په کابل کې د طالبانو ښاروالۍ هټۍوالو ته خبرداری ورکړی، چې د تاریخ تېر او بېکیفیته توکو له پلور څخه دې ډډه وکړي. طالبانو دا هم ویلي، چې د کابل ښار له بېلابیلو برخو څخه یې ۵۰ ټنه تر وخت تېر توکي راټول کړي او سوځولي دي.
د طالبانو تر واک لاندې د کابل ښاروالۍ د سېشنبې په ورځ (د لیندۍ ۲۵مه) ویلي، چې د یوه کمپاین پر مهال یې ۴۹ زره او ۲۴۹ کیلوګرامه تر وخت تېر خوراکي او غېرخوراکي توکي راټول کړي او د ګزک په سیمه کې یې سوځولي دي.
د طالبانو د کابل ښاروالۍ د چاپېريالي روغتیا او چاپېریال ساتنې مشر نجیبالله زاهد له هټۍوالو غوښي، چې تر وخت تېر توکو د پلور څخه ډډه وکړي.
د نوموړي په خبره، په دې برخه کې به د دوی لهخوا په ښار کې څارنه دوامداره وي.
هغه د کابل له اوسېدونکو غوښتنه کړې: «له ټولو ښاریانو غوښتنه کېږي، چې د اړتیا وړ توکو د پېرلو پر مهال د توکو نېټې او کیفیت ته په جدي توګه پام وکړي.»
د نشنل انټرېسټ ورځپاڼې په یوه تازه راپور کې خبرداری ورکړی، چې له ۲۰۲۱ کال راهیسې په افغانستان کې د طالبانو تر واکمنۍ لاندې د مدرسو نظام په بېساري ډول پراخ شوی او دا چاره د دیني افراطیت، ذهنیت جوړونې او د راتلونکو نسلونو د سختدریځه کېدو جدي اندېښنې راولاړوي.
په راپور کې زیاته شوې، که څه هم مدرسې په اسلامي نړۍ کې اوږده تاریخي او علمي مخېنه لري، خو طالبان دا دودیز تعلیمي بنسټونه د خپلې ایډیولوژۍ د پیاوړتیا لپاره سیاسي کړي دي. د نشنل انټرېسټ په باور، طالبان هڅه کوي چې د افغانستان تعلیمي نظام د یوې وسیلې په توګه وکاروي، ترڅو وفادار، ایډیولوژیک او د اوږدمهاله جهادي اهدافو لپاره چمتو نسل وروزي.
د راپور له مخې، طالبان له واک ته رسېدو وروسته د ښوونیز نصاب پر بدلون تمرکز کړی او په ښکاره یې ویلي، چې د نجونو ښوونځي به تر هغه په عادي بڼه نه پرانېستل کېږي، څو نصاب د هغوی له سختدریځې ایډیولوژۍ سره سم بدل نهشي. نشنل انټرېسټ ټینګار کوي، چې دا تګلاره د زدهکړې له پرمختګ سره تړاو نهلري، بلکې موخه یې د اطاعت او فکري کنټرول رامنځته کول دي.
راپور زیاتوي، چې د طالبانو د مدرسو شمېر اوس له ۲۳ زره اوښتی دی او طالبان هغو کورنیو ته چې د خوړو، دندو او ځینو نورو ټولنیزو خدمتونو مرستې ورکوي، په بدل کې یې غواړي چې دوی خپل ماشومان د طالبانو تر کنټرول لاندې مدرسو ته ولېږي. د نشنل انټرېسټ په وینا، دا وضعیت ښيي چې طالبان ښوونه او روزنه د یوې ایډیولوژیکې وسلې په توګه کاروي.
د نشنل انټرېسټ د راپور له مخې، طالبان د افغان او پښتنې دودیز فرهنګ استازیتوب نهکوي، بلکې د یوې وارداتي او سیاسي شوې ایډیولوژۍ پلوي دي، چې ریښې یې له افغانستان څخه بهر دي. راپور خبرداری ورکوي، چې که طالبان وتوانېږي خپل تعلیمي لیدلوری ټینګ کړي، نو دا به نه یوازې د افغانستان راتلونکی له ګواښ سره مخ کړي، بلکې د سیمې او نړۍ امنیت ته به هم جدي ګواښ پېښ کړي.
راپور په پای کې له نړۍوالې ټولنې غواړي، چې د طالبانو د زدهکړې تګلاره یوازې د نجونو د ښوونځیو د پرانېستلو تر بحث محدوده نهکړي، بلکې د دې پوښتنې ځواب ولټوي چې د طالبانو تر واک لاندې ماشومان کوم ډول زدهکړه ترلاسه کوي او دا زدهکړه به د راتلونکو کلونو لپاره کومې پایلې ولري.
د راپورونو لهمخې، طالبانو پر افغانستان له بیا واکمنېدو وروسته په ټول افغانستان کې ډېرې جهادي مدرسې جوړې کړې دي. د طالبانو د پوهنې وزارت څه موده مخکې اعلان کړی و، چې په هېواد کې اوسمهال څه باندې ۲۱ زره دیني مدرسې فعالې دي، خو د افغانستان د بشري حقونو مرکز بیا په خپل یوه راپور کې د ترلاسه شویو شواهدو په اساس ویلي، چې د دې مدرسو شمېر د رسمي اعلان په پرتله ډېرې زیاتې دي.
د دوی په خبره، طالبانو په هر ولایت کې په پراخو امکاناتو او د لیلیو په ظرفیت سره د شاوخوا دوه زره کسانو لپاره جهادي مدرسې جوړې کړې دي او د دې ترڅنګ یې د ولسوالیو په مرکزونو کې هم مدرسې جوړې کړې دي.
د ځوانانو پر افکارو د جهادي مدرسو اغېزې
د موندنو پربنسټ، د ځوانانو په افکارو د جهادي مدرسو اغېزو اندېښنې راپارولې دي. په افغانستان کې د طالبانو د جهادي مدرسو د زیاتېدو او د تعلیمي نصاب د بدلولو موخه د دوی د ایډیولوژۍ د حاکمیت پیاوړې کول بلل کېږي. دغه ډله د تاوتریخوالي او افراطي افکارو په ترویج سره غواړي، چې ټولنه له عصري علومو لرې وساتي. د افغانستان د بشري حقونو مرکز خبرداری ورکړی، چې دغه بهیر به د افراطیت په لوري د ځوانانو د بېولو لامل شي.
یاد مرکز ټینګار کړی، چې طالبان په کم وخت کې توانېدلي چې د ځوانانو پر افکارو منفي اغېزې پرېږدي.
کندهار چې د افغانستان له لویو او مهمو ولایتونو څخه دی، دا مهال د بانکي خدمتونو له ژور او دوامدار ناورین سره مخ دی. د دغه ولایت په کچه د هېڅ بانک اېټياېم ماشین فعال نه دی، هغه څه چې د ښوونکو، دولتي کارکوونکو او عامو خلکو ژوند یې له جدي ستونزو او سرګردانۍ سره مخ کړی دی.
په کندهار کې یو شمېر ښوونکو د سېشنبې په ورځ (د لیندۍ ۲۵مه) افغانستان انټرنشنل - پښتو ته ویلي: «نه یوازې دا چې تنخواوې یې پر وخت نه ورکول کېږي، بلکې د هماغه لږ معاش تر لاسه کول هم ورته په یوه سخت، سپکوونکي او ستړي کوونکي بهیر بدل شوی دی.»
د کندهار یوه ښوونکي په قهرجنه لهجه افغانستان انټرنشنل-پښتو سره په خبرو کې ویلي: «موږ هره میاشت د ناوخته راتلو، وختي تلو یا غېر حاضرۍ په نوم تر فشار لاندې یو او تنخواوې مو پرې کېږي، خو کله چې د تنخوا اخیستو وخت راشي، بیا راسره داسې چلند کېږي لکه سوالګر چې یو.»
د دوی په خبره: «یو ښوونکی چې یوازې ۸۰۰۰ افغانۍ میاشتنۍ تنخوا لري، اړ دی چې سهار له ۸ بجو مخکې عزیزي بانک ته ځان ورسوي، خو بیا هم تر ماسپښین ۱ بجې او کله ناکله تر دې هم زیات وخت په کتار کې ولاړ وي او بیا هم خپله تنخوا تر لاسه کولی نهشي.»
یو بل ښوونکی په دې اړه وایي: «د ۸۰۰۰ افغانیو تنخوا لپاره له سهاره تر غرمې پورې په کتار کې ولاړ یو، نه څوک پوښتنه کوي او نه د انسان عزت ته پام کېږي. که نوبت دې و نهرسیږي، بېرته کور ته ځه؛ دا زموږ ژوند دی.»
د خلکو په وینا، کله چې تنخواوې حواله شي د بانکونو مخې ته اوږده کتارونه جوړ شي، خو ډېری وخت بانکونه د نغدو پیسو د کمښت له امله خلک تش لاس ستنوي.
د کندهار یو دولتي کارکوونکی وایي: «یوازې موږ ښوونکي نه یو، اکثره مامورین هم په همدې ستونزه کې راګیر دي. بانک وایي پیسې نشته، اېټياېم کار نه کوي، نو موږ څه وکړو؟»
د خلکو په خبره، بانکونو ته د تنخواوو اړوند کافي نغدې پیسې نهورکول کېږي، له همدې امله اېټياېم ماشینونه تش پاتې دي او ټول فشار د بانکي څانګو پر اوږو دی.
ښوونکي ټینګار کوي، چې د دوی معاش د کورنۍ د ژوند یوازینۍ سرچینه ده، خو همدغه لږ معاش هم ورته په یوه لویه ستونزه بدله شوې ده.
خلک او ښوونکي له مسوولو ادارو جدي غوښتنه کوي، چې د بانکونو دا روان ناورین پای ته ورسوي، بانکونو ته کافي نغدې پیسې ورکړي، اېټياېم ماشینونه فعال کړي او د تنخواوو د ورکړې بهیر د انساني کرامت مطابق تنظیم کړي.
دا په داسې حال کې ده، چې د بانکونو مسوولین په دې اړه رسنیو ته هېڅ ځواب نه وایي او نه یې هم خلکو ته د دې ستونزې د حل په موخه ډاډ ورکړی.
دا په داسې حال کې ده، چې د روان کال په وري میاشت کې هم د کندهار او لښکرګاه اوسېدونکو ویلي و، چې بانکونو کې د ګڼېګوڼې او کمزورو خدماتو له امله خلک له ستونزو سره مخ دي، خو د بانکونو اړوند مسوولانو بیا ویلي و، چې د طالبانو له لوري په ځنډ د تنخواوو اجرا کول د دې لامل شوي چې په بانکونو کې بیروبار او ګډوډي ډېره شي.
د کندهار او د هلمند د لښکرګاه اوسېدونکو دغه راز زیاته کړې وه، چې په بانکونو کې د کمزورو خدماتو له امله بیروبار او ګډوډي د دې لامل شوې، چې خلک په وخت خپلې پیسې له بانکونو ونه اېستلای شي.
ځايي سرچیني وايي، سلګونه کسان د خپلو تنخواوو د ترلاسه کولو لپاره نیمه شپه بانک ته ځي او د پیسو اېستلو نوبت نیسي، خو ډېری کسان له ساعتونو ساعتونو انتظار وروسته هم د پیسو په ترلاسه کولو نه بریالي کېږي.
د طالبانو د لوړو زدهکړو وزیر ندا محمد ندیم په کابل کې د یوې جهادي مدرسې فراغت غونډه کې د وینا پرمهال خبرداری ورکړ، چې هڅې روانې دي څو د طالبانو ترمنځ «بېباوري» او «اختلاف» رامنځته شي. نوموړي د دې ډلې پر ځواکونو ټینګار وکړ، چې د «اسلام د دوښمنانو» تبلیغاتو ته پام ونهکړي.
ندا محمد ندیم د سېشنبې په ورځ (د لیندۍ ۲۵مه) په کابل کې د یوې جهادي مدرسې فراغت غونډې ته ویلي: «د اسلام دوښمنان او منافقین هڅه کوي، عقیده، مذهب، نظام او علماء تخریب کړي، بېباوري او اختلاف رامنځته کړي.»
هغه بیا په مشخص ډول د هېچا نوم نهدی اخیستی.
نوموړي له نورو طالب چارواکو او د دې ډلې له غړو غوښتي، چې د دې هڅو او منفي تبلغیاتو تر اغېز لاندې را نهشي.
ندیم دغه راز ټينګار کړی، چې ولس باید د جوماتونو، مدرسو او علماو سره اړیکې زیاتې او د «دوښمن دې خبرو ته ارزښت» ور نهکړي.
ندیم یو ځل بیا له طالبانو د یووالي، د خپل مشر او خپل نظام د دوام لپاره د «اطاعت» غوښتنه کړې.
هغه خپلو علماوو ته په خطاب کې ویلي، چې د دوی او ولس تېروتنو ته پام وکړي، ترڅو د طالبانو د حکومت او خلکو ترمنځ شته اخلاص لهمنځه لاړ نهشي.
نوموړي ویلي: «په ځمکه کې د علماوو له لوري عدالت رامنځته کېږي. زموږ او ملت تېروتنو ته پام وکړئ او د اسلامي امیر د اطاعت خبرې ولس ته وړاندې کړئ.»
دا په داسې حال کې ده، چې په دې وروستیو کې د طالبانو مشر هبتالله اخوندزاده په ګډون یو شمېر طالب چارواکو په خپلو څرګندونو کې د «امر پر منلو او اطاعت کولو» ټینګار کړی دی.
د طالبانو د کورنیو چارو وزیر سراج الدین حقاني تر نیوکې وروسته د طالبانو مشر ملا هبتالله اخوندزاده ویلي: «اطاعت وکړئ، اختلاف مه کوئ او یو د بل فرمان ومنئ.» نوموړي ویلي، قوانین د افرادو شخصي رایه نه؛ بلکې «د اسلامي شریعت» احکام دي، چې د خلکو د امنیت، ټولنیز نظم او د بېوزلو د ملاتړ لپاره عملي کېږي.
د طالبانو د عامې روغتیا وزارت د خوړو او درملو د مرستیال حمدالله زاهد په مشرۍ یو پلاوی ایران ته تللی او له ایراني چارواکو سره یې د خوړو او درملو د وارداتو د بهیر د اسانهکولو په تړاو خبرې کړي.
د طالبانو د روغتیا وزارت د سېشنبې په ورځ (د لیندۍ ۲۵مه) ویلي، چې د دوی د خوړو او درملو د مرستیال وزیر حمدالله زاهد په مشرۍ يوه پلاوي په ایران کې د روغتیا وزارت له چارواکو سره لیدلي دي.
طالبانو زیاته کړې، چې په دې لیدنه کې دواړو لوریو د سوداګریزو اړیکو پر پیاوړتیا، د تجربو د شریکولو، د لاسلیک شویو هوکړهلیک د عملي کولو او د درملو د وارداتو بهیر پر اسانتیاوو خبرې کړې دي.
دا مهال ډېری هېوادوال د خوړو او درملو د ټیټ کیفیت په اړه شکایت کوي او وايي، چې د بېکیفیته درملو له کبله یې ډېری ناروغان تر مرګ پورې رسېدلي دي.
خو د طالبانو مرسیتال ویاند حمدالله فطرت نن د دغه ډلې تر واک لاندې ملي ټلوېزیون سره په یوه مرکه کې ویلي، چې د باکیفیته درملو د واردولو په برخه کې جدي دي او په ټولو پولو کې به لابراتوارونه فعاله کړي.
دا په داسې حال کې ده، چې د طالبانو له لوري له پاکستان څخه د درملو پر وارداتو تر بندیز وروسته د درملو واردوونکو ته سپارښتنه شوې، چې د درملو د واردولو لپاره بدیلې لارې ولټوي. په همدې حال کې د طالبانو اړوندې ادارې هم هڅه کوي، چې په افغانستان کې د درملو د کمښت ستونزې ته رسېدګي وکړي او د قاچاقي او بېکیفیته درملو مخنیوی وکړي.
یادې ډلې څو ورځې وړاندې خبر ورکړ، چې په کابل کې د یوه خصوصي شرکت مسوولانو ویلي چې د یوه معتبر هندي شرکت د څانګې په پرانېستل کېدو سره له هند څخه افغانستان ته د درملو واردات په رسمي ډول پیل شوي دي. د یاد شرکت په وینا، په لومړي پړاو کې د ۲۵ قلمه درملو واردات پیل شوي.
د افغانستان او پاکستان د سوداګرۍ ګډې خونې مشر وايي، له تېرو دوه میاشتو د سوداګریزو لارو تړل کېدو له امله د عوایدو له اړخه لسګونه میلیونه ډالره مالي زیان اوښتی. ضیاالحق سرحدي وايي، د لارو تړل کېدو له امله په ۴۵ ورځو کې پاکستان ته ۱۶،۵ میلیارده روپۍ زیان اوښتی دی.
د افغان- پاک سوداګرۍ ګډې خونې مشر ضيا الحق سرحدي نن سې شنبه، د لیندۍ پر ۲۵مه وویل، چې د افغانستان او پاکستان ترمنځ د سوداګریزو لارو له تړل کېدو مخکې د دواړو هېوادونو ترمنځ کلنی سوداګریز حجم له دوو څخه تر دریو میلیاردو ډالرو و.
د نوموړي په وینا، د کرنیزو او تعیمراتي توکو ورځني عواید له ۵۰ څخه تر ۶۰ میلیونه ډالرو پورې رسېدل، چې په دې کې سمینټ، بوره، کینو، کچالو، درمل او د جراحي الات شامل ول.
یادې خونې ویلي، چې ناڅاپي او له مخکینۍ خبرتيا پرته د سوداګریزو لارو تړل کېدو يو انساني بحران رامنځته کړی دی، چې له امله يې له لسو زرو څخه زيات موټرچلوونکي، کارګر، د ګمرکاتو استازي او صادروونکي او واردوونکي په دواړو هېوادونو کې بېروزګاره شوي دي.
ضياء الحق سرحدي وویل په تورخم او چمن کې له ۸ زرو څخه زيات موټر بند پاتې دي، چې موټرچلوونکي يې هره ورځ د زیان فيس او د سون توکو لګښتونه زغمي او په پاکستان کې د پېښور او کوټې په څېر سرحدي ښارونو اقتصاد چې زياتره پر سوداګريزو فعاليتونو و، په ټپه ولاړ دی.
د نوموړي په وينا، د دواړو هېوادونو د سوداګریزو لارو تړل کېدو سره يوازې په ۴۵ ورځو کې پاکستان ته د ۱۶،۵ میلیاده روپيو «نږدې ۶۰ ميليونه ډالرو» عوایدو زيان رسېدلی دی.
دوی همدراز زیاته کړه، د کراچۍ بندر کې د ۱۴ زرو څخه زيات افغان ټرانزټ کنټينرونو د بند پاتې کېدو له امله د بندر پر نظام هم غيرمعمولي فشار زيات شوی دی۔
نوموړي د افغانستان او پاکستان ترمنځ سوداګریزولارې د خلاصېدو غوښتنه وکړه.
