د پخواني حکومت جګپوړي چارواکي عبدالکریم خُرم وايي، د نه مشروعیت په حالت کې، چې په ټولو نړیوالو سازمانونو کې د افغانستان غړیتوب تعلیق شوی، ملي وفاق او همدلي مهم شرط دی او که یو شمېر افغانان ځانونه تجرید شوي او محروم وانګیري نو باید پوه شو، چې هېواد ته مو ساعتي بم اېښی.
خُرم دا خبرې د یکشنبې په ورځ د غبرګولي پر ۴مه، په خپله اېکسپاڼه کې د یوه یاداښت له لارې کړې دي.
نوموړي د نړیوالو تحولاتو په اړه لیکلي:«۲۱مه پېړۍ د چین او امریکا د سیالۍ پېړۍ ده، لکه څرنګه چې ۲۰مه پېړۍ د امریکا او شوروي، او ۱۹مه پېړۍ د برېتانیا او روسیې د رقابت شاهدې وې»
دی زیاتوي چې چین د امریکا اصلي سیال په توګه راڅرګند شوی او یوازینی قدرت بلل کېږي چې کولای شي د امریکا نړیوال تسلط وننګوي.
خُرم، چې د پخواني ولسمشر د دفتر رییس و، د امریکا د اوسنيو سیاستونو دوام د اوباما، ټرمپ او بایډن د پالیسۍ تسلسل بللی، او ویلي یې دي چې دغه درې ولسمشران، که څه هم په چلند یا شخصي رویه کې توپیر لري، خو په ستراتیژیکه کچه ټول پر یوه لور رهي دي.
هغه د اوباما له خولې یادونه کړې چې: «له چین سره اړیکه د امریکا د راتلونکي پېړۍ موضوع ده.»
خُرم باور لري، لکه څنګه چې افغانستان د ۱۹مې او ۲۰مې پیړۍ په اوږدو کې د خپل جغرافیايي موقعیت له امله د لویو قدرتونو د رقابت میدان وګرځېده او زیان یې ولید، په همدې ډول اوس هم د ورته برخلیک پر پوله ولاړ دی.
دی زیاتوي: «افغانان د هغو رقابتونو لوبغاړي نه، بلکې قربانيان وو.»
دغه پخوانی افغان چارواکی وایي چې که افغانستان د نړیوالې ټولنې فعال غړی پاتې شوی وای او مشروعیت یې درلود، نو کولای یې شول له نوو رقابتونو څخه د خپلې ګټې لپاره کار واخلي، خو اوس، چې افغانستان رسمیت نه لري او د نړیوالو بنسټونو له غړیتوبه محروم شوی ملي وفاق مهم دی.
خُرم خبرداری ورکړی، چې « که یو شمېر افغانان ځانونه تجرید شوي، یا محروم وانګیري باید پوه شو، چې هېواد ته مو ساعتي بم اېښی دی».
د خُرم په وینا، د علمي توان نشتوالی، اقتصادي ضعف، او نظامي ناتواني له هغو لویو ستونزو څخه دي چې افغانستان یې د ۲۱مې پېړۍ په نړیوالو رقابتونو کې له رغنده رول څخه پاتې کړی دی.
سرچینو افغانستان انټرنشنل ته وویل، چې اوس په هر ولایت کې د جهادي مدرسو د مهتممانو، د علماوو شورا د رییسانو او غړو په مشوره د ولایتي چارواکو، ولسوالانو او امنیه قوماندانانو ګومارنې کیږي، چې دې چارې د طالبانو د کورنیو چارو وزیر سراج الدین حقاني صلاحیتونه خورا محدود کړي دي.
د کورنیو چارو وزیر دفتر ته کم ځي
د می پر ۲۱مه ملا هبت الله اخوندزاده د یوه شفاهي حکم له مخې په کابل، پروان، کاپیسا، لغمان، نورستان، کونړ او ننګرهار ولایتونو کې د ۳۸ ولسوالیو په امنیه قوماندانانو کې ادلون بدلون راوست، خو سرچینې وايي، چې په دې مساله کې د کورنیو چارو وزیر مشوره نه ده اخېستل شوې.
د هبت الله دغه حکم، چې د شفاهي حکم په نامه استول شوی، د هغه له تېرو مستقیمو حکمونو سره متفاوت دی. د دغه حکم د تطبیق پر مکتوب د کورنیو چارو وزیر د دفتر رییس مولوي زین الله عابر لاسلیک کړی دی.
په دغه حکم کې ډېری په سرحدي ولایتونو کې امنیتي چارواکي او ولسوالان په نښه شوي، چې د طالبانو له واک ته رسېدو سره سم په دغو ولایتونو کې پر ادارو مسلط شوي.
سرچینې وايي، چې له یو شمېر کسانو نه د سیمې خلکو او د علماوو شورا غړو د کورنیو چارو وزارت پرځای کندهار ته شکایتونه کړي وو.
د طالبانو د کورنیو چارو وزیر ته یوې نږدې سرچینې افغانستان انټرنشنل ته وویل، « مولوي هبت الله د کورنیو چارو د وزیر پرځای د علماوو شوراګانو له رییسانو او د جهادي مدرسو له مهتممانو سره مشورې کوي، تغییرات د هغوی په خوښه راولي، چې دې چارې حقاني ناراضه کړی دی».
سراج الدین حقاني له دوبۍ نه کابل ته تر راستنېدو وروسته، د اپرېل پر ۲۰مه د وزارت په مشرتابه ناسته او د افغانسستان لپاره د روسیې، چین او پاکستان له ځانګړو سفیرانو، ضمیر کابلوف، یو ژیایونګ او محمد صادق سره په کتنو کې ګډون کړی، خو د تېرې پنجشنبې په ورځ د ملګرو ملتونو د سرمنشي له استازې او د یوناما له مشرې روزا اوتونبایېوا سره یې په استازولۍ لومړي مرستیال او د وزارت کفیل محمد نبي عمري وکتل.
سرچینه وايي، « سراج الدین حقاني ډېر وخت په کور وي، وزارت ته کم ځي او پرځای یې چارې د کورنیو چارو وزارت لومړی مرستیال، چې د وزارت کفیل هم دی، پرمخ وړي».
جهادي مدرسې د هبت الله د نفوذ لارې
د ۲۰۲۲ کال په جون کې د طالبانو مشر یو فرمان صادر کړ، چې د ۳۴ مرکزي جهادي مدرسو د جوړښت او لګښتونو په اړه پکې لارښوونې شوې وې.
د دغه فرمان له مخې، هره جهادي مدرسه باید لږ تر لږه ۱۶ تنه تشکیل ولري، چې مسوولان، ښوونکي او خدماتي کارکوونکي پکې شامل دي.
د فرمان په یوه برخه کې راغلي، چې په هره مدرسه کې باید درې تنه شیخالحدیثان په۲۵ زره افغانیو میاشتني معاش، درې شیخ موقوفعلیه د ۲۰ زره افغانیو په معاش، درې د فنونو استادان د ۱۵ زره افغانیو په معاش، یو تن د دارالحفاظ استاد په۲۰ زره افغانیو معاش او څلور تنه د موټر چلوونکو او پخلیوالو په توګه هر یو د ۱۵ زره افغانیو په معاش وګومارل شي.
د طالبانو مشر وروسته له هغه دا ګام واخېست، چې د طالبانو مختلفو ډلو غوښتل په خپلو تر نفوذ لاندې ولایتونو کې مرکزي دیني مدرسې جوړې کړي او له دې لارې په ټولنو او قومونو او قبیلو کې خپل نفوذ وساتي.
د سرچینو په وینا،له دغه فرمان وروسته د مدرسو جوړولو خپلسرې چارې محدودې شوې دي.
د طالبانو د پوهنې وزارت د رپوټونو له مخې، دا مهال ددغه وزارت د جهادي مدرسو د ریاست په چوکاټ کې د افغانستان په ټولو ولایتونو کې جهادي مدرسې فعالې دي.
په دغو مدرسو کې له ابتدايي دورې نه تر یولسمې دورې پورې، چې د حدیثو دوره هم پکې شامله ده، دیني زده کړې کیږي.
په یو شمېر ولایتونو کې د لېسو او د ښوونکو د روزنې ریاستونه او وسایل دغو جهادي مدرسو ته ورکړل شوي او ځینو ته پر ۴۰ جریبه ځمکې نوې ودانۍ او جوماتونه جوړ شوي، یا د جوړېدو په حال کې دي.
د سرچینو په وینا، په دغو مدرسو کې د شمولیت لپاره ځانګړي شرایط وضع شوي او «خلک هم هڅه کوي خپل اولادونه په جهادي مدرسو کې شامل کړي، ځکه له فراغت وروسته یې د طالبانو په ادارو کې د استخدام امکانات ډېر وي».
د طالبانو د لوړو زدهکړو وزارت د دیني مدرسو له فارغانو څخه ازموینه اخلي او له بریالیتوب وروسته د خامسه دورې فارغانو ته د بکلوریا، د عالیه دورې فارغانو ته د لیسانس او د عالمیه دورې فارغانو ته د ماسټرۍ اسناد ورکوي.
په دې وروستیو کې، د طالبانو د عدلیې وزارت یو نوی قانون خپور کړی چې د مدرسو د تاسیس، تثبیت، د استادانو او کارکوونکو لپاره مقررات بیانوي. دغه قانون دوه فصلونه او ۱۴ مادې لري، چې د مدرسو د جوړېدو مرحلې، معیارونه، د زدهکړو کچې، د طالبانو د جذب شمېر او د استادانو د ګومارنې شرایط تعریفوي.
