بولات یسیکین: د قوش تېپې کانال به د ارال سمندر پر تابوت وروستی مېخ وي

د افغانستان په شمال کې د وچکالۍ ځپلو سیمو د خړوبولو لپاره طالبان په چټکۍ یو ۲۸۵ کیلومتره کانال جوړوي، خو د منځنۍاسیا هېوادونه ټینګار کوي چې د سرحدي اوبو په اړه باید ګډ تصمیم ونیول شي.

یورو نیوز په یوه تحلیل کې وايي، چې افغانستان غواړي د قوش تېپې کانال له لارې د امو سیند له بهیره ۲۰ تر ۳۰ سلنه اوبه کږې کړي چې له ۵۰۰ زره هکټاره زیاتې وچې ځمکې پرې خړوبې کړي.

امو سیند پر افغانستان سربېره د تاجکستان، ازبکستان او ترکمنستان له خاورې هم تېرېږي، چې وروستي دوه هېوادونه د اوبو له بهیر څخه لاندې موقعیت لري. دا هېوادونه پر دغه سیند متکي دي څو خپل برېښناکوټونه وچلوي او کرنیزې ځمکې پرې خړوبې کړي.

د سیند د اوبو مخه اړول به د مرکزي اسیا د اوبو امنیت ته سخت زیان ورسوي، چې له امله یې د ازبکستان اوبه ۱۵ سلنه او د ترکمنستان تر ۸۰ سلنې پورې کمې شي.

په ورته وخت کې، قزاقستان او قرغیزستان، چې امو سیند یې له خاورې نه تېرېږي، دومره اندېښنه نه لري خو کارپوهان خبرداری ورکوي، چې که ازبکستان او ترکمنستان ته له امو سیند لږې اوبه ورسېږي، دوی به د تلافي لپاره له سیردریا سینده ډېرې اوبه واخلي.

د منځنۍ اسیا د اوبي سرچینو او اقلیمي بدلونونو د مدیریت پلاتفورم بنسټګر بولات یسیکین یورو نیوز ته ویلي، چې « د قوش تېپې کانال به د ارال سمندر پر تابوت وروستی مېخ وي».

یسیکین وړاندیز کوي چې د سیمې هېوادونه باید له افغانستان سره د انرژۍ او خوراکي موادو شریکولو له لارې همکاري وکړي. هغه زیاتوي، « افغانان کانال جوړوي څو ځانونه خړوب کړي. دا زموږ ګناه ده چې دوی اوبه نه لري. که دا موضوع جدي ونیسو، د حل امکانات شته».

د اوبو امنیت او سرحدي اوبو د کارونې په وروستي کنفرانس کې ګڼو کارپوهانو هوکړه وکړه چې د قوش تېپې کانال جوړېدل به د ارال سمندر د بېرته راژوندي کولو لپاره ټولې هڅې شنډې کړي.

د یورو نیوز د شنونکې په باور، مرکزي اسیا لا له وړاندې د اقلیم د بدلون او ناسم مدیریت له امله د اوبو له کمښت سره مخ ده او دغه نوی ګواښ ښايي د سیمې چاپېریال ته نه جبرانېدونکی زیان ورسوي.

په سیمه کې د اوبو د تنظیم لپاره، د ۱۹۹۲ کال د ګډو سرحدي اوبو د کارونې تړون نافذ دی. سربېره پر دې، دغه هېوادونه د ملګرو ملتونو له هغه کنوانسیون سره هم همغږي دي چې د سرحدي سیندونو د مدیریت او ساتنې په اړه دی.

خو افغانستان د دغو تړونونو برخه نه دی، ځکه طالبان له نړیوالو سازمانونو او دولتونو سره رسمیت نه لري.

خو پر دې سربېره، د مرکزي اسیا هېوادونه ورو ورو له طالبانو سره اړیکې رغوي. قزاقستان او قرغیزستان طالبان د ترهګرو له نوملړه لرې کړي او ازبکستان له افغانستان سره پراخه همکاري پیل کړې ده.

د قزاقستان د اوبو وزارت ویلي، « موږ د اوبو د عادلانه او باثباته وېش غوښتونکي یو، چې هم د چاپېریال اړتیاوې پوره کړي او هم د سیمې د اقتصادي پرمختګ ملاتړ وکړي».

د طالبانو د بهرنیو چارو مرستیال وزیر محمد نعیم وردک په دې وروستیو کې ویلي، چې دوی د اوبو په برخه کې ستونزه نه لري او د قوش تېپې کانال د چا په زیان نه دی.

د یورو نیوز شنونکې وايي، ټول لوري همنظره دي چې افغانستان د امو سیند د کارونې حق لري، خو دا کار باید له خپلو ګاونډیانو سره په همغږۍ او هوکړې وشي.