په بغلان او میدان وردګ ولایتونو کې د درېیو جلا ټرافیکي پېښو له امله ۲کسان مړه او ۹ نور ټپیان شوي دي. په بغلان کې د طالبانو د امنیې قوماندانۍ ویاند شېراحمد برهاني ویلي، چې د دغه ولایت د دوشي ولسوالۍ په پل پیاز قول سیمه کې د یوې ټرافیکي پېښې له امله یو کس مړ او ۴نور ټپیان شوي دي.
هغه ویلي، چې د پېښې ټپیان د یادې ولسوالۍ ولایتي روغتون ته لېږدول شوي دي.
هاخوا بیا د میدان وردګ ولایت په سیداباد او دایمیرداد ولسوالیو کې د دوو جلا ټرافیکي پېښو له امله یو کس مړ او ۵ نور ټپیان شوي دي. په یاد ولایت کې د طالبانو د امنیې قوماندانۍ ویاند محمد یوسف اسرار ویلي، چې لومړۍ پېښه د سیداباد ولسوالۍ په سلطان خېلو سیمه کې شوې چې له امله یې یو کس مړ او ۴ نور ټپیان شوي دي.
د ملګرو ملتونو سرمنشي انتونیو ګوترېش د بشري حقونو نړۍوالې ورځې په مناسبت ویلي، د بشري حقونو ساتنه یوازې هغه مهال شونې ده چې د نړۍ خلک د بېعدالتیو او سرغړونو پر وړاندې یو موټی شي. د هغه په وینا؛ د بشري حقونو دوام د هر انسان ګډ غږ، دریځ او اقدام ته اړتیا لري.
هغه په وروستیو کلونو کې د بشري حقونو پراخې سرغړونې د نړۍ لپاره د اندېښنې وړ بللې دي. نوموړي زیاته کړې ده، چې دغه وضعیت د حقونو د ښکاره سپکاوي او د انسانانو کړاوونو ته د نه پاملرنې ښکاره بېلګه ده. ګوترېش نن چهارشنبه (د لېندۍ ۱۹مه) پر اېکس پاڼه لیکلي، چې بشري حقونه نه بېلېدونکي، له یو بل سره تړلي او د هر انسان بنسټیز طبیعي حق دی.
د ملګرو ملتونو د بشري حقونو ځانګړي راپور ورکوونکي رېچارډ بېنېټ د بشري حقونو نړۍوالې ورځې په مناسبت په افغانستان او نړۍ کې د بشري حقونو پر ټینګښت ټینګار کړی او ویلي یې دي، چې ظلم او بېعدالتي هیڅکله باید عادي ونه ګڼل شي.
بېنېټ پر اېکس پاڼه کاږلي: «بشري حقونه د ملګرو ملتونو په اصلي اصولو کې شامل شوي؛ ترڅو سوله، برابري او انساني کرامت خوندي کړي او د هغو ظلمونو مخه ونیسي، چې ډېری خلک او په ځانګړي ډول افغانان یې نن ورځ تجربه کوي.»
هغه زیاته کړې، په دې ورځ باید نړۍ ته یادونه وشي چې حقونه نړۍوال، نه ختمېدونکي او د نه معاملې وړ دي او هېڅکله باید ظلم او بېعدالتي عادي ونه ګڼل شي.
بېنېټ ټینګار کړی، د بشري حقونو رعایت د ټولنې د عدالت، سولې او ټیکاو لپاره بنسټیز شرط دی او نړۍوالې ټولنې ته باید دنده ورکړل شي چې په هر ځای کې د بشري حقونو د سرغړونې مخه ونیسي.
په افغانستان کې د طالبانو له بیا واکمنېدو وروسته د خلکو د بشري حقونو وضعیت سخت محدود شوی، ښځې او نجونې له زدهکړو او کار څخه بېبرخې شوې او په عامه ژوند کې د دوی ګډون له سختو محدودیتونو سره مخ دی.
نړۍوالو ادارو، په ځانګړي ډول ملګرو ملتونو او د بشري حقونو بنسټونو د دغه محدودیتونو په اړه په وار، وار خبرداری ورکړی او د ښځو د حقونو د خوندي کولو غوښتنه یې کړې ده.
همدارنګه، په افغانستان کې د بشري فعالانو، خبریالانو او د پخواني حکومت د کارکوونکو پر وړاندې د تاوتریخوالي او جبري راستنولو پېښې هم دوام لري. په نړۍواله کچه، د بشري حقونو نړۍواله ټولنه او ملګري ملتونه ټینګار کوي، چې د بشري حقونو رعایت نه یوازې د قانوني او اخلاقي مسوولیت له مخې اړین دی؛ بلکې د سولې، ټیکاو او ټولنیز پرمختګ لپاره هم حیاتي دی.
په قطر کې د طالبانو سفیر محمد سهیل شاهین په دوحه کې د ملګرو ملتونو او برېتانیا ځانګړو استازو سره کتلي او د افغانانو لپاره د بشري مرستو، زدهکړو او قونسلي خدمتونو د پراختیا په تړاو یې خبرې کړې دي.
دا په داسې حال کې ده، چې په افغانستان کې د نجونو زدهکړې لاهم بندې دي او د بشري حقونو وضعیت په بېلابېلو برخو کې د اندېښنې وړ دی. په قطر کې د طالبانو د سفارت په خبرپاڼه کې راغلي، چې سهیل شاهین د دوشنبې په ورځ په دوحه کې د ملګرو ملتونو د ماشومانو او وسلهوالو شخړو په چارو کې د سرمنشي ځانګړې استازې ونیسا فریزر سره لیدلي او د نړۍوالې ټولنې او طالبانو ترمنځ پر اړیکو، د بشري مرستو روان وضعیت، د ماشومانو حقونه، زدهکړو او نورو اړوندو موضوعاتو خبرې کړې دي.
شاهین د ملګرو ملتونو د استازې سره په خبرو کې ویلي: «موږ د نړۍوالې ټولنې سره د اړیکو د پراختیا او همکارۍ لپاره ژمن یو، په ځانګړي ډول په هغو برخو کې چې د ماشومانو، زدهکړې او بشري مرستو اړیکې لري.»
سره له دې چې د طالبانو حکومت هڅه کوي نړۍوالو استازو ته د همکارۍ پیغام ورکړي؛ خو په هېواد کې د نجونو زدهکړې تر لوړو زدهکړو پورې بندې دي او ښځې د کار او ټولنیز ژوند له ډېرو فرصتونو محرومې دي.
خبرپاڼه زیاتوي، سهیل شاهین د برېتانیا له ځانګړي استازي ریچارد لینزي سره هم وکتل او دواړه خواوو د دوه اړخیزو اړیکو پر پیاوړتیا، د افغانانو لپاره د قونسلي خدماتو، د بشري مرستو او زدهکړو په اړه خبرې کړې دي.
په خبرپاڼه کې راغلي، په دې لیدنه کې د دواړو لوریو ترمنځ ټینګار وشو چې د افغانستان د خلکو لپاره د بشري مرستو برابرول، د زدهکړو فرصتونو پراخول او د قونسلي خدماتو ښه کول د همکارۍ لومړیتوبونه دي.
د بېپولې خبریالانو سازمان په خپل کلني راپور کې ویلي، چې په افغانستان کې د طالبانو د واکمنۍ پرمهال سانسور د افغان خبریالانو د فعالیت مخه ډب کړې ده. د دغه سازمان په وینا؛ د طالبانو له واکمنۍ راهیسې له ۱۶۵ډېر د رسنیو فعالان نیول شوي، چې له دې ډلې ۲۵ یې یوازې په ۲۰۲۵کال کې نیول شوي.
هغه خبریالان چې جلاوطنۍ ته اړ شوي
دغه سازمان د سېشنبې په ورځ (د لېندۍ ۱۹مه) خپل کلنی راپور خپور کړ. په راپور کې راغلي، چې د جګړو او د خبریالانو پر وړاندې د ځپونکو پالیسیو له امله زیات شمېر د رسنیو کار کوونکي جلاوطنۍ ته اړ شوي دي. د یاد سازمان په وینا؛ د افغانستان، روسیې او بېلاروس په څېر هېوادونه خپلې سیمې د ټولو خپلواکو رسنیو څخه پاکوي.
هغه خبریالان چې بېرته راستانه شوي یا خوشې شوي دي
هغه خبریالان چې د کابل تر سقوط او د طالبانو له سختې ځپنې وروسته جلاوطنۍ ته اړ اېستل شوي وو، د ګڼو هېوادونو لهخوا یې د ویزو غوښتنلیکونه رد شوي. د بېپولې خبریالانو سازمان ویلي، چې پاکستاني چارواکو نه یوازې د افغان خبریالانو د ویزو له غځولو انکار کړی؛ بلکې د جبري ستنېدنې پالیسي یې هم پلي کړې ده. په ۲۰۲۵کال کې د هغو افغان خبریالانو له ډلې چې په پاکستان کې ژوند کوي او د بېپولې خبریالانو د سازمان ملاتړ لري، له ۲۰ څخه ډېر یې بېرته افغانستان ته ستانه کړای شوي دي.
له هغو خبریالانو سره مرسته چې جلاوطنۍ ته اړ شوي دي
د بېپولې خبریالانو سازمان څرګنده کړې، چې له نیمایي څخه ډېر (۵۱٪)، خبریالان چې په ۲۰۲۵کال کې یې د دوی د بېړنیو مرستو غوښتنه کړې وه، د ۴۴ بېلابېلو هېوادونو څخه جلاوطنه خبریالان وو. له دې ډلې افغانستان، روسیه او سوډان هغه درې هېوادونه دي، چې تر ټولو ډېر غوښتنلیکونه یې لاره.
د بېپولې خبریالانو ټولنې ویلي، چې د هغو لویو ننګونو سره، سره چې دوی ورسره مخ دي؛ د دغه خبریالانو ۵۵ سلنه یې په جلاوطنۍ کې کار ته دوام ورکړی. سربېره پردې، په تېرو ۱۲ میاشتو کې د بېپولې خبریالانو لهخوا ملاتړ شوي له ۴۰ زیاتو رسنیو څخه ۱۹ یې په جلاوطنۍ کې د خبرونو او منځ پانګو تولید ته دوام ورکړی دی.
په راپور کې راغلي، چې لږترلږه اووه خبریالان اوسمهال د طالبانو په زندانونو کې بندیان دي. د راپور په پای کې راغلي: « ۲۰۲۵ کال به د هغه کال په توګه یاد شي، چې زموږ د سترګو په وړاندې د مطبوعاتو ازادي له منځه لاړه.» د بېپولې خبریالانو ټولنې د هغو چارواکو او ادارو پر وړاندې د بندیزونو غوښتنه کړې، چې د خبریالانو د څارنې، ځپنې او نیونې مسوولیت لري.
په افغانستان کې د ملګرو ملتونو مرستندویه ماموریت (یوناما) د بشري حقونو نړۍوالې ورځې په مناسبت په افغانستان کې د ټولو خلکو لپاره د بنسټیزو حقونو د ټینګښټ غوښتنه کړې او ټینګار یې کړی، چې د ښځو او نجونو حقونه د هېواد پرمختګ، سولې او بیارغونې لپاره حیاتي دي.
یوناما د یوې خبرپاڼې په خپرولو سره ویلي، چې حقونه یوازې نظریاتي اصول نهدي؛ بلکې هغه ورځني شرایط دي چې خلک ورسره په بشپړ درناوي او عزت ژوند کولای شي.
خبرپاڼه کې راغلي: «په افغانستان کې لا هم ګڼ خلک دغه بنسټیزو حقونو ته لاسرسی نهلري. ښځې او نجونې د زدهکړو، کار او په عامه ژوند کې د ګډون له سختو محدودیتونو سره مخ دي، چې نه یوازې د دوی اساسي حقونه نقضوي؛ بلکې د هېواد راتلونکی هم له ننګونو سره مخ کوي.»
یوناما دارنګه خبرداری ورکړی، چې لاهم ګڼ شمېر افغان کډوال په جبري توګه هېواد ته ستنول کېږي، په ځانګړي ډول ښځې، د پخواني حکومت او امنیتي ځواکونو سره تړلي کسان، د مدني ټولنې فعالان او خبریالان چې په بېرته ستنېدو له ګڼو ګواښونو سره مخ دي.
د افغانستان لپاره د یوناما د چارو مسوولې جورجېټ ګانیون هم ویلي:« بشري حقونه اختیاري نهدي. دا هغه بنسټیز شرایط دي، چې ژوند پرې دوام کوي. په افغانستان کې د ښځو او نجونو لپاره د زدهکړو، کار او بشپړ ګډون تضمین د هېواد د بیا رغونې لپاره نه یوازې اړین؛ بلکې حیاتي چاره ده. موږ د حاکمو چارواکو څخه غواړو، چې د نړۍوالو بشري حقونو ژمنو سره سم عملي ګامونه واخلي او افغانستان او ټولو خلکو ته د پرمختګ زمینه برابره کړي.»
د افغانستان لپاره د ملګرو ملتونو د عالي کمېشنرۍ د بشري حقونو استازې فیونا فریزر هم په دغه اعلامیه کې ویلي، چې د ټولو افغانانو لپاره باید بنسټیز حقونه ټینګ شي. نوموړې زیاتوي: «بنسټیز حقونه لکه زدهکړې، روغتیا، ژوند او ازادي د ټولو افغانانو لپاره باید ټینګ شي. له بده مرغه ګڼو دغه حقونو ته ښځې او نجونې لاسرسی نهلري.»
