د تهران د سوداګرۍ خونې مشر محمود نجفيعرب وايي، له افغانستان او نورو ګاونډيو هېوادونو سره په سوداګرۍ کې د اسعارو تړون لغوه کېدل کولای شي د ايران صادرات لا زيات کړي او د دواړو هېوادونو اقتصادي همکاري پياوړې کړي.
نوموړي د «تهران ډيزاين اونۍ» په مراسمو کې ويلي، د ايران خصوصي سکټور له حکومته غوښتي چې له افغانستان، عراق او د اوراسيا ټولنې له غړو هېوادونو سره په سوداګرۍ کې د اسعارو تړون شرط لرې شي. د هغه په وينا؛ دغه اقدام به د توليدوونکو او صادرونکو انګېزه لوړه کړي او لږ تر لږه ۱۲ مېليارد ډالره به د ايران صادراتو ته ور زیات کړي.
د اسعارو تړون هغه حکومتي تګلاره ده، چې له صادروونکو غواړي د صادراتو له لارې تر لاسه شوې پيسې بېرته هېواد ته راوړي او په مجازو بانکونو يا صرافيو کې يې په نيمایي بیه وپلوري؛ تر څو حکومت د اسعارو بازار تنظيم کړي، د پانګې د وتلو مخه ونيسي او د وارداتو لپاره اړينې پيسې برابرې کړي؛ خو دغه تګلاره د صادرونکو د صادراتو انګېزه کمولای شي.
نوموړي افغانستان د ايران لپاره يو مهم او نږدې صادراتي بازار وباله او زياته يې کړه، که د صادراتو د اسعارو بیه د ازاد بازار له بيې سره نږدې وټاکل شي؛ نو صادرونکي به په اسانۍ ترلاسه شوې پيسې بېرته هېواد ته راوړي او خپل فعاليتونه به پراخ کړي.
نجفيعرب دارنګه ټينګار وکړ، چې ايراني توليدوونکي بايد د افغاني مصرفوونکو د خوښې، اړتياوو او کلتور له مخې خپل محصولات طرحه او توليد کړي.
د ایران د دوغارون سوداګریزې سیمې د اقتصادي پراختیا مرستیال ویلي، هغه کورني او بهرني پانګوال چې په دې سیمه کې پانګونه کوي، تر ۲۰ کلونو پورې به له مالیې ورکولو معاف وي.
هغه زیاته کړې، د دې سیمې په تصویب شوې محدوده کې د افغان پانګوالو اقتصادي فعالیتونه ویزې ته اړتیا نه لري.
حسن نوريزاده د ایران دولتي خبري اژانس«ایرنا»سره په خبرو کې ویلي، دا مهال د ایراني او بهرنیو سوداګرو او اقتصادي فعالانو د فعالیت ټول جوازونه د دوغارون د ازادې سوداګریزې سیمې د ادارې له لوري صادریږي او اداري بهیرونه تر ډېره حده ساده او لنډ شوي دي.
هغه همداراز ویلي، د دوغارون سرحدي ګمرک ۱۰۷ کلن تاریخ لري او د دې ازادې سوداګریزې سیمې له فعالېدو وروسته، هغه امتیازات چې د قانون له مخې سوداګرو او اقتصادي فعالانو ته ورکړل شوي، په اوږدمهال کې به د ایران او افغانستان ترمنځ د اقتصادي اړیکو په پراختیا کې مهم رول ولوبوي.
د دوغارون سیمې د اقتصادي پراختیا مرستیال افغانستان د ایران لپاره یو مهم بازار وباله او ویې ویل، کلتوري نږدېوالی، د هرات ښار جغرافیایي نږدېوالی، په افغان بازارونو کې د ایراني توکو کیفیت او پراخ حضور او همداراز د خوندي سوداګریز چاپېریال برابرېدل، د افغان سوداګرو پام لا ډېر د ایراني محصولاتو پر لور اړولی دی.
نوريزاده د دې سیمې پراخوالي ته په اشارې ویلي، د دوغارون ازاده سوداګریزه ـ صنعتي سیمه شاوخوا اته زره او ۷۰۰هکتاره مساحت لري او د دې سیمې په قانوني او تصویب شوې محدوده کې د افغان پانګوالو اقتصادي فعالیتونه ویزې ته اړتیا نه لري.
د هغه په وینا، هرات د افغانستان تر ټولو صنعتي ښار بلل کېږي، چې له درې میلیونو او ۶۰۰زرو څخه زیات نفوس لري او د دوغارون له سرحدي لارې یوازې ۱۲۰کیلومتره واټن لري، چې هر کال د ایراني توکو لویه برخه دغه ولایت ته لېږدول کېږي.
په تهران کې د طالبانو سفیر مولوي فضلمحمد حقاني د ایران د چابهار ازادې اقتصادي سیمې د مشر محمد سعید اربابي په بلنه یادې سیمې ته سفر کړی او له نوموړي سره یې د دواړو لوریو ترمنځ د اقتصادي، سوداګریزو او ترانزیټي همکاریو د پراختیا په اړه خبرې کړې دي.
په تهران کې د طالبانو له سفارت څخه په خپره شوې خبرپاڼه کې راغلي، چې په دې کتنه کې د چابهار بندر د ظرفیتونو پر اغېزناکې کارونې، د افغان توکو د صادراتو لپاره د اسانتیاوو رامنځته کولو، د سوداګرۍ د کچې پر لوړولو او د ترانزیټي لارو د پراختیا پر موضوعاتو بحث شوی دی.
دواړو لوریو ټینګار کړی چې چابهار بندر د افغانستان لپاره د سمندري سوداګرۍ یو مهم او بدیل مسیر دی او کولی شي د سیمې په اقتصادي وده کې مهم رول ولوبوي.
په ورته وخت کې، د چابهار د ازادې اقتصادي سیمې مشر محمد سعید اربابي ویلي، چې چابهار د ایران یوازینی سمندري بندر دی او دا وړتیا لري چې د ایران او افغانستان د ګډې سوداګرۍ او ترانزیټ اصلي دروازه وګرځي.
نوموړي له دې کتنې وروسته د ایران«ایرنا» خبري اژانس سره په خبرو کې ویلي، چې د چابهار جغرافیایي موقعیت افغانستان ته دا زمینه برابروي چې تر ټولو لنډې او اقتصادي لارې ازادو اوبو ته لاسرسی ولري.
د هغه په وینا، د چابهار ازاده سوداګریزه ـ صنعتي سیمه د افغان سوداګرو لپاره د توکو د واردولو او صادرولو تر ټولو ارزان او خوندي مسیر بلل کېږي.
د چابهار اقتصادي سیمې مشر همداراز ویلي، چې دا سیمه چمتو ده افغان پانګوالو ته ځانګړې اسانتیاوې برابرې کړي او د ایران او افغانستان د سوداګرو ترمنځ هېڅ ډول توپیر نه کوي.
هغه ټینګار کړی، چې د افغان پانګوالو ملاتړ د دې سیمې له لومړیتوبونو څخه دی او پلان شته چې د افغان پانګوالو لپاره ځانګړې ساحه هم بېله شي.
اربابي دا هم ویلي، چې دا مهال شاوخوا ۱۷۰۰ افغان وګړي له خپلو کورنیو سره په چابهار کې مېشت دي، چې دا د دواړو هېوادونو ترمنځ د ژورو ټولنیزو او اقتصادي اړیکو څرګندونه کوي.
د کندهار د کانونو او صنایعو خونې مسوولین وایي، له پاکستان سره د افغانستان د سوداګریزو لارو تر تړل کېدو وروسته په تېره نږدې یوه میاشت کې له دغه ولایت نه ایران ته شاوخوا ۷۰۰ټنه پنبه صادره شوې او اوس ترکیې او چین ته هم د افغانستان د پنبې د لېږد هڅې پیل شوې دي.
د کندهار د کانونو او صنایعو خونې مشر سید سرور اماني وايي، د نویو نړۍوالو بازارونو د جلب لپاره د پنبې کیفیت پر لوړولو یې کار پېل کړی. نوموړي وویل:« موږ باید د پنبې کیفیت دومره لوړ کړو، چې وکولای شو د ترکیې او چین بازارونه ځانته راواړوو.»
په کندهار ولایت کې د طالبانو د کرنې، اوبو لګولو او مالدارۍ ریاست وایي، سږ کال په کندهار کې پر ۲۱۵۰ هکتاره ځمکه پنبه کرل شوې چې د تېر کال پرتله شاوخوا سل هکتاره زیاتوالی ښيي. د دوی په وینا؛ تمه کېږي چې سږ کال له دغه ولایته تر ۸۶۰۰ ټنه ډېره پنبه بازار ته وړاندې شي.