتوالي له امله تړل شوي او که عاجله مداخله و نه شي، تر چنګاښ میاشتې پورې ښايي نور ۲۲۰ مرکزونه هم وتړل شي.
د امریکا وتلو د WHO مالي بنسټونه لړزولي
امریکا د ملګرو ملتونو د روغتیایي سازمان WHO شاوخوا یوه پر پنځمه برخه بودیجه ورکوله، خو د دې سازمان څخه د امریکا د وتلو له پلان سره، نه یوازې د کارکوونکو ګومارنه بنده شوې، بلکې د بودیجې کمښت هم پیل شوی.
اوس تمه ده، چې چین د سازمان تر ټولو لوی دولتي تمویل کوونکی شي او له نورو مالي مرستو سره یوځای د دې نړۍوال سازمان تر ټولو مهم مالي منبع وګرځي.
د نړۍوالو چارواکو ژوره اندېښنه
تدروس ادهانوم ویلي: «ډېرو وزیرانو راته ویلي چې ناڅاپي او پراخ مالي کمښتونه یې په هېوادونو کې د روغتیا سیستمونه ګډوډ کړي او د مېلیونونو انسانانو ژوند یې له خطر سره مخ کړی.»
هغه ټینګار وکړ، چې هېوادونه باید د دفاعي لګښتونو ترڅنګ، د روغتیا نړۍوالو تمویلونو ته هم جدي پام وکړي.
نوموړي وویل: «هېوادونه پر پوځي دفاع مېلیونونه ډالر لګوي، خو د هغو پټو ګواښونو پروړاندې چې کولی شي تر جګړو ډېر زیان ورسوي، لکه ناروغۍ ته ډېره لږه بودیجه ځانګړې کوي.»
د برېتانیا کې د اسمتویک ښار په سندویل سیمه کې مېشتو سیک افغان کډوالو خپل عبادتځای (معبد) جوړ کړی دی. دغه معبد د شنبې په ورځ (د غویي ۲۷مه) د برېتانیا د سیمهيیزو سیاستوالو او د افغان سیک ټولنې د غړو په حضور کې پرانیستل شو.
د برېتانیا یوې سیمه ییزې ورځپاڼې اکسپریس اینډ سټار راپور ورکړی، چې دا معبد د افغان سیک اقلیت لپاره جوړ شوی دی، ترڅو دوی د خپل دیني فعالیت لپاره یو ځانګړی ځای ولري.
لوچن سینګ چاولا چې د ګورو نانک دربار معبد مسوول دی، د پرانیستې په مراسمو کې وویل: «دا یوه لویه لاستهراوړنه او د افغان سیک ټولنې لپاره تاریخي شېبه ده. دا مراسم د خلکو د یووالي او تنوع ښکارندویي کوي او دا چې د اسمتویک ښار ټولنه څومره رنګینه او یو موټې ده. د معززو مېلمنو ګډون زموږ لپاره د ویاړ ځای دی.»
هغه زیاته کړه: «دلته د افغان سیک ټولنې د غړو لیدل ډېر د خوشحالۍ ده. دا یوازې د یوه نوي عبادتځای پرانیسته نه ده، بلکې د دې ټولنې د اوږده، ستونزمن او الهامبښونکي سفر یوه نښه هم ده.»
چاولا دا هم وویل، چې افغان سیکان سره له دې چې له جګړو، کډوالۍ او بېځایه کېدو سره مخ شوي، لا هم د برېتانیا ټولنې ته فرهنګي او ټولنیز ارزښتونه ور زیات کړي دي.
د افغان سیک اقلیت ستونزمن تاریخ
افغان سیک ټولنه په تېرو څلورو لسیزو کې د جګړو، تاوتریخوالي او ځورېدنو له امله سخت زیان لیدلی.
د طالبانو بېرته واک ته رسېدو دا حالت نور هم سخت کړ او د افغان سیکانو مهاجرت یې چټک کړ.
له هغه وخت راهیسې، د دې مذهبي لږکیو له لسګونو زرو نفوذ څخه، یوازې یو شمېر کسان افغانستان کې پاتې دي.
ډېری یې هند، کاناډا، اروپا او امریکا ته کډوال شوي دي.
د یادولو ده، چې په تېرو لسیزو کې د کابل او نورو ولایتونو په بېلابېلو برخو کې د افغان سیکانو ګڼ شمېر کورونه او معبدونه غصب شوي هم دي.
د اېبيسي نیوز د راپور پر بنسټ، د اسټرالیا د کوینزلېنډ ایالت پولیسو د بریزبن لوېدیځ ته څېرمه د سپرینګفېلډ په سیمه کې د یوې ۲۳ کلنې ښځې د وژنې په تور د خلیلالله او مسیحالله په نوم دوه افغان وروڼه نیولي دي.
پولیس وايي، چې خلیلالله او د هغه ورور مسیح الله دواړه د «کورني تاوتریخوالي» اړوند پر یوې وژنې تورن شوي دي. دوه ماشومان چې عمرونه یې درې کلن او څلور کلن ښودل شوي، د پیښې پرمهال په کور کې وو.
پولیسو دا پېښه «یوه فاجعه» بللې او په وینا یې، په دې تړاو نورې څېړنې روانې دي.
د اسټرالیا کوینزلېنډ ایالت پولیسو زیاته کړې، چې ۲۶ کلن خلیلالله او ۳۰ کلن مسیحالله د لومړنیو څېړنو پر مهال له هغوی سره د همکارۍ خبره کړې وه، خو وروسته دواړه په رسمي بیانونو کې د «ابهام او تضاد» له امله تورن شوي دي.
په راپور کې همداراز راغلي، که چېرې دواړه وروڼه د دې پېښې عاملان وپېژندل شي، ښايي له عمري بند سره مخ شي. ټاکل شوې، چې تورن کسان په روانه اوونۍ کې محکمې ته وړاندې شي.
په اسټرالیا کې د ټولنیزو رسنیو ځینو کاروونکو دا پیښه له «ناموسي وژنې» سره تړلې ده.
په اډیلیډ کې په یوې بلې جلا پېښه کې بیا د یوې افغانې کورنۍ څو غړي د ۲۱ کلنې نجلۍ د وژنې د هڅې په تور چې له یوه غېرمسلم سړي سره یې اړیکه درلوده، محکوم شوي دي.
د اسټرالیا سترې محکمې دا برید د «ناموسي وژنې هڅه» بللې او عاملانو ته یې د بند په ګډون بېلابېلې سزاوې اورولي دي.
