کندهار چې د افغانستان له لویو او مهمو ولایتونو څخه دی، دا مهال د بانکي خدمتونو له ژور او دوامدار ناورین سره مخ دی. د دغه ولایت په کچه د هېڅ بانک اېټياېم ماشین فعال نه دی، هغه څه چې د ښوونکو، دولتي کارکوونکو او عامو خلکو ژوند یې له جدي ستونزو او سرګردانۍ سره مخ کړی دی.
په کندهار کې یو شمېر ښوونکو د سېشنبې په ورځ (د لیندۍ ۲۵مه) افغانستان انټرنشنل - پښتو ته ویلي: «نه یوازې دا چې تنخواوې یې پر وخت نه ورکول کېږي، بلکې د هماغه لږ معاش تر لاسه کول هم ورته په یوه سخت، سپکوونکي او ستړي کوونکي بهیر بدل شوی دی.»
د کندهار یوه ښوونکي په قهرجنه لهجه افغانستان انټرنشنل-پښتو سره په خبرو کې ویلي: «موږ هره میاشت د ناوخته راتلو، وختي تلو یا غېر حاضرۍ په نوم تر فشار لاندې یو او تنخواوې مو پرې کېږي، خو کله چې د تنخوا اخیستو وخت راشي، بیا راسره داسې چلند کېږي لکه سوالګر چې یو.»
د دوی په خبره: «یو ښوونکی چې یوازې ۸۰۰۰ افغانۍ میاشتنۍ تنخوا لري، اړ دی چې سهار له ۸ بجو مخکې عزیزي بانک ته ځان ورسوي، خو بیا هم تر ماسپښین ۱ بجې او کله ناکله تر دې هم زیات وخت په کتار کې ولاړ وي او بیا هم خپله تنخوا تر لاسه کولی نهشي.»
یو بل ښوونکی په دې اړه وایي: «د ۸۰۰۰ افغانیو تنخوا لپاره له سهاره تر غرمې پورې په کتار کې ولاړ یو، نه څوک پوښتنه کوي او نه د انسان عزت ته پام کېږي. که نوبت دې و نهرسیږي، بېرته کور ته ځه؛ دا زموږ ژوند دی.»
د خلکو په وینا، کله چې تنخواوې حواله شي د بانکونو مخې ته اوږده کتارونه جوړ شي، خو ډېری وخت بانکونه د نغدو پیسو د کمښت له امله خلک تش لاس ستنوي.
د کندهار یو دولتي کارکوونکی وایي: «یوازې موږ ښوونکي نه یو، اکثره مامورین هم په همدې ستونزه کې راګیر دي. بانک وایي پیسې نشته، اېټياېم کار نه کوي، نو موږ څه وکړو؟»
د خلکو په خبره، بانکونو ته د تنخواوو اړوند کافي نغدې پیسې نهورکول کېږي، له همدې امله اېټياېم ماشینونه تش پاتې دي او ټول فشار د بانکي څانګو پر اوږو دی.
ښوونکي ټینګار کوي، چې د دوی معاش د کورنۍ د ژوند یوازینۍ سرچینه ده، خو همدغه لږ معاش هم ورته په یوه لویه ستونزه بدله شوې ده.
خلک او ښوونکي له مسوولو ادارو جدي غوښتنه کوي، چې د بانکونو دا روان ناورین پای ته ورسوي، بانکونو ته کافي نغدې پیسې ورکړي، اېټياېم ماشینونه فعال کړي او د تنخواوو د ورکړې بهیر د انساني کرامت مطابق تنظیم کړي.
دا په داسې حال کې ده، چې د بانکونو مسوولین په دې اړه رسنیو ته هېڅ ځواب نه وایي او نه یې هم خلکو ته د دې ستونزې د حل په موخه ډاډ ورکړی.
دا په داسې حال کې ده، چې د روان کال په وري میاشت کې هم د کندهار او لښکرګاه اوسېدونکو ویلي و، چې بانکونو کې د ګڼېګوڼې او کمزورو خدماتو له امله خلک له ستونزو سره مخ دي، خو د بانکونو اړوند مسوولانو بیا ویلي و، چې د طالبانو له لوري په ځنډ د تنخواوو اجرا کول د دې لامل شوي چې په بانکونو کې بیروبار او ګډوډي ډېره شي.د کندهار او د هلمند د لښکرګاه اوسېدونکو دغه راز زیاته کړې وه، چې په بانکونو کې د کمزورو خدماتو له امله بیروبار او ګډوډي د دې لامل شوې، چې خلک په وخت خپلې پیسې له بانکونو ونه اېستلای شي.ځايي سرچیني وايي، سلګونه کسان د خپلو تنخواوو د ترلاسه کولو لپاره نیمه شپه بانک ته ځي او د پیسو اېستلو نوبت نیسي، خو ډېری کسان له ساعتونو ساعتونو انتظار وروسته هم د پیسو په ترلاسه کولو نه بریالي کېږي.
د طالبانو په اداره کې رسمي سرچینو افغانستان انټرنشنل ته وویل، چې د دې ډلې د عدلیې وزیر عبدالحکیم شرعي په نوي کابل پروژه کې شپږ ټوټې ځمکې د باج په ډول ترلاسه کړې او د ښار په څو برخو کې ځمکې او ودانۍ په شخصي ګټه کاروي.
سرچینې وايي، چې د وزیر یو زوی عثمان په نوي کابل پروژه کې د دفتر څښتن دی اود هرې ټوټې ځمکې د خرڅلاو له عاید څخه لس سلنه شخصي باج اخلي.
۸۰ دولتي کورونه او تیټه کرایه
په کابل ښار کې د شپږمې ناحیې د سناتوریم سیمې اوسېدونکو ادعا کړې چې د عدلیې وزیر شاوخوا ۸۰ شخصي کورونه دولتي اعلان کړي دي.
د ځايي خلکو په وینا، وزیر پخپله په یوه کور کې اوسیږي، خو پاتې کورونه یې خپلو خپلوانو او ملګرو ته ویشلي دي.
د خلکو په وینا، دغه کورونه په ټیټه بیه کرایه کېږي او کرایهداران یوازې د هرې خونې لپاره ۱۰۰۰ افغانۍ ورکوي، حتاد لویو کورونو کرایه یوازې۱۰ او ۱۲ زره افغانۍ ته رسیږي. په دې توګه یو درې کوټې لرونکی اپارتمان په درې زره او یو لس کوټې لرونکی کور په لس زره افغانۍ حسابیږي.
منتقدان وایي، دې چارې یو داسې چوکاټ رامنځته کړی چې د وزیر د ملګرو په ګټه تمامیږي.
په ورته وخت کې ځینې خیریه بنسټونه د وزیر له لوري له غیر عادلانه فشار سره مخ شوي دي.
وزیر سوداګر د جوماتونو جوړولو ته اړباسي
سرچینې وايي، حاجي حبیب ګلبهار چې د یوه مشهور خیریه بنسټ مشر دی، د جومات او مدرسې په نوم د وزیر له څو ځلي مرستې غوښتنې وروسته اړ شوی خپل بنسټ وتړي.
نورو خیریه بنسټونو، چې د قمر او عطا په نومونو اداره کېږي، هم ورته فشارونه تجربه کړي دياو له هغوی همغوښتل شوي چې په خپلو کلیو کې د ولایت په کچه د سترو جوماتونو د جوړولو شرطونه پوره کړي.
افغانستان انټرنشنل هڅه وکړه، چې د یادو بنسټونو نظر واخلي، خو بریالی نه شو.
سرچینې وايي، خلکو د ځمکو د غضب د مخنیوي کمیسیون ته شکایتونه ثبت کړي چې د ساختماني جوازونو د ترلاسه کولو او د ودانیو د کارونو د بندېدو له امله له اوږدې او ځنډنۍ پروسې سره مخ دي.
ډېری وګړي دا یو منظم فشار بولي چې د فساد د پراختیا زمینه برابروي.
د افغان تحلیلګرانو شبکې یو نوی رپوټ هم ښيي چې په کابل کې د طالبانو له لوري د ودانیزو مقرراتو پرلهپسې بدلونونو ساختماني چارې ټکنۍ کړې، د زرګونو کارګرو دندې یې له منځه وړې دي او د کورونو بازار یې د لوړې بیې، ټیټې عرضې او پراخو اداري مسایلو له امله له ستونزو سره مخ کړی دی.
د سرچینو په وینا، سره له دې چې هره ورځ لسګونه بې ځایه شوې کورنۍ هېواد ته راځي او د استوګنې لپاره کورونو ته اړتیا لري، د ودانیو اجازه ورکول لا هم ټکنی او پیچلي بهیر دی.
یو شمېر کابل ښاریانو ادعا کړې، هغه پروژې چې د رشوت یا د کمیسیون له اړوندو چارواکو سره تړاو لري، ژر پر مخ ځي، په داسې حال کې چې نورې ودانۍ د قانوني سرغړونو په پلمه ړنګېږي او یا یې کارونه درول شوي دي.
د طالبانو حکومت له ۲۰۲۱ کال وروسته په کابل کې پر ودانیزو فعالیتونو محدودیتونه ولګول، چې موخه یې د بېنظمه ودانیو مخنیوی او د ښاري ماسټرپلان پلي کول و. خو دې چارې په کابل کې د کورونو سکتور زیانمن کړی او د کورونو کرایې یې لوړې کړې دي.
د طالبانو د عدلیې وزارت تر اوسه دې موندنوته رسمي ځواب نه دی ورکړی.
د هلمند په مرکز لښکرګاه کې سرچینو نن سې شنبه، د لیندۍ ۲۵مه وویل، چې طالبانو فلک ناز د نجیب الله زوی د ښار د مهاجرو د سیمې اوسیدونکی د روانې میاشتې د لیندۍ پر ۱۸ مه له خپل کوره وړی و.
د وژل شوي کس نژدې خپلوانو افغانستان انټرنشنل ته وویل، « د شپی په یوولس بجې د لښکرګاه ښار د پنځمې حوزې پولیسو او استخباراتو په کور چاپه ووهله. په یاد کس د غلا موټر سایکل اخیستو تور و، درې ورځې د طالبانو د اسخباراتو ریاست کی بندي و چې په څلورمه ورځ د سختو شکنجو له امله ومړ».
د معلوماتو له مخې، د طالبانو د هلمند د استخباراتو ریاست د فلک ناز جسد د هغه کورنۍ ته تېره ورځ سپارلی دی.
د وژل شوي کس د خپلوانو په وینا، د طالبانو استخباراتو ریاست ادعا کوي چی د زړه حمله ورباندې راغلې وه خو افغانستان انټرنشنل د هغه د جسد انځورونه ترلاسه کړي، چې ښيي نوموړی تر سختو شکنجو لاندې وژل شوی دی.
خپلوان یې وايي، چې «فلک ناز هیڅ ډول ناروغي نه درلوده او دا قصدا د شکنجو له امله وژل شوی دی».
د طالبانو استخباراتو د وژل شوي کس دوه وروڼه روزالدین او حمید الله هم په همدی تور بندیان کړي، چې د موترسایکل اخیستو کې یې همکاري ورسره کړې ده.
د یاد کس د خپلوانو په وینا، د طالبانو استخباراتو د فلک ناز وروڼه د هغه د جنازې لپاره هم خوشي نه کړل.
د وژل شوي هلمندي ځوان فلک ناز کورنۍ د طالبانو له عدلي او قضايي ارګانونو څخه د انصاف غوښتنه کوي.
د وژل شوي ځوان کورنۍ د طالبانو د هلمند نظامي محکمې ته هم عریضه کړې ده او ددې عریضې یوه کاپي افغانستان انټرنشنل ترلاسه کړې ده.
دوی د طالبانو له محکمې غوښتنه کړې چې د فلک ناز د وژل کېدو په تړاو رڼې څیړنې وکړي.
د وژل شوي هلمندي ځوان خپلوان وايي، چې د طالبانو د هلمند استخباراتو ریاست تر فشار لاندې ددغه ولایت عدلي طب یوازې دومره لیکلي، چې د ټپونو له امله نه دی مړ شوی.
وژل شوي کس د رنګمالۍ کار کاوه او څلور زامن او یوه لور یې تر شا پاتې دي.
د طالبانو له بیا راتګ سره د ډیری هېوادونو دا شکایتونه دي، چې د دې ډلې امنیتي ادارې مسلکي نه دي؛ د څېړنو پرمهال زندانیانو ته سختې شکنجې ورکوي او له همدې امله ځینې زندانیان د دوی په زندانونو کې د سختو ټپونو له امله مري.
طالبانو تر اوسه ددې پېښې په اړه څه نه دي ویلي.