افغان توکمه امریکایي لیکوال خالد حسیني وایي، د نجونو د زدکړو مخنیوی نه یوازې له بشري حقونو سرغړونه ده، بلکې د افغانستان د پرمختګ مخه هم نیسي. ښاغلي حسیني له طالبانو وغوښتل چې نجونو ته د ښوونځیو د تګ اجازه ور کړي.
افغانستان انټرنشنل د طالبانو د حاکمیت د دوه کلنېدو په مناسبت د نجونو د زدکړو د مخنیوي په برخه کې د ځینو مهمو افغان څیرو نظر اخیستی .
خالد حسیني له افغانستان انټرنشنل سره مرکه کې زیاته کړه، پهافغانستان له کلونو تاوتریخوالي او ناورین وروستهد نجونو پرتعلیمبندیز دغه هېوادشاته پاتې کوي.ښاغلی حسیني وایي، زدکړې د نجونو حق دی او په دې برخه کې به له نجونو سره همغږی پاتې شي.
د هغه په خبره، د نجونو زدکړې ډېرې مهمې دي، ځکه ثابته شوې چې د کومې ټولنې نجونې ښوونځي ته نه ځي، هغه ټولنه نېکمرغۍ ته نه رسېږی.
نوموړی وايي، افغانستان له څلورو لسیزو ډېر وخت ګډوډي، تاوتریخوالی، ځور او کډوالي سره مخ و، اوس اړتیا دا ده چې ښځې د ټولنې رغولو کې کارند رول ولري او دا کار د دوی پر زدکړو له بندیز لرې کولو پرته ناشونی دی.
نږدې ۷۰۰ ورځې کېږي چې طالبانو د نجونو له شپږم ټولګي پورته ښوونځي تړلي او هم یې تېر ژمی پر دوی پوهنتوني زدکړې بندې کړې.
د افغان ولس او نړیوالې ټولنې له ټینګار او غوښتنو سره طالبان بیا هم پر خپله پرېکړه ولاړ دي.
د طالبانو د ریاست الوزار سیاسي مرستیال مولوي عبدالکبیر وايي، چې دا ډله د افغانستان لپاره پر اساسي قانون او نورو فرعي قوانینو کار کوي. نوموړی وایي، د طالبانو مشر هبت الله اخوندزاده د دې قانون د جوړولو موضوع سترې محکمې ته سپارلې ده او «ډېر ژر به افغانستان د اساسي قانون خاوند شي.»
ملا کبیر له طلوع نیوز سره په مرکه کې زیاته کړه: «موږ له امیرالمومنین سره خبره کړې ده، هلته د امارت ډېر چارواکي موجود وو. امیر المومنین دا موضوع د سترې محکمې د رییس په مشرۍ یو هیت ته سپارلې ده. کار پرې روان دی.»
د هغه په خبره: «په نږدې وخت کې به افغانستان د اساسي قانون خاوند او وزارتونه به د فرعي قوانینو خاوندان وي.»
واک ته د طالبانو رسېدو راهیسې د نجونو له شپږم ټولګي پورته زدکړې هم بندې دي.
مولوي عبدالکبیر هم دې موضوع ته په اشاره وايي، تر شپږم پورته د نجونو ښووځي ځکه تړلي پاتې دي چې په نصاب يې کار روان دي، خو دا يې څرګنده نه کړه چې د دوو کلونو په اوږدو کې د نصاب جوړولو کار تر کومه ځایه رسیدلی دی.
مولوي عبدالکبیر وايي، دوی د امریکا او ناټو غلامان نه دي چې حکومت يې ترلاسه کړی؛ بلکې دا يې د افغانانو په ملاتړ ترلاسه کړی دی.
دی وايي، د دوی او ولس تر منځ واټن نشته نو ځکه يې دا دوه کاله په کابل کې حکومت دوام وکړ.
د ده په خبره چې مشر یې مولوي هبت الله ورته اختیار ورکړی، چې د خلکو ورځنۍ چارې په سم ډول مخته بوځي.
سره له دې چې مولوي عبدالکبیر د مرکې په پيل کې په ټول افغاستان کې د امن خبره کوي؛ خو د خپلو خبرو په دوام زیاتوي چې: «يوازې کندهار کې امن دی، مشر ملا هبت الله ویلي چې د مرمۍ ضد ګاډي نورو ولايتونو ته ولېږئ چې هلته امن نشته.»
هغه وايي د افغانستان په اساسي قانون کار روان دی، خو دا يې و نه ويل چې څه کار پرې روان دی.
د کارپوهانو په نظر طالبان تل دا هڅه کوي، چې هغه مسايل له قوانینو وتروړي چې دوی یې خپلو مشرانو او حکومت ته توهين بولي، او وايي چې دا له شریعت سره په ټکر دي، خو تر ډیره دا باور دی چې دوی هر څه په خپله خوښه او سلیقه بدلوي.
مولوي کبیر وايي دوی غواړي چې له نړیوالو سره ښې اړیکې او راشه درشه ولري، خو دا يې و نه ويل چې څه ډول ښې اړيکې.
هغه زیاته کړه، نړیوال ترې داسې غوښتنې لري چې د دوی له ملي او اسلامي ارزښتونو سره په ټکر کې وي: «نړۍ دې راوړاندې شي موږ دې په رسمیت وپیژني ،ځکه چې موږ ټول شرایط پوره کړي. نړیوال له موږ غواړي چې ښځې مو ازادې وي لکه د دوی ښځې چې دي، دا هيڅکله نه منو.»
د ریاست الوزرا سیاسي مرستیال له طلوع نیوز سره په مرکه کې د خپلو خبرو تر منځ یو دريځ نه شي ساتلی او وايي، چې نړیوال اړ دي چې دوی په رسمیت وپېژني.
هغه وړاندې وايي:« دا د اسلامي نظام برکت دی، چې بايډن خپله اعلان وکړ چې نور راته له افغانستانه مشکل نشته، نو دا مجبوریت دی که نه دی؟»
هغه وايي د ملګرو ملتونو د امنيټ شورا ځينو غړو ورته ويلي:« ماته يې شین څراغ راښودلی، چې د همدې امنیت شورا ځينې هېوادونه به ډېر ژر موږ په رسمیت وپېژني.»
خو مولوي کبیر دا و نه ويل چې دا به کوم هېوادونه وي، چې له دوی سره د رسميت په پېژندلو کې به رامخکې شي.
مولوي کبیر وايي، په افغانستان کې بې وزلي او د خلکو اقتصادي حالت له تېر حکومت په ځای پاتې دی هغه زیاتوي: «هغه خلک چې د خوړلو لپاره څه نه لري هغو ته تسلیت وړاندې کوم او الله تعالی دې پر دوی ورحمیږي.»
هغه دا و نه ويل چې د بې روزګارۍ څخه د خلاصون لپاره د دوی حکومت کوم ځانګړی پروګرام په پام کې لري.
د تېرو دوو کلونو په تېریدو لا هم په افغانستان کې د طالبانو حکومت کوم هېواد په رسميت نه دی پېژندلی. ځينو هېوادونو يې د طالبانو کارکوونکي سفارت ته ور پرېښي، خو د طالبانو په رسميت پېژندلو کې بیا د نورې نړۍ سترګو ته ګوري.
د پتنګ پورته کولو په دغو مراسمو کې د افغان کلتور د لمانځنې تر څنګ، پر افغانستان د طالبانو د دوه کلنې واکمنۍ پر مهال پر ښځو او نجونو د لګول شویو بندیزونو پر ضد لاریون وشو. د پروګرام ګډونوال وایي، چې د رژیم په بدلېدو باید فرهنګونه بدل نه شي.
د دغه پروګرام ګډونوال وايي، د لندن په شمال کې پریمروز هېل کې د غونډې موخه دا وه، چې نړیوالو ته وښیې یو وخت د افغانستان کلتور څومره رنګین و، او له خپل کوره (افغانستان) لرې د ټولو افغانانو لپاره غږ پورته کول وو، په ځانګړي توګه د ښځو او نجونو لپاره چې د طالبانو د ظالم رژیم تر سیوري لاندې ژوند کوي.
د پتنګ الوتنې دغه جشن (د ښه چانس تیاتر) له خوا جوړ شوی و، چې د هیلې تیاتر په نوم پېژندل کېږي.
د ګارډین ورځپاڼې د راپور له مخې د رنګارنګ کاغذونو څخه د پتنګ جوړولو او اسمان په لور پورته کولو هنر د افغانستان د کلتور یوه دودیزه برخه ده؛ خو د طالبانو په تېره واکمنۍ کې هم د کاغذ باد الوځونه منعه کړای شوې وه.
د تیاتر کار کوونکی او افغان کډوال امیر حسین ابراهیمي وايي:«ز موږ له ماشومتوبه دغه لوبه خوښېده، دا زموږ د دودونو او کلتور یوه برخه ده او موږ پرې ویاړو.»
نوموړی وايي، دا دود په افغانستان کې سلګونه کلونه مخینه لري او په افغانستان کې د پتنګ پورته کول یوه عامه لوبه ده.
ابراهیمي زیاتوي: « دا هغه څه دي چې د الوتلو پرمهال يې ډېر ویاړ کوو، ځکه دا د افغانانو د هیلو یوه برخه ده.»
په ۲۰۰۱ کال کې کله چې د طالبانو واکمني ړنګه شوه، په جشنونو او نورو ملي ورځو کې به د کاغذ بادونو لوبه هم ترسره کېده.
د ښاغلي ابراهیمي په خبره که په افغانستان کې هر ډول نظام حاکم شي؛ نو د خلکو دودونه او فرهنګونه له منځه نه شي وړلای.
خو ابراهیمي وايي، اوس طالبانو یو ځل بیا د نورو خوښیو لمانځلو تر څنګ د پتنګ په پورته کولو باندې هم بندیز لګولی دی.
دغه تیاتر پر انسټاګرام یو پیغام هم خپور کړی او خپلو ټولو څارونکو ته یې بلنه ورکړې، چې د اګسټ له ۱۵ څخه د اګسټ تر ۲۰مې د افغانستان د خلګو سره د پیسون لپاره د نړۍ په هر ځای کې پتنګ پورته کړي او ویډیوګانې او انځورونه دې د ځانګړي هشتګ « افغانستان په یاد ولرئ» له لارې له ټولو خلکو سره شریک کړي.
د ښاغلي ابراهیمي په خبره که په افغانستان کې هر ډول نظام حاکم شي؛ نو د خلکو دودونه او فرهنګونه له منځه نه شي وړلای.
خو ابراهیمي وايي، اوس طالبانو یو ځل بیا د نورو خوښیو لمانځلو تر څنګ د پتنګ په پورته کولو باندې هم بندیز لګولی دی.
دغه تیاتر پر انسټاګرام یو پیغام هم خپور کړی او خپلو ټولو څارونکو ته یې بلنه ورکړې، چې د اګسټ له ۱۵ څخه د اګسټ تر ۲۰مې د افغانستان د خلګو سره د پیسون لپاره د نړۍ په هر ځای کې پتنګ پورته کړي او ویډیوګانې او انځورونه دې د ځانګړي هشتګ « افغانستان په یاد ولرئ» له لارې له ټولو خلکو سره شریک کړي.
د کندهار ګڼ شمېر اوسېدونکي وايي، څو ورځې وړاندې د کندهار د برېښنا شرکت له لوري د برېښنا د لګښتونو د (غبرګولي ـ او چنګاښ ) میاشتو بیلونه کورنیو ته سپارلي؛ خو اوسني بیلونه د پخوانیو هغو پرتله څو برابره زیات دي.
د کندهار ښار اوسېدونکی محمد شفیق افغانستان انټرنشنل ته وویل:« زموږ د کور د پخوانیو دورو بیلونه تر دوه زره افغانیو نه دي لوړ شوي؛ خو دا ځلې راته د برېښنا د لګښتونو بیل ۱۵۰۰۰ افغانۍ راغلی دی، زه اوس دې ته فکر وړی یم چې ایا زموږ په مېټر کې ستونزه ده او که د برېښنا شرکت د کارکوونکو له لوري کومه تېروتنه شوې؟»
د محمد شفیق په څېر خورا ډېرو نورو کسانو ته هم د برېښنا د لګښت بیلونه لوړ راغلي دي.
د ګل احمد په نوم د کندهار ښار د دویمې ناحیې اوسېدونکی چې په یو کرایې کور کې اوسېږي وايي:« ما دوه کوټیزه کور د میاشتې په شپږ زره افغانۍ په کرایه نیولی دی، د خپلو پنځو اولادونو سره په دغه کور کې اوسېږم، اولادونه مې واړه دي او په ښار کې رېکشا چلووم، زما میاشتنی عاید دومره نه دی څومره چي راته د برق بیل راغلی دی.»
نوموړي ته د تېرو دوو میاشتو د برېښنا د لګښت بیل ۱۶۰۰۰ افغانۍ راغلی دی.
خپلواک خبریال اسدالله نوري وايي:« د کندهار د برېښنا بیلونه ډېر لوړ دي، د پرې کولو وس یې نه لرو، ځکه کاروبار نه شته، د نورو مالیاتو پیسې هم ډېرې اخیستل کېږي. موږ د اوسنیو چارواکو ځينې په تنګ شوي یو.»
ډېری کسانو د برېښنا د لګښتونو د لوړو بیلونو په غبرګون د ټولنیزو رسنیو له لارې هم غبرګونونونه په ډاګه کړي، چې د همدغو شکایتونو وروسته، د کندهار د برېښنا ریاست له لوري د لوړو بیلونو په اړه یوه خبرپاڼه هم خپره کړه.
په خبرپاڼه کې ویل شوي وو، د دوامدارې تودوخې، څلوروېشت ساعته برېښنا او ډېر لګښت هغه لاملونه دي چې د برېښنا د لښګټ بیلونه ورسره لوړ شوي دي:« هغه اوازې چې ګواکې د برېښنا بیه لوړه شوې یا سیسټم کې ستونزې دي، دا ټولې بې بنسټه اوازې دي.»
کندهار ښار ته د هلمند د کجکي د اوبو له بند څخه برېښنا ورکول کېږي، چې دغه برېښنا د ټول کندهار ولایت له پاره بسنه نه کوي، او د تېرو څو کلونو را په دې خوا له کابله کندهار ته د وارداتي برېښنا د رسولو چارې هم روانې دي.
انتوني بلېنکن له افغانستانه د امريکا د وتلو پرېکړه "پرځای" وبلله او دا يې د امريکا تر ټولو د اوږدې جګړې پای وباله. د امریکا د بهرنیو چارو وزیر انتوني بلېنکن وایي، موږ بل امریکايي ځوان نسل نه لرو چې په افغانستان کې جګړه وکړي او ووژل شي.
هغه وویل، «موږ د امریکا بل ځوان نسل نه لرو، چې په افغانستان کې جګړه وکړي او ووژل شي.»
بلېنکن د دوشنبې په ورځ (د زمري ۲۳مه) له طالبانو سره د هر ډول عادي اړیکو جوړول په افغانستان کې د ښځو او نجونو د حقونو ته په درناوي پورې تړلي وبلل.
نوموړي د ښځو د حقونو د تامین په اړه د امریکا او لسګونو نورو هېوادونو د ښکاره دریځ یادونه هم وکړه او زیاته یې کړه، چې "موږ کرار نه کېنو، تر هغه به يې پرې نه ږدو چې طالبان مو خپلو کړو ژمنو ته نه وي راګرځولي، دوی به ځواب وايي ."
خو دغه امریکايي چارواکي ویلي، چې امریکا به "بیا هم د افغانستان له خلکو سره د بشري مرستو اصلي تمویلونکی وي."
د بایډن د حکومت په مشرۍ له افغانستان څخه د امریکا وتل په امریکا او افغانستان کې ګڼ نیوکه کوونکي لري.
په داسې حال کې چې جمهوري غوښتونکو د سرتېرو پر وتلو نیوکه کړې؛ خو افغان سیاستوال د طالبانو د بېرته راتګ لامل د اشرف غني له حکومته هغه مهال د ملاتړ کموالی بولي.
ځینې منتقدان په ټينګار سره وايي، چې امریکا "افغانستان طالبانو ته تسلیم کړ."
بلېنکن په دې خبري ناسته کې یو ځل بیا له افغانستانه د امریکا د وتلو دفاع وکړه.
هغه وویل، چې "له افغانستانه د وتلو پریکړه ډېره ستونزمنه خو سمه وه."
دغه امریکايي چارواکی په داسې حال کې له افغانستان څخه د امریکايي ځواکونو د وتلو په اړه د "سمې" پرېکړې خبره کوي، چې د امریکا د استازو جرګې د بهرنیو اړیکو د کمېټې مشر په یوه بیان کې د امریکا ولسمشر جوبایډن او د هغه لوړ پوړي چارواکي له افغانستانه د امریکا "ناوړه" وتلو په وړاندې مسوول وبلل.
مایکل مک کال ادعا کوي، چې بایډن افغانستان پرته له کوم قید و شرط طالبانو ته تسلیم کړی دی.
د امريکا د بهرنيو چارو وزير د خپلو خبرو په يوه بله برخه کې په افغانستان کې د امريکايي بنسټونو کارکوونکو ته د خپلو مکلفيتونو يادونه وکړه او ويې ويل، چې په تېرو دوو کلونو کې شاوخوا ٣٤ زره د کډوالۍ ځانګړې وېزې غوښتونکو او د هغوى د کورنيو غړو ته ورکړل شوې دي.
د امریکا د کانګرس د بهرنیو اړیکو کمېټې مشر مایکل مکال، په افغانستان باندې د طالبانو د دوه کلنې واکمنۍ د پوره کېدو په مناسبت یو ځل بیا له افغانستانه د امریکايي پوځیانو پر وتلو نیوکه کړې او ددغه کار پړه یې د ولسمشر جوبایډن پر حکومت واچوله.
په یادې اعلامیې کې دغه امریکايي قانون جوړونکي ویلي دي، چې له افغانستان څخه وتل او د زرو امریکايي اتباعو او همدا راز د سل زره افغان همکارانو پرځای پرېښودل، زموږ اخلاقي ځواک کمزوری کړی او دغه کار د روسیې، چین او ایران په څېر دښمنان زړه ور کړي دي.
د امریکا ولسمشر په داسې حال کې له افغانستانه د امریکايي ځواکونو د بشپړو ایستلو په اړه د خپلې پرېکړې دفاع کړې او ویلي یې دي، چې دغه پرېکړه یې له ډېپلوماتیکو او پوځي چارواکو سره د مشورې او د امریکا د ملي ګټو په پام کې نیولو سره کړې ده.
بایډن دا هم ویلي دي، چې له افغانستان څخه د پوځيانو د ایستلو عملیات په تاریخ کې ساری نه لري.
خو د امریکا د کانګرس د بهرنیو اړیکو د کمېټې مشر مایکل مکال وايي، چې تر هغه به آرام نه کېني چې له افغانستان څخه د امریکايي ځواکونو د وتلو بهیر روښانه شوی نه وي او د دغو ناکامیو عاملین نه وي معلوم.
د دغه تړون له مخې له افغانستان څخه د بهرنیو ځواکونو د وتلو وروستۍ نېټه د ۲۰۲۱ کال د مې لومړۍ نېټه ټاکل شوې وه، خو ولسمشر بایډن د همدې کال په اپریل میاشت کې اعلان وکړ، چې امریکايي ځواکونه به د اګست تر پایه له افغانستانه ووځي.