ازادۍ جبهې ایران ته پر لاره د سړې هوا له امله د یو شمېر افغانانو د مړه کېدو له امله د خواشینۍ په څرګندولو سره ویلي، طالبان به هېڅکله هم له هېواد څخه د خلکو د تېښتې او د ناوړه اقتصادي وضعیت په تړاو د شته پوښتنو ځوابولو ته حاضر نهشي.
دغې جبهې د یکشنبې په ورځ (د لیندۍ ۳۰مه) د یوې خبرپاڼې په خپرولو سره له هېواد څخه د یو شمېر خلکو د تېښتې لامل د طالبانو د واکمنۍ غځېدل بللي دي.
خبرپاڼه کاږي، یو شمېر افغانان ان د ژوند په بیه د طالبانو له واکمنۍ څخه تېښتې ته اړ شوي او دا د دې ښکارندويي کوي چې د دغې ډلې د واکمنۍ دوام خلکو ته نور د زغملو وړ نهده.
په خبرپاڼه کې ویل شوي: «حقیقت دا دی چې د طالبانو د واکمنۍ د دوام له امله په هېواد کې فقر زیات شوی، ښې راتلونکې ته تمه کمه شوې او د هرې ورځې په تېرېدو سره په هېواد کې ټولنیز، سیاسي او اقتصادي ناورینونه لاپسې ژورېږي».
د تېرې جمعې په ورځ (د لیندۍ ۲۸مه) په هرات کې سرچینو افغانستان انټرنشنل - پښتو ته ویلي و، د افغان کډوالو یوه ډله چې ایران ته په لاره وه، د سړې هوا له امله د ایران په خاوره کې مړه شوي دي. سرچینو ویلي، د ۱۵ کسانو جسدونه د هرات د کُهسان او ادرسکن ولسوالیو ته لېږدول شوي دي. ځینو سرچینو د مړو شویو شمېر لسګونه ښودلی دی.
خو د هرات د والي ویاند د جمعې په ورځ (د لیندۍ ۲۸مه) د یخنۍ له امله یوازې د ۳ هغو افغانانو د مړینې خبر تایید کړ، چې غوښتل یې ایران ته په ناقانونه توګه لاړ شي.
د ایران چارواکو لا تر اوسه د یخنۍ له امله په پوله کې د افغان کډوالو د مړینې په تړاو څه نهدي ویلي.
ایران بیا د یکشنبې په ورځ (د لیندۍ ۳۰مه) ویلي، چې دوه زره او ۱۰۶تنه ناقانونه افغانان چې د ایران او افغانستان په ګډو پولو کې د واورو له امله بند پاتې وو، د ایران د وسلهوالو ځواکونو په هڅو ژغورل شوي دي. د تایباد څارنوال وايي، یاد کسان تر درملنې او د قانوني مراحلو تر بشپړېدو وروسته طالبانو ته سپارل شوي دي.
د یادونې وړ ده، چې د سړې هوا او واورې ورېدنې پر مهال د ایران د پولې د کنټرول چارې ټکنۍ وي، نو ورسره جوخت سلګونه افغانان د هرات له سرحدي ولسوالیو هڅې کوي چې په ناقانونه توګه ایران ته واوړي، خو ځينې وخت یو شمېر یې د سړې هوا او یا هم د ایراني پوله ساتو په ډزو کې وژل او یا هم ټپیان کېږي.
نړۍوال بنسټونه په هېواد کې د بېوزلۍ، وزګارۍ او د خوړو د نا امنۍ پراخېدل د ناقانونه کډوالۍ اصلي لاملونه یادوي.
د کراچۍ په بندر کې د افغان سوداګرو په بند پاتې کانټینرونو کې غوړي، بوره او نور خوراکي او غئر خوراکي توکي بار دي. سوداګر په تمه دي، چې د طالبانو او پاکستان ترمنځ د اړیکو له نرمېدو وروسته به یاد سوداګریز توکي افغانستان ته ولېږدول شي.
د طالبانو او پاکستان ترمنځ د شخړو تر رامنځته کېدو مخکې د افغانستان د سوداګرۍ لویه برخه د پاکستان له لارې ترسره کېده، خو اوس هر څه په ټپه ولاړ دي.
یو افغان سوداګر چې نه غواړي نوم یې واخیستل شي، افغانستان انټرنشنل-پښتو ته وایي: «دا توکي زموږ د شخصي پانګې حاصل دي. هر کانټینر تر ۳۰ زره ډالرو یا تر دې هم زیات ارزښت لري، خو په دې دوه نیمو میاشتو کې د هر کانټینر نږدې نیمه بیه یوازې په ډمرچ کې ولاړه ده. که همداسې دوام وکړي، موږ به سراسر تاوانیان شو».
افغان سوداګر وایي، چې د طالبانو او پاکستان ترمنځ د شخړو او سیاسي مخالفتونو له امله یې سوداګریزې چارې له جدي زیان سره مخ شوې دي. د هغوی په وینا، د سوداګریزو لارو بندېدل، د توکو اوږدمهاله ځنډ او د بندرونو او ګمرکونو اضافي لګښتونه د دې لامل شوي، چې هره ورځ ورته مالي تاوانونه واوړي او د سوداګرۍ عادي بهیر یې له سختو ستونزو سره مخ کړي دي.
یادو افغان سوداګرو افغانستان انټرنشنل ـ پښتو ته ویلي، چې پاکستان د سوداګریزو لارو د پرانېستلو لپاره چمتووالی ښودلی، خو افغان طالبان د سوداګریزو لارو د پرانېستلو په بدل کې له پاکستان څخه د «قوي ضمانت» غوښتنه کوي.
یو بل افغان سوداګر چې نه غواړي نوم یې واخیستل شي، وایي: «طالبانو موږ ته ویلي دي چې پاکستان باید داسې تضمین ورکړي، چې که د دواړو هېوادونو ترمنځ هر ډول درنه جګړه رامنځته شي او یو پر بل توغندي او راکېټونه وولي، بیا هم باید سوداګریزې لارې بندې نهشي.»
د یاد سوداګر په وینا، طالبان پر پاکستان ټینګار کوي چې د تېرو دوه نیمو میاشتو په موده کې د لارو د بندېدو له امله د افغان سوداګرو ټول مالي زیانونه جبران کړي.
افغان سوداګرو ویلي، چې له پاکستان سره د سوداګریزو اړیکو د بېرته فعالولو په موخه یې خپلې غوښتنې او ستونزې د ملا هبتالله په ګډون د طالبانو تر لوړپوړو چارواکو رسولي، خو لا هم د حل په اړه هېڅ څرک نه ښکاري: «موږ دا موضوع تر وزارتونو، ملا برادر او د ملا هبتالله تر دفتر پورې رسولې، خو تر اوسه یې عملي حل نه دی موندل شوی. اوس نه پوهېږو چې څه وکړو.»
د پاکستان په کراچۍ بندر کې د توکو په بند پاتې کانټینرونو کې ډېره برخه د کندهاري سوداګرو ده. دوی ویلي، چې د تېرو دوو میاشتو په موده کې د اوښتي زیان سربېره، ولایتي ادارې لا هم د دوی غږ نه دی اورېدلی.
کندهاري سوداګر وایي، پاکستان اجازه نهورکوي چې د توکو بار بند پاتې کانټینرونه دې بېرته چابهار بندر ته انتقال او له هغه لارې افغانستان ته وارد کړي.
یو کندهاري سوداګر چې نه غواړي نوم یې په راپور کې ذکر شي، وایي: «موږ ته ویل کېږي چې کانټینرونه باید همدلته پاتې شي، ځکه چې افغانستان ته د انتقال امکان یې د پاکستان او طالبانو د ستونزو له امله نه شته او پاکستان یې بېرته شاته نه پرېږدي.»
افغان سوداګرو زیاته کړې، چې د لارو بندښت د پاکستان په زیان دی خو که لارې پرانېستل شي د دواړو لوریو سوداګر به ګټمن شي.
د لارو د بندښت له امله د روانو زیانونو په اړه یو افغان سوداګر افغانستان انټرنشنل-پښتو ته ویلي:«زموږ حساب دا دی چې ۱۰ سلنه زیان افغان سوداګرو ته رسېږي، خو ۹۰ سلنه زیان بیا د پاکستان اقتصاد او سوداګرو ته اوړي، د ډیمرچ پیسې هم د پاکستان حکومت ته نه رسېږي، بلکې ټولې یې بهرنۍ کمپنۍ اخلي.»
افغان سوداګرو ویلي، چې اوس یې د پاکستان پر ځای د ایران، ازبکستان او د منځنۍ اسیا د نورو هېوادونو سره د بدیلو لارو په توګه سوداګري زیاته کړې ده، خو یادې لارې د پاکستان په پرتله اږدې او لګښتونه یې ډېر دي.
په ورته مهال طالبانو ویلي، چې له پاکستان سره د سوداګریزو لارو بندښت په افغانستان کې پر خوراکي او نورو توکو هېڅ ډول منفي اغېز نهدی کړی. د اقتصادي چارو کارپوهان بیا وايي، چې د پاکستان له لارې واردېدونکي ځینې خوراکي توکي د پخوا په پرتله په نسبي ډول ګران شوي دي.
