د افغانستان د مدني ټولنې بنسټونه: پاکستان دې د افغان کډوالو د ایستلو لړۍ ودروي

د افغانستان د مدني ټولنې یو شمېر بنسټونو او په پاکستان کې مېشتو افغانانو له اسلاماباد څخه غوښتنه کړې چې د افغان پناهغوښتونکو د جبري ایستلو لړۍ دې سمدستي دروي.

د افغانستان د مدني ټولنې یو شمېر بنسټونو او په پاکستان کې مېشتو افغانانو له اسلاماباد څخه غوښتنه کړې چې د افغان پناهغوښتونکو د جبري ایستلو لړۍ دې سمدستي دروي.
یادو بنسټونو په یوه ګډه اعلامیه کې ویلي، چې په دې وروستیو کې لسګونه بېاسناده افغان کډوال نیول شوي او یا په زوره افغانستان ته شړل شوي دي، چې دا کار د نړیوالو قوانینو او د ۱۹۵۱کال د کډوالو د کنوانسیون ښکاره نقض بلل کېږي.
مدني بنسټونه وایي، نړیواله ټولنه، په ځانګړې توګه د ملګرو ملتونو د بشري حقونو عالي کمېشنري، اروپایي ټولنه او د اسلامي همکاریو سازمان باید د پاکستان له حکومت سره خبرې وکړي، څو د کډوالو د ایستلو بهیر ودرېږي او د هغوی بشري حقونه خوندي پاتې شي.
په اعلامیه کې غوښتنه شوې چې د افغان کډوالو د بیا میشتېدو او خوندي هېوادونو ته د انتقال بهیر دې ګړندی شي، او پر دې هم ټینګار شوی چې د کډوالو له وضعیت څخه دې سیاسي ګټه اخیستنه نه کېږي.
د مدني ټولنې بنسټونو خبرداری ورکړی، چې د کډوالو د جبري ایستلو پر وړاندې د نړیوالې ټولنې چوپتیا به د بشري حقونو په نقض کې د «نامستقیمې ونډې» او په افغانستان کې د تاوتریخوالي د دوام معنا ولري.
د یادولو وړ ده، چې په دې وروستیو کې د پاکستان او طالبانو ترمنځ له نښتو وروسته څو ورځې کېږي چې د پاکستان پولیسو د افغان کډوالو د نیولو لړۍ چټکه کړې ده.


د پاکستان لومړي وزیر شهباز شریف په مشرۍ د کابینې غونډې د دغه هېواد د ترهګرۍ د قانون له مخې د «تحریک لبیک» په نوم ډله د یوې ترهګرې ډلې په توګه اعلان کړه. په غونډه کې ویل شوې، چې دغه ډلې د ۲۰۱۶ کال راهیسې په پرله پسې ډول په پاکستان کې ناامني جوړه کړې او د تاوتریخوالي لامل ده.
د پاکستان دولتي راډيو د پنجشنبه په ورځ (د لړم لومړۍ) په یوه خبر کې ویلي، چې د پنجاب حکومت په غوښتنه د کورنیو چارو وزارت، فدرالي کابینې ته د همدې ډلې د فعالیتونو په اړه راپور وړاندې کړی.
تر دې وړاندې هم په ۲۰۲۱ کال کې د هغه مهال حکومتي مسولینو د پاکستان تحریک لبیک پر ډلې بندیزونه لګولي وه؛ خو بیا څو میاشتې وروسته په دې شرط له دې ډلې بندیزونه لیري شول، چې نور به تاوتریخولای او عامه ګډوډۍ نه کوي.

په خبر کې ویل شوي، چې اوسنی بندیز د همدې سرغړونو له امله شوی.
د همدې ډلې په اړه د کابینې په غونده کې ویل شوي، چې دوی په تېرو لاریونونو کې د امنیتي او ملکي کسانو د مرګ ژوبلې لامل هم ګرځېدلي دي.

د بشري حقونو څار بنسټ په افغانستان کې د رسنیو او خبریالانو د وضعیت په اړه په یوه نوي راپور کې ویلي، طالبان د قومي لږکیو، په ځانګړې توګه د هزاره خبریالانو سره ډیر بد چلند کوي. په دې راپور د یوه خبریال له قوله ویل شوي «طالبان هزاره خبریالان خپل دښمنان ګڼي.»
یو بل هزاره خبریال د بشري حقونو څار سازمان ته ویلي، چې د طالبانو استخباراتي ځواکونو د هغه د نیول کیدو پر مهال پر هغه ملنډې وهلې او ویلي یې: «یو هزاره ماشوم څنګه جریت کوي چې زموږ پر وړاندې خبرې وکړي؟ موږ د امریکایانو پر وړاندې جګړه وګټله، ته څه فکر کوې چې ته څوک یې؟ ته زموږ لپاره هیڅ نه یې! موږ هرکله چې وغواړو تاسو وژلی شو.»
راپور زیاتوي چې هزاره خبریالان له زیات محدودیت سره مخ دي، ځکه د طالبانو استخبارات په هزاره مېشتو سیمو کې ډېر فعال دي.
دغه سازمان زیاته کړه، چې یو شمیر خبریالان چې د طالبانو په محکمو کې برایت ورکړل شوی ممکن لاهم د دې ډلې لخوا د شکنجې او بد چلند سره مخ شي.
یو بل خبریال دغه سازمان ته ویلي:«زه مدافع وکیل نه لرم. هېڅوک جرایت نشي کولی د یو خبریال وکیل شي. ما ته وویل شول چې د طالبانو پر ضد تبلیغ مې کړی. ګواښ یې وکړ چې که بې ګناه هم وي، کېدای شي ووژل شم.»
په راپور کې راغلي، چې د طالبانو استخبارات او د امر بالمعروف اداره د هغو بریدونو اصلي عاملان دي، چې د رسنیو پر دفترونو، د خبریالانو پر کورونو او د هغوی پر ضد د شکنجې په برخه کې ترسره کېږي.
طالبان خبریالان د جاسوسي، له مخالفو ډلو یا نړیوالو رسنیو سره د اړیکو، د داعش یا د طالبانو داخلي اختلافاتو په اړه راپورونه جوړولو په تور نیسي.
د بشري حقونو څار سازمان په وینا د طالبانو مسولین د خبریالانو کمپیوټرونه او موبایلونه ضبطوي، د هغوی پیغامونو او اړیکو ته لاسرسی پیدا کوي.
دغه بنسټ وایي، د افغانستان دننه خبریالانو ته دا ډېره خطرناکه ده چې د بهر مېشتو رسینو سره اړیکه ولري او یا فعالیت ورسره وکړي؛ ځکه طالبان دا رسنۍ د مخالفانو سره تړلې او د خپل واک لپاره ګواښ ګڼي.
په هرات کې یوه خبریال ویلي: «کله چې د بهر مېشتو رسنیو له لوري یو انتقادي راپور خپرېږي، طالبان موږ احضاروي او پوښتنې کوي. هغوی شک لري چې موږ هغه راپورونه ورلېږلي دي.»
په راپور کې راغلي، چې طالبان هغه خبریالان چې د تبعیدي رسنیو سره د همکارۍ په تور نیسي، ډېر سخت شکنجه کوي او له هغوی څخه تعهد اخلي چې نور به ورسره همکاري نه کوي.
یو خبریال ویلي:«په ۲۰۲۳ کال کې زه له دوو نورو خبریالانو سره یو ځای د جاسوسۍ او د امارت پر ضد د خبر په تور ونیول شوم. موږ مجبور شو چې یو لیک لاسلیک کړو چې نور به دا کار نه کوو. دوه اوونۍ وروسته بیا راوغوښتل شو او زندان ته یوړل شو. د استخباراتو یو لوړپوړي افسر شکنجه کړم، پلاستیکي کڅوړه یې پر سر راکش کړه څو ساه وانخلم، پر مخ یې وهلم، لاسونه او پښې یې راتړلي وو، څو ځله یې ساه رابنده کړه او هره شپه له یو ساعت ډېر یې شکنجه را کول. هغوی موږ ته د امریکایانو بچي ویل او تور یې لګاوه چې له تبعیدي رسنیو سره کار کوو.»
د بشري حقونو څار سازمان ته یو شمېر خبریالانو ویلي چې د سخت وهلو له امله یې د مخ هډوکي او غاښونه مات شوي دي.
یو شمېر نورو خبریالانو ویلي چې طالبانو دوی وهلي او ورته ویلي یې دي که غواړي خوشې شي، باید د تل لپاره له خبریالۍ لاس واخلي.
په راپور کې راغلي چې خبریالان حق نه لري د طالبانو د محاکمو، د طالبانو د داخلي اختلافاتو یا د هغو موضوعاتو په اړه راپور جوړ کړي، چې د طالبانو د رسنیزې پالیسۍ خلاف وي؛ که دا کار وکړي، نیول کېږي او سزا ورکول کېږي.
سازمان دا هم ویلي، چې په افغانستان کې خبریالان د اجباري ورکېدو قرباني کېږي او کله چې طالبان یې ونیسي، د هغوی کورنۍ اونۍ اونۍ د هغوی له برخلیک څخه بې خبره پاتې کېږي.
په افغانستان کې واک ته د طالبانو له رسېدو را وروسته دغه ډلې پر رسنیو او خبریالانو پراخ محدودیتونه لګولي، د رسنیو دفترونو ته ورغلي، د خپرونو فعالیتونه یې درولي او ګڼ خبریالان یې نیولي دي.
طالبانو د رسنیو د خپرونو د محتوا پر څارنه هم سخت محدودیتونه لګولي او د ژوندیو موجوداتو انځور خپرول یې په ډېرو ولایتونو کې منع کړي دي.

په کابل کې د ایران سفیر علي رضا بیکدلي، ویلي چې د نوي طرحې له مخې به د کار ویزې یوازې هغو افغان وګړو ته ورکړل شي، چې له ایراني کارورکونکي رسمي بلنه یا اجازنامه ولري.
بیکدلي ټینګار کړی چې د افغانستان وګړي باید د کاري ویزې ترلاسه کولو لپاره سفارت یا قونسولګرۍ ته مراجعه ونکړي، ځکه ټول بهیر به د ایران د کار وزارت له لارې ترسره کېږي.
د دې طرحې له مخې، ایران پلان لري ۲۰۰زره د کار ویزې د افغان کارګرانو لپاره صادرې کړي. دا پرېکړه په داسې حال کې شوې چې په تېرو دوو کلونو کې د میلیونونو افغان کډوالو له اخراج وروسته، د ایران ځینې صنعتونه، په ځانګړي ډول د ودانیزو چارو برخه د کاري ځواک له کمښت سره مخ شوي دي.
بیکدلي د پنجشنبې په ماښام د مشهد ښار په یوه غونډه کې ویلي: « هغه ایراني کارورکونکي چې افغان کارګرانو اړتیا لري، باید د ایران د کار وزارت له لارې قانوني مراحل بشپړ کړي او د افغان کارګر د را بلنې لپاره رسمي غوښتنلیک وړاندې کړي.»
نوموړي زیاته کړه: «په دې طرحه کې د افغان غوښتونکو لومړنۍ مراجعه سفارت یا قونسولګرۍ ته اړتیا نه لري. کله چې کار ورکونکی په ایران کې غوښتنه ثبت کړي او رسمي اجازه ترلاسه کړي، دغه اجازه سفارت ته استول کېږي او متقاضی ته ابلاغېږي. وروسته له هغه، افغان کارګر کولای شي د یاد سند په لرلو سره د ایران د سفارت قونسولي څانګې ته ورشي او د کار ویزې او اقامت قانوني پړاوونه ترسره کړي.»

د افغانستان ازادۍ جبهې ادعا کړې، چې تېره شپه ناوخته یې د کندهار میوند ولسوالۍ اړوند د لشکرګاه دوراهې سره په یوه برید کې دوه سیمه ییز طالبان وژلي او یو بل یې ټپي کړې. دوی ویلي، چې په دې برید کې د طالبانو یو نظامي موټر هم تخریب کړی دی.
د ازادۍ جبهې په یوه خبرپاڼه کې ویلي، چې دغه علمیات یې تېره شپه تر سره کړي او شاوخوا نیم ساعت یې جریان درلود.
جبهې د خپل خبر سره د برید یوه ويډيو هم خپره کړې.
د دوی په خبره، چې د جبهې جنګالیو ته په دې عملیاتو کې زیان نه دی رسېدلی.
د کندهار سیمه ییزو طالب چارواکو تر اوسه په دې اړه څه نه دي ویلي.

د طالبانو د اطلاعاتو او فرهنګ وزارت مرستیال مهاجر فراهي پر خپلې اېکس پاڼې لیکلي چې د طالبانو د اوبو او انرژۍ وزیر ته ملا هبت الله اخوند زاده امر کړی چې د کونړ پر سیند د بندونو د جوړولو چارې چې هر څومره ژر ممکن وي، پیل کړي.
نوموړي زیاته کړې، ملا هبت الله سپارښتنه کړې چې تړونونه دې له کورنیو شرکتونو سره وشي او نور دې بهرنیو شرکتونه ته انتظار نه کوي.
بل خوا د اوبو او انرژۍ وزیر ملا عبداللطیف منصور ویلي: “افغانان حق لري چې خپلې اوبه مدیریت کړي.”
پر کونړ سیند د بندونو د جوړولو موضوع له کلونو راهیسې د افغانستان او پاکستان ترمنځ یوه حساسه او جنجالي مساله ده. د دغه سیند لویه برخه د افغانستان له خاورې سرچینه اخلي او وروسته د پاکستان تر کنټرول لاندې سیمو ته ننوځي چې هلته د کرنیزو ځمکو د خړوبولو لپاره کارول کېږي.
پاکستان له پخوا راهیسې اندېښنه څرګنده کړې چې که افغانستان د کونړ پر سیند بندونه جوړ کړي، د پاکستان خړوبیز نظام، برېښنا او د اوبو لاره به زیانمنه شي. خو افغان چارواکو تل ویلي چې د افغانستان د اوبو حق باید د نړۍوالو اصولو او د دوه اړخیز احترام پر بنسټ مدیریت شي.
په تېرو دوو لسیزو کې څو ځله د کونړ د بندونو د جوړولو طرحې وړاندې شوې، خو د ناامنیو، تخنیکي ننګونو او د پاکستان له فشارونو سره یو ځای د حکومتونو د کمزورۍ له امله عملي نه شوې.
شننونکي وايي چې که د کونړ پر سیند بندونه جوړ شي، دا به نه یوازې د خوارځواکۍ او برېښنا د تولید لپاره ګټور وي، بلکې د افغانستان د اوبو د خپلواک مدیریت لپاره به یو ستر ګام وي، خو په ورته وخت کې دا اقدام به یو ځل بیا د کابل او اسلاماباد ترمنځ اړیکې ترینګلې کړي.