د پاکستان په ختیځ کې د ستلج سیند د سیلاب له امله په سلګونو زره کسان بې ځایه شوي دي
د پاکستان او هند تر منځ د ستلج سیند د بهیدلو له امله د پاکستان په پنجاب ایالت کې سلګونه کلي سیلابونو لاندې کړي او زرګونه هکتاره کرنیزه ځمکه یې ویجاړه کړې ده.
د پاکستان او هند تر منځ د ستلج سیند د بهیدلو له امله د پاکستان په پنجاب ایالت کې سلګونه کلي سیلابونو لاندې کړي او زرګونه هکتاره کرنیزه ځمکه یې ویجاړه کړې ده.
د پنجاب د بېړنیو خدماتو ویاند فاروق احمد، د چهارشنبې په ورځ (د وږی لومړۍ) د فرانسې خبري اژانس ته وویل، چې تراوسه یې سلګونه کسان ژغورلي دي.
د پنجاب د اعلی وزیر محسن نقوي په وینا؛ وروسته د موسمي سختو بارانونو له امله، چې د سېلابونو لامل شول، هند د زمري په ۲۹مه د یکشنبې په ورځ له خپلو ذخیرو څخه په ثانیه کې نږدې ۸۵ زره مکعب متره اضافي اوبه ستلج سیند ته وغورځولې، چې له امله یې د پاکستان په ختیځو سیمو کې سېلابونه رامنځ ته شول.
د سیل په وختونو کې هند تر دې پخوا هم خپلې اضافي اوبه هغو سیندونو ته ورپرېښي، چې د پاکستان په لور بهیږي، خو مخکې له دې کار یې خبرداری ورکاوه.
پاکستان تل د هند دغه کار غندلی دی.
د پنجاب د ځايي چارواکو په وينا؛ د سيند د اوبو پر ډېرېدو محافظتي دیوالونو ونه شو کولی چې مقاومت وکړي او د اوبو په بهیدلو سره د سلګونو کلیو د تګ راتګ لارې بندې شوې.
د فرانسې خبري اژانس د پاکستاني چارواکو په حواله ویلي، چې په سیلاب ځپلو سیمو کې د ژغورنې عملیات دوام لري او د ژغورنې ډلې اړ شوي، چې د خلکو او څارویو د ژغورلو لپاره له کښتیو کار واخلي.
د راپورونو له مخې؛ د موسمي بارانونو، سیلابونو، او ځمکې ښویدنې له امله لږ تر لږه ۱۷۵ کسان د غبرګولي میاشت کې مړه شوي دي.
د پاکستاني چارواکو په وینا؛ له دې جملې څخه شپاړس کسان د سرطان له ۱۸مې او د زمري ۳۱ مې د سیلابونو د اوبو په ویستلو کې مړه شول.
د تېر کال د ویجاړونکو سېلابونو په نتیجه کې د پاکستان تقریباً یو پر درېیمه برخه ځمکه اغېزمنه شوې وه او تر ۱۷۰۰ډېر کسان مړه شوي وو.
هغه مکتوبونه چې افغانستان انټرنشنل- پښتو تر لاسه کړي؛ پر بنسټ یې د پاکستان سفارت ته ګواښ شوی، که چېرې یادې پېسې د طالبانو د کابل برېښنا ریاست ته ورنه کړي نو د دوی برېښنا به پرې کړي.
لومړی مکتوب چې د پاکستان سفارت ته د ۱۴۰۱ کال د حوت په میاشت کې د طالبانو د کابل برېښنا ریاست له خوا لېږل شوی؛ پکې د پاکستان له سفارته غوښتل شوي، چې د برېښنا له درکه د پاکستان سفارت د دغه شرکت ۱۶۵۲۸۴۶۲ افغانۍ پوروړی دی او د پورونو د نه ورکړې په صورت کې به دوی پر سفارت برېښنا پرې کړي.
په یاد مکتوب کې په وزیر اکبر خان کې د پاکستان د پخواني سفارت او همداراز په کارته پروان کې د پاکستان د اوسني سفارت د برېښنا له درکه پور ذکر شوی دی.
مکتوب زیاتوي، چې په وزیر اکبر خان کې د پاکستان د پخواني سفارت پور ۳۸۱۳۲۵ افغانۍ کیږي، چې د ۱۳۹۰ کال څخه د ۱۳۹۱ کال د لومړۍ دورې پور اړوندیږي او همداراز ۱۶۱۴۷۱۳۷ افغانۍ پور د پاکستان د اوسني سفارت د ۱۴۰۱ کال په یوولسمې دورې پورې اړوندیږي.
په ورته وخت کې افغانستان انټرنشنل-پښتو ته د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت د تشریفاتو د ریاست یو مکتوب رسېدلی، چې د کابل برېښنا ریاست ته یې د روان کال د زمري په ۸مه نېټه لېږلی؛ پکې د کابل له برېښنا ریاست څخه غوښتل شوي، چې یو تخنیکي غړی دې ورته معرفي کړل شي، تر څو د ۲۰۰۶ او ۲۰۰۷ کلونو د برېښنا ۵.۹ میلیونه د پور جنجالي موضوع په یوې درې اړخیزې کمېټې کې بحث کړي.
د یادو مکتونو په اساس په کابل کې د برېښنا له درکه د پاکستان سفارت ۲۲۴۲۸۴۶۲ افغانۍ پوروړی دی.
د طالبانو په بهرنیو چارو وزارت کې یوې سرچینې افغانستان انټرنشنل- پښتو ته ویلي، چې تېره اونۍ د پنجشنبې په ورځ په کابل کې د پاکستان د سفارت شارژدافیر عبیدالرحمان نظاماني د طالبانو له بهرنیو چارو وزیر امیرخان متقي سره د برېښنا د پورونو په اړه ټیلفوني خبرې کړي دي.
دا چې په دې خبرو کې کومې نتیجې ته رسېدلي او که نه؟ سرچینې یې په اړه څه ونه ویل.
افغانستان انټرنشنل په کابل کې د پاکستان د شارژدافیر عبیدالرحمان نظاماني سره د اړیکو نیولو هڅه وکړه، خو د څو پرلپسې اړیکو نیولو وروسته هم نوموړي د یادو پورونو په اړه ځواب ونه وایه.
دا په داسې حال کې ده، چې د نړۍ په نورو هېوادونو کې هم د پاکستان سفارتونو د اقتصادي ستونزو او پورونو د نه ورکړې راپورونه خپریږي، په دې وروستیو کې پاکستان په واشګټن کې خپله وداني د پورونو د نه ورکړې له امله وپلورله.
په افغانستان کې د داعش یا اسلامي دولت خراسان ډله څوک او څنګه رامنځته شوه؟ دغې ډلې د ترهګریز تکامل کوم پړاوونه وهلي؟ طالبانو ته داعش خطر او که فرصت؟ دا او دې ته د ورته پوښتنو ځوابونه په دغه تاریخي- تشریحي لیک کې لوستلی شئ.
څه موده وړاندې په افغانستان کې د اسلامي دولت – خراسان په موجودیت او افغانستان ته د داعش ډلې د مشرانو په راتګ او نه راتګ د ایران او طالبانو تر منځ ناندرې پیل شوي. داعش د ایران، چین او روسیې لپاره هغه احتمالي خطر و/دی چې په ۲۰۱۵ ز کال کې یې د دغو هېوادونو اړیکې له طالبانو سره نېږدې کړې.
طالبان بیا دا نه مني، چې ګواکې د داعش مشران دې افغانستان ته راغلي وي او ادعا کوي، چې دا یوازې یوه ویره او پروپاګند دی. د افغانستان په څېر په یوې ستراتېژیکه سیمه کې د طالبانو بیا واکمنېدل، له غربي بلاک سره د روسیې، چین او ایران مستقیم تقابل او د افغانستان سرحدي سیمو ته د داعش د مشرانو راتګ هغه څه دي، چې د سیمې د لوبې رنګ بدلولی شي او د طالبانو پر وړاندې د ایران، چین او روسیې نیت هم اغېزمنولی شي.
په اورکزیو، تیرا، کونړ او د ننګرهار په غرییزو سیمو لکه: سونګړۍ او دور بابا کې د اسلامي دولت- خراسان د ډلې پټنځایونه او روزنیز مرکزونه د دغې ډلې د بیا انسجام په معنا ده. دا پټنځایونه د طالبانو د کورنیو چارو وزارت هم د یوه مکتوب په تر لاسه کولو تایید کړي او هم یې د حج له مراسمو بېرته راګرځېدونکو طالبانو ته په مراسمو کې د دوی له برېدونو ویره ښودلې وه.
همدا راز نړۍوالې سولې او امنیت ته د داعش له خوا ګواښ او ورسره د مبارزې په اړه د ملګرو ملتونو د سرمنشي په ۱۷م راپور کې امنیت شورا ته ویل شوي، چې په افغانستان کې د داعش – خراسان ډله مخ په پیاوړې کېدو ده، چې له امله یې په افغانستان کې وضعیت لا پیچلی شوی او دا چاره نړۍ ته یو لوی ګواښ دی.
په راپور کې راغلي، چې د داعش – خراسان له خوا په بلخ، بدخشان، بغلان او یو شمېر نورو سیمو کې د طالبانو پر لوړو پوړو چارواکو بریدونه د دې ګواهي ورکوي، چې د دغې ډلې عملیاتي وړتیاوې او مورال لوړ شوی، هماهنګي یې زیاته شوې او د جلب و جذب پروسه یې غښتلې شوې ده.
راپور زیاتوي، چې د داعش – خراسان ډلې د وسلوالو او د کورنیو د غړو شمېر له ۴۰۰۰څخه تر ۶۰۰۰ کسانو پورې رسېږي او دغې ډلې په افغانستان کې د ختیځ ترکستان له اسلامي غورځنګ سره اړیکې رغولې، چې دواړو ډلو مشترک جنګي تبلیغاتي پوسټرونه هم خپار کړي دي.
راپور وايي، چې داسې معلومات هم شته چې له مخې یې دا جوتیږي چې د ختیځ ترکستان اسلامي غورځنګ غړو له داعش – خراسان ډلې سره په عملیاتو کې ونډه اخیستې ده.
راپور زیاته کړې، چې د هند په نیمه وچه کې د القاعده یو شمېر غړي هم لېوالتیا لري، چې د داعش له ډلې سره مرسته وکړي.
دا چې کوم غړي او څه ډول مرسته؟ په دې اړه په راپور کې توضیحات نه دي ورکړل شوي.
افغانستان او د اسلامي دولت - خراسان ډله:
د ۲۰۱۴ ز کال ټاکنیزې هلې ځلې او نانندرۍ روانې وې، چې د افغانستان ملي امنیت ولسمشر کرزي ته په یوه پټ راپور کې د افغانستان په ختیځ او د ډېورنډ له پولې هاغه غاړې ته د داعش د انسجام راپور ورکړ. په راپور کې راغلي وو، چې په تیرا، اورکزیو ایجنسۍ او مومندو کې یې د داعش ځینې تحرکات حس کړي دي. د دوی د راپور په اساس د دغې ډلې احتمالي مشري مولوي عبدالحق محمدي چې په ابودردا (وروسته د ابودردا په اړه راپور نادرست ثابت شو) مشهور دی کوي. په راپور کې دا هم ذکر شوي وو، چې دغه انسجام د ای ایس ای په غېرمستقیم استخباراتي ملاتړ ترسره کیږي.
د ۲۰۱۴ز کال په نومبر میاشت کې ملي امنیت ولسمشرۍ ماڼۍ ته د داعش په اړه په یوه بل راپور کې زیاته کړې وه، چې داعش یو هیئت د پښتونخوا قبایلي او د افغانستان د ډېورنډ پولو ته نېږدې استولی او هلته یې د خپلو سیمه ییزو همکارانو په ملاتړ یوه کوچنۍ جهادي- سلفي ډله د داعش – خراسان په نوم جوړه کړې ده. په راپور کې ویل شوي وو، چې ملا عبدالروف چې پخوا د طالبانو د نظامي کمېسیون مرستیال او د هلمند نظامي مسوول و؛ تازه له داعش سره د اړیکو په تور طالبانو له دندې لرې کړی.
په راپور کې د افغانستان په ختیځ کې له داعش سره د همکارۍ له امله د پخواني طالب عبدالرحیم مسلم دوست یادونه هم شوې وه، د راپور له لوستلو وروسته ولسمشر کرزی د دغه راپور په اړه څه نه وايي او پرېږدي یې چې د هغه نوی ځای ناستی یې په اړه تصمیم ونیسي. پوره دوه اونۍ وروسته یې پر ځای ډاکتر محمد اشرف غني لوړه کوي او د امنیتي ادارو له مشرانو سره په لومړۍ غونډه کې د داعش له خبر سره مخامخ کیږي. په دې غونډه کې ولسمشر د لا زیاتو معلوماتو او اسنادو غوښتنه کوي.
تر دغه وخته د داعش خراسان ډلې په رسمي ډول د خپل فعالیت اعلان نه و کړی او د ډلې ټولې چارې د ډېورنډ پر پوله خپلسرې او ځینې یې د داعش د مرکزي شورا له خوا رهبري کېدې. د ۲۰۱۵ز کال د جنوري په میاشت کې داعش د ډېورنډ پر پولې د اسلامي دولت د خراسان ولایت په نوم د موجودیت اعلان او د داعش له مشر ابوبکر البغدادي سره بعیت وکړ. دا خبر نه یوازې دا چې د افغانستان حکومت او طالبانو ته هېښوونکی و؛ بلکې ایران، چین او روسیې ته هم په سیمه کې د یوه نوي راتلونکي خطر زنګ و.
د دوی په ډله کې اکثره سلفي باوره پخواني طالبان، سرسخته سلفي ملایان، د اورکزیو د ټي تي پي یو شمېر پخواني غړي، چیچنايي، ازبیک، کُرد، ترکمن او یو شمېر تاجېک جنګیالي شامل شول او په خپلو لومړیو تبلیغاتو کې یې شعیه باوره کافر وبلل او د ایران پر ضد یې د جهاد غږ وکړ؛ دوی دا هم وویل چې دوی د هېوادونو تر منځ اوسنیو پولو ته ژمن نه دي او غواړي د خراسان ولایت چې د اسلامي دولت یوه برخه ده راژوندی کړي.
په داعش کې د پاکستاني استخباراتي کړیو د دخالت په اړه له کره راپورونو وروسته د افغانستان حکومت هم هڅه وکړه، چې د داعش – خراسان په ډله کې ځان دخیل او له دغې استخباراتي لوبې باخبره واوسي. د ۲۰۱۵ ز کال په لومړۍ نیمايي کې یې درې کوچنۍ خپلسرې ډلې د اسلامي دولت د خراسان د ولایت د ساتونکو په نوم جوړې کړې، د یوې ډلې مشري یې د افغانستان حکومت ته تسلیم شوي طالب قوماندان ملا بهادر کوله چې د ډېورنډ له پولې دې غاړې یې پر فعالیت پیل وکړ.
هغه وخت د حکومت یوه موخه دا وه، چې دا خپلسرې ډلې به په یو نه یو شکل له اصلي هستې سره اړیکه پېدا کړي، تر څو د داعش په نوې څپه کې د پاکستان رول کمزوری او خپل غښتلی کړي. دویم هدف یې دا و، چې که په سرحدي سیمو کې د اسلامي دولت خراسان ډله پرمختګ کوي؛ د طالبانو په ځپلو کې به د افغانستان له حکومت سره مرسته کوي. مګر دا مداخله تر ډېره ونه غځېده او تر ۲۰۱۶ز کال پورې د افغانستان د حکومت له لورې جوړې شوې درې واړه ډلې یو پر بل پسې له منځه لاړې او ټول غړي یې په مرموز او مخامخ جګړو کې ووژل شول.
داعش ننګرهار د خپل مرکز په حیث وټاکه او د شینوارو په اچین، نازیان، هسکه مېنه، سپین غر او دور بابا ولسوالیو کې یې خپلې ریښې غښتلې کړې، چې د افغانستان له حکومت او طالبانو سره د څو کلونو جګړې وروسته یې دغه سیمې بېرته پرېښوې او له ډېورنډ واوښتل.
د اسلامي دولت – خراسان د تمویل سرچینې:
د اسلامي دولت د خراسان د څانګې بنسټګر عبدالرحیم مسلم دوست چې د پښتو ژبې یو لیکوال، څېړونکی او د څو کتابونو مصنف هم دی؛ لومړنی افغان و، چې له ابوبکر البغدادي څخه یې خپل ملاتړ اعلان کړ. نوموړی د اسلامي دولت د خراسان د څانګې له مهمو اشخاصو ګڼل کېږي چې په ۲۰۲۲ ز کال کې طالبانو ته تسلیم شو. هغه په خپلو خبرو کې د پاکستان پوځ او ای ایس ای په دې تورن کړل چې داعش د لومړني مشر حافظ سعید خان په ګډون یې یو شمېر جنګیالیو ته پېسې ورکولې.
مسلم دوست د درېیو پاکستاني پوځیانو جنرال اشفاق، ډګروال عارف او میجر عامر نومونه هم اخیستي او ویلي یې دي، چې دغو درېیو کسانو د اسلامي دولت – خراسان لومړني والي ته پېسې ورکولې.
کټ مټ دې ته ورته خبره د افغانستان د ملي امنیت په هغه پټ راپور کې ولسمشر محمد اشرف غني تهد ۲۰۱۵ ز کال په فېبروري کې شوې وه. ولسمشر غني ملي امنیت په یوې ډي وي ډي کې اسناد او شواهد هم ورکړل شوي وو. پاکستان ته له ولسمشر غني سره د مل پلاوي یوه لوړ پوړي غړي راته دا تایید کړه، چې ولسمشر په دغه سفر کې هغه اسناد د پوځ له مشر سره شریک کړل چې ښودله یې چې پاکستان د داعش په تمویل او تجهیز کې پوره ونډه لري.
په ۲۰۱۴ ز کال کې پخواني ولسمشر حامد کرزي د چین په شانګهای کې د اسیایي هېوادونو ترمنځ د متقابلو همکاریو او اعتماد جوړولو د سازمان د مشرانو د غونډې په حاشیه کې د روسیې له ولسمشر ولادیمیر پوتین سره ولیدل او ولسمشر پوتین د داعش په اړه د روسیې اندېښنه له ولسمشر کرزي سره شریکه کړه.
په هیئت کې مل یوه لوړپوړي چارواکي راته تایید کړه، چې پخواني ولسمشر کرزي ته ولسمشر پوتین ته وویل چې بهرنۍ کړۍ او په ځانګړي ډول امریکا غواړي، چې په سیمه کې یوه نوې تروریستي لوبه پیل کړي او د دغې لوبې پیل د داعش رامنځته کول دي، چې موږ یې په کلکه مخالف او اندېښمن کړي یو. کټ مټ دې ته ورته اندېښنه چینايي چارواکو هم له پخواني ولسمشر حامد کرزي سره شریکه کړې وه.
په ۲۰۱۶ ز کال کېولسمشر پوتین یو ځل بیا په افغانستان کې د داعش د پرمختګ په اړه اندېښنه وښوده او امریکا یې په یوې څنګزنې اشارې د داعش تمویلوونکې یاده کړه.
د ایران له مذهبي مشر نیولې، تر ولسمشر او بیا د بهرنیو چارو وزیر په وار – وار دا خبره کړې، چې د داعش خراسان ډله د امریکا له خوا تمویلیږي.
د امریکا پخواني ولسمشر ټرمپ د لومړنۍ دورې په یوې ټاکنیزې غونډې کې وویل، چې هیلري کلنټن او ولسمشر بارک اوباما د داعش جوړوونکي دي، مګر د امریکا ګڼې رسمي سرچینې وايي، چې داعش او د اسلامي دولت خراسان څانګه په ایران، افغانستان او پاکستان کې د مخدره توکو د قاچاق او یو شمېر عرب سوداګرو په مالي مرسته پر مخ ځي.
د ۲۰۱۷ ز کال د سپټمبر په ۱۷ مه نېټه د افغانستان ملي امنیت د کابل په شهزاده سرای کې رحمان ګل چې پټ نوم یې ابوذر و؛ د شپږ لکه ډالر او څلور میلیونه افغانیو سره ونیو. د ملي امنیت د هغه وخت د راپور په اساس نوموړي د ایران له قم څخه کوېټې، له کوېټې څخه کندهار، له کندهار څخه کابل او له کابل څخه ننګرهار ته د داعش جنګیالیو لپاره پېسې انتقالولې.
د ۲۰۱۷ ز کال په نومبر میاشت کې د ننګرهار په غازي امان الله خان مېنه کې عبدالروف چې دویم نوم یې شجاع الحربي و؛ له یو نیم لک ډالرو سره ونیول شو، نوموړي په خپلو اعترافاتو کې دا ومنله چې د داعش ډلې لپاره یې پېسې د پښتنونخوا له تهکال سیمې څخه ننګرهار ته انتقالولې.
د اسلامي دولت د خراسان ولایت رهبران:
عبدالروف خادم:
ملا عبدالروف خادم د داعش د افغانستان د برخې لومړنی غېر رسمي مسوول و او وروسته بیا مرستیال وټاکل شو، نوموړی د هلمند د کجکي ولسوالۍ اوسېدونکی او د طالبانو په لومړۍ دوره کې د مرکزي قول اردو د قوماندان، د هرات د قول اردو قوماندان او د طالبانو د سقوط پر مهال په کندوز کې د پوځي غونډ قوماندان و. د موقتې ادارې په راتګ سره ونیول شو او اوه کاله یې د ګوانتنامو په زندان کې تېر کړل.
ورپسې کابل ته راغی او له څه مودې وروسته کوېټې ته لاړ او هلته د طالبانو د نظامي کمېسیون مرستیال وټاکل شو، وروسته بیا د هلمند او څو نورو ولایاتو د طالبانو د نظامي مسوول په توګه وټاکل شو او له هغې وروسته له دندې لرې کړی شو، نوموړي له طالبانو لار جدا کړه او په ۱۳۹۳ ل کال یې له البغدادي سره بعیت وکړ او ځان یې په افغانستان کې د داعش نماینده معرفي کړ. څو میاشتې وروسته د هلمند په کجکي کې د امریکايي بې پېلوټه الوتکې په برید کې له خپلو ملګرو سره ووژل شو.
حافظ سعید خان:
د اسلامي دولت د خراسان د ډلې اکثره مشران پښتانه دي او د لرې او برې پښتونخوا پورې تړاو لري. که څه هم په لومړي ځل عبدالرحیم مسلم دوست له ابوبکر البغدادي څخه ملاتړ وکړ، ورپسې عبدالروف خادم خو د خراسان د ډلې لومړنی رسمي مشر حافظ سعید خان و، چې په پاکستان کې یو له سر سختو سلفي ملایانو ګڼل کېده. هغه د ډېورنډ پر دواړو غاړو له سلفيانو سره ژورې اړیکې لرلې او دی وتوانېد چې په ډېر لږ وخت کې خپله جنګي ډله منسجمه او خپلې حملې پیل کړي.
حافظ سعید د خپلې ډلې د تبلیغ لپاره درې اف ایم راډیوګانې جوړې کړې، چې په ننګرهار،اورکزیو ایجنسۍ او تیرا کې یې خپرونې کولې. حافظ سعید خان به له همدغو راډیوګانو د اسلامي دولت د خراسان د ډلې د مشر په توګه خلکو ته ویناوې کولې.
نوموړی د ۲۰۱۶ ز کال د جولايي په میاشت کې د ننګرهار ولایت په اچین ولسوالۍ کې له خپلو نورو جنګیالیو سره یو ځای د بې پېلوټه الوتکې په برید کې ووژل شو.
شیخ عبدالحسیب لوګری:
نوموړی د حافظ سعید خان پر ژوند د هغه د مشاور او د هدفي بریدونو د قوماندان په توګه دنده سرته رسوله، که څه هم په داخلي حلقه کې یې یو شمېر مخالفتونه لرل؛ خو د حافظ سعید خان له وژنې وروسته یې خپل ځان د دغې ډلې رهبر او د خراسان ولایت د والي په توګه اعلان کړ.
نوموړی په کابل کې د سردار داود خان پر روغتون د برید طراح هم ګڼل کېده او د ننګرهار په ګڼو سیمو کې یې د خپل فعالیت ساحه پراخه کړې وه. دی له حافظ سعید خان څخه نهه میاشتې وروسته په ۲۰۱۷ز کال په اپریل کې په ننګرهار کې له خپلو ۳۵ ملګرو سره ووژل شو.
عبدالرحمان غالب:
که څه هم د عبدالرحمان غالب په مشرۍ د اسلامي دولت د خراسان په ډله کې شدید جنجالونه رامنځته شول، ځکه د شیخ عبدالحسیب لوګري نېږدې دوستانو سلطان عزیز عزام د دغې ډلې د نوي رهبر په توګه ومانه خو د ۲۰۱۷ ز کال د جون په میاشت کې د عبدالرحمان غالب او سلطان عزیز عزام د ډلو تر منځ د ننګرهار د کوټ ولسوالۍ په سونګړۍ کې مذاکرات وشول او په پایله کې یې عبدالرحمان غالب چې اصلاً اورکزی او سرسختی سلفي و؛ د دغې ډلې د مشر په توګه وټکل شو. نوموړی هم د بې پېلوټه الوتکې په برید کې ووژل شو.
مولوي ضیاءالحق( ابوعمر خراساني/ابو خالد عمر خراساني):
د غالب له وژنې وروسته عمر خراساني د دغې ډلې د مشر په توګه اعلان شو، نوموړی د کونړ ولایت د څوکۍ ولسوالۍ اوسېدونکی او یو له سرسختو سلفي ملایانو ګڼل کېده. که څه هم د ده په مشرۍ د ډلې تر منځ داخلي اختلافات یو څه زیات شول؛ خو د دغې ډلې په بریدونو کې کمی رانه غی. نوموړی له نېږدې اولس میاشتو مشرۍ وروسته د داعش مرکزي مشرتابه د خراسان ولایت له مشرۍ لېرې کړ، مګر د نوموړي تړاو له اسلامي دولت ډلې سره ونه شلېده.
نوموړی په ۲۰۲۰ز کال کې د افغانستان د اسلامي جمهوري دولت د ملي امنیت له خوا ونیول شو او د ۲۰۲۱ ز کال د اګسټ میاشتې په ۱۵مه نېټه چې کله طالبانو کابل ونیو، نوموړی یې د ملي امنیت په یوه زندان کې وواژه او د اګسټ په ۱۶مه یې په کونړ کې د جنازې مراسم ترسره شول.
مولوي عبدالله/ اسلم فاروقي:
مولوي عبدالله د خېبر پښتونخوا د اورکزیو اوسېدونکی او په قام اورکزی و. نوموړی د لشکرطبیه پخوانی غړی او له ټي ټي پي سره یې نېږدې اړیکې لرلې. هغه په ۲۰۱۹ ز کال اپریل کې د اسلامي دولت د خراسان د څانګې د مشر په توګه وټاکل شو. اسلم فاروقي د داعش د مشر په توګه د پاکستان تر کنټرول لاندې په قبایلي سیمو کې پراخ فعالیت لاره او له ټي ټي پي سره یې نېږدې همکاري هم کړې وه.
هغه په ۲۰۲۱ ز کال کې د افغانستان د ملي امنیت له خوا ونیول شو او هغه مهال یې پاکستان دوی ته د سپارلو غوښتنه هم کړې وه؛ مګر د افغانستان حکومت د طالب زنداني مشرانو په بدل کې د ورکولو شرط وړاندې کړې وه.
ثناءالله غفاري:
د اسلم فاروقي له نیول کېدو وروسته په ۲۰۲۰ ز کال کې د اسلامي دولت خراسان څانګې اعلان وکړ، چې نوی مشر یې ثناءالله غفاري دی. غفاري چې په شهاب المهاجر هم مشهور و، د کابل د شکردرې ولسوالۍ اوسېدونکی دی. د امریکا د ویسټ پواینټ د راپور په اساس د نوموړي کورنۍ د حزب اسلامي غړیتوب لاره او دی د کابل پوهنتون استاد و. هغه په تاجکستان، ایران او ازبکستان کې د یو شمېر حملو مشري هم کړې ده.
نوموړی د سلفي مکتب له فکري لارښوونکي ابوعبیدالله متوکل سره نېږدې اړیکې لرلې او پر متوکل هم تور و، چې دی د اسلامي دولت خراسان ډلې ملاتړی دی. د ۲۰۲۳ ز کال د جون په ۹مه پاکستاني چارواکو او طالبانو دا تایید کړه چې په کونړ کې یې شهاب المهاجر له خپلو شپږو ملګرو سره وژلی دی. تر دې دمه د اسلامي دولت خراسان څانګې د خپل مشر د وژل کېدو په اړه څه نه دي ویلي او نه یې هم د نوي مشر یادونه کړې.
داعش طالبانو ته ګواښ که فرصت؟
د اسلامي دولت د خراسان څانګې د جنګیالیو لویه برخه سلفي پاله طالب جنګیالي جوړوي او د دغې ډلې د جوړېدو په لومړي پړاو کې ګڼ هغه جنګیالي ورسره یو ځای شول، چې له طالبانو ناخوښه وو. د طالبانو تر منځ د داعش په ملاتړ او خلاف ګڼ کړکېچونه هم رامنځته شوي؛ ښه بېلګه یې د ۲۰۱۵ ز کال د نومبر میاشتې په زابل کې د ملا اختر محمد او ملا منصور دادالله د پلویانو تر منځ جګړه وه.
د اسلامي دولت د خراسان څانګې چیچنايي، ازبېک او تاجېک جنګیالي له ملا منصور دادالله سره ودرېدل او د ملا اختر محمد له ډلې سره یې جګړه وکړه. په دغه جګړه کې د منصور دادالله ډلې ماته وخوړه او ګڼ جنګیالي يې له داعش سره په صف کې ودرېدل.
په ۲۰۱۵ ز کال کې د اسلامي دولت د خراسان د ولایت اعلان د طالبانو لپاره یو ښه فرصت و، چې له امله یې د سیمې هېوادونو سره خپلې اړیکې ورغولې او دغه چاره د دې سبب شوه، چې په جنګي لیکو کې هم پرمختګ وکړي.
د سیمې له هېوادونو سره د طالبانو د اړیکو بیا رغېدل:
که څه هم طالبانو ته د دغې کړکېچ مدیریت ستونزمن وو؛ مګر د داعش موجودیت یې له ایران،روسیې او چین سره د اړیکو په بیا رغولو کې ګټور ثابت شو. پرته له شکه چې په سیمه کې د داعش پراختیا د ایران، چین او روسیې امنیت ګواښه او له طالبانو سره د یوه مشترک دښمن د پېدا کېدا له امله ایراني، روسي او چینايي استخباراتو له طالبانو سره مستقیمې او غېر اړیکې غښتلې کړې چې دا چاره د افغانستان د حکومت د شدیدو انتقادونو سبب شوه.
دا پټې او ښکاره لیدنې په پاکستان، ایران او روسیې کې پیل شوې؛ د رپوټونو له مخې د طالبانو مشر ملا اختر محمد منصور په ۲۰۱۶ ز ایران ته له درېیم سفر وروسته د پاکستان په بلوچستان کې د امریکايي بې پېلوټه الوتکې په برید کې ووژل شو. له دې وروسته له ایران سره د طالبانو د مشرانو تګ راتګ زیات شو، په ۲۰۱۵ ز کال کې په قطر کې د طالبانو د سیاسي دفتر یو لوړ پوړي چارواکي ایران ته سفر وکړ او هلته یې د دواړو غاړو د نورو مهمو مسالو ترڅنګ؛ په افغانستان کې د اسلامي دولت ډلې د مخنیوي پر لارو چارو هم خبرې وکړې.
د کندهار پخواني امنیه قوماندان جنرال عبدالرازق په ۲۰۱۷ ز کال کې له رسنیو سره په خبرو کې ویلي وو، چې د ملا محمد عمر زوی ملا یعقوب دوه ځله روسیې ته سفر کړی او په دې سفر کې یې د اسلامي دولت د خراسان څانګې د ځپلو په موخه له روسیې څخه د وسلو او مهماتو غوښتنه کړې او روسي اړخ هم خپلې مرستې پیل کړي دي.
په ورته وخت کې چینايي اړخ هم د پاکستان په مرسته له مولوي کبیر سره په پېښور کې لیدنې پیل کړې او افغانستان د ملي امنیت د شورا د هغه معلوماتي او تحلیلي راپور پر بنسټ، چې ولسمشر غني ته یې چمتو کړی و، په ۲۰۱۶ ز کال په مارچ میاشت کې د اسلامي دولت د ځپلو په موخه چین له طالبانو سره مستقیمه همکاري پیل کړه.
له ۲۰۱۵ ز کاله را په دېخوا د سیمې له هېوادونو سره د طالبانو اړیکې بېرته په رغېدو شوې او له دغه فرصته په ګټې اخیستنې یې په جنګي لیکو کې خورا ډېر پرمختګ وکړ.
واکمنو طالبانو ته ورپېښ ګواښ:
د طالبانو له واک ته رسېدو سره سم، د اسلامي دولت د خراسان د څانګې یو شمېر هغه غړي، چې د اسلامي جمهوري دولت له خوا نیول شوي وو؛ د ملي امنیت په زندانونو کې ووژل شول او ځینې یې له زندانونو خلاص شول. په ننګرهار، کونړ، کابل او یو شمېر نورو سیمو کې هغه سلفي ملایان، چې د اسلامي دولت د خراسان څانګې په ملاتړ تورن وو؛ په مرموز ډول ووژل شول او ځینې نور یې تېښتې ته مجبور کړی شول.
له ۲۰۱۵ ز کال څخه تر ۲۰۲۱ ز کاله پورې د سیمې له هېوادونو سره د طالبانو د اړیکو د ښه کېدا یو غښتلی دلیل د اسلامي دولت د ډلې پراختیا وه؛ مګر اوس طالبان یوه بل پړاو ته داخل شوي، د قطر او پاکستان په ملاتړ په لویه کې د امریکايي بلاک پالیسي تعقیبول او له امریکا سره په ښکاره دښمني مګر په پټه دوستۍ د سیمې هېوادونه په ځانګړي ډول؛ روسیه، چین او ایران اندېښمن کړي.
که څه هم د طالبانو په راتګ دغو هېوادونو ته له داعشه لومړنی ګواښ کمېدونکی برېښي؛ مګر په حقیقت کې د دوی هغه غوښتنه چې له سیمې د امریکا د لاسونو لنډول وو، نه ده تر لاسه شوې. دا وخت په افغانستان کې د اسلامي دولت د اهدافو د ترسراوي او پراختیا لپاره ښه بیستر شته او هڅه روانه ده، چې د اسلامي دولت جنګیالي د یو بل چتر او نوم لاندې خپل جنګي ماموریت مخې ته یوسي. نېږدې اوه زره بهرني جنګیالي په افغانستان کې موجود دي،په دومره لوی تعداد د بهرنیو جنګیالیو شتون او د طالبانو له خوا د ځینو ډلو محدودول د دې سبب کېدی شي، چې د اسلامي دولت د مېشتو نېږدې د ۴۰۰۰زره جنګیالیو سره د اړیکو ساحه پراخه شي.
په اوس وخت کې د طالبانو پر وړاندې غښتلی وسلوال مخالفت نه شته او یوازینۍ ډله چې په دې وروستیو کې یې طالبان هدف ګرځولي، هغه د اسلامي دولت د خراسان ډله ده. د طالبانو د زور ازمایئ، د هر څه یرغمل نیولو او تشدیدي اعمالو په نتیجه کې ورځ تر بلې پخواني پوځیان او په ځانګړي ډول د شمال ولسونه خفه کیږي؛ ګڼو پخوانیو پوځیانو خپلې سیمې پرېښي؛ بېکاري، فقر او د طالبانو له خوا د دوی ځورول یې دې ته اړ باسي، چې په یو نه یو شکل له مخالفو جنګي ډلو سره همغږي شي. دغې چارې د طالبانو پر وړاندې د بېلابېلو سیاسي او جنګي جبهو د پرانیستل کېدو لارې خلاصې کړي دي او دا چاره د اسلامي دولت خراسان ډلې ته د پراختیا زمینه برابروي.
که څه هم د اسلامي دولت د خراسان ډله په دې وروستیو کې ځپل شوې او د دوی د وروستي مشر المهاجر په وروستي غږیز پیغام کې هم داسې ښکاري چې تر فشار لاندې دي، مګر په ورته وخت کې د طالبانو د کورنیو چارو وزارت د هغه مکتوب په اساس چې د ننګرهار له ولایت څخه یې تر لاسه کړی و؛ تایید کړې چې په تيرا او اورکزیو کې د اسلامي دولت د خراسان ډلې روزنیز کمپونه موجود دي. د ملګرو ملتونو د امنیت شورا راپورونو له مخې یو شمېر پخواني پوځیان هم ورسره یو ځای شوي دي. نو پس د ایران هغه ادعا چې د داعش یو شمېر مشران افغانستان ته راغلي یو څه د تامل وړ دی.
د طالبانو لپاره یو بل خطر بیا د مقاومت او ازادۍ جبهې دي، چې د اسلامي دولت خراسان ډلې غړي په ډېرې اسانۍ سره کولی شي، چې د دغو جبهو تر نوم لاندې د طالبانو پر وړاندې تر هغه وخته وجنګیږي تر څو چې یې یوه ځانګړې جغرافیه نه وي تر لاسه کړې. که څه هم دغه جبهې به د ایران او روسیې له ویرې په ښکاره ډول دوی ته اجازه ورنه کړي، چې د دوی د جبهې تر چتر لاندې د اسلامي دولت ډله طالبان وګواښي مګر هوار شوی بیستر او له جبهو سره له کمو امکاناتو داسې برېښي، چې دا چاره به په پټه د دغو جبهو تر چتر لاندې ترسره شي.
همدا راز د چین ډار د شرقی ترکستان د جنګیالیو په باب ورځ تر بلې ډېرېدونکی او هېښوونکی دی،له دغو جنګیالیو سره د طالبانو سخت برخورد او پرېکون د دې سبب کیږي، چې د اسلامي دولت ډلې او د شرقي ترکستان د جنګیالیو اړیکې پیاوړې شي. د ملګرو ملتونو د امنیت شورا په راپور کې هم راغلي چې د داعش او شرقي ترکستان د جنګیالیو تر منځ اړیکې پیاوړې شوي دي. په ورته وخت کې د چیچین له جنګیالیو سره د اسلامي دولت د جنګیالیو اړیکې پخوانۍ سابقه لري او دغې سابقې ته په کتو او پر دغو جنګیالیو د جنګي زون محدودېدل به یو ځل بیا د اسلامي دولت د ډلې او چیچین جنګیالیو اړیکې پیاوړې کړي.
په شمال کې د ځایي اپراتیفي سرچینو په حواله؛ دغه جوړښتونه او د ډلو ضم کېدل ورځ تر بلې مخ په پیاوړي کېدو دي. که چېرې د طالبانو پر وړاندې دا ډول جبهې پیاوړې کيږي پرته شکه دوی د ډانګ او پړانګ تر منځ نښلي.
یا به امریکا پالي او یا به له روسي بلاک سره ډغرې وهي!؟
وروستۍ مساله دا چې د طالبانو پر وړاندې د سیمې د هېوادونو پخواني نیت هم تغیر کړی، ځکه ایران، چین او روسیې اوس حس کړې چې طالبان په غېر مستقیم ډول د امریکايي بلاک پلوي او د سیمې له هېوادونو سره یې انډول نه شي ساتلی. که چېرې دا فکر ورځ تر بلې لا پیاوړی شي، حتمي ده چې د سیمې هېوادونه به د یوې بدیلې لارې په ملاتړ فکر کوي.
په پاکستان کې د "اساسي قانون د بحران" په اړه د امرالله صالح څرګندونو یو ځل بیا د پاکستاني چارواکو غبرګون راوپارولي.
د پاکستان پخواني دفاع وزیر خواجه اصف د افغانستان د پخواني مرستیال ولسمشر امر الله صالح په ځواب کې لیکلي، چې صالح «د ازادۍ غوښتونکو د یوې ډلې» له لاسه په افغانستان کې ځای نه لري.
ښاغلي صالح د یکشنبې په ورځ(د زمري ۲۹مه) د پاکستان د پارلمان له خوا د تصویب شویو دوو لایحو له لاسلیکولو څخه د پاکستان د ولسمشر د انکار په اړه تبصره کړې او ویلي یې دي، چې د پاکستان د اساسي قانون اړوند په لوړه کچه یو بحران رامنځته شوی.
هغه زیاته کړې، چې پاکستان د نیجر هېواد په څېر له داخلي ګډوډۍ او تجزیې پر خوا روان دی.
د پاکستان ولسمشر عارف علوي د یکشنبې په ورځ پر ایکس( ټویټر) اعلان وکړ، چې هغه دوه لایحې "د رسمي رازونو د قانون تعدیل" او "د پوځ د قانون تعدیل" نه دي لاسلیک کړي او بېرته یې پارلمان ته استولي دي.
ښاغلي علوي د دې لایحې د ردولو لامل نه دی روښانه کړی، خو منتقدین یې د پاکستان د پوځ چې د دغه هېواد تر ټولو ځواکمنه اداره ده، په ګټه بولي.
د شهباز شریف د حکومت د دفاع پخواني وزیر خواجه اصف په پاکستان کې د اساسي قانون کړکېچ او د ګډوډۍ پیل رد کړی دی.
هغه د دوشنبې په ورځ پر ایکس(ټویټر) د امرالله صالح وینا ته په اشارې سره په تونده لهجه لیکلي: "دا عزتمند سړی په خپل هېواد کې ځای نه لري، مګر دا جرئت لري چې پاکستان د شوروي اتحاد یا یوګوسلاویا سره پرتله کړي."
اصف زیاته کړه:" صالح او نور لوړ پوړي شخصیتونه د "خپلواکۍ د جنګیالیو یوې ډلې" له خوا له خپل هېواد څخه شړل شوي، دغو جنګیالیو، چې د نه ویرې له روحیې پرته یې بل څه نه درلودل، د ناټو د وسله والو پر وړاندې وجنګېدل."
که څه هم د پاکستان پخواني دفاع وزیر په وار- وار پر افغان طالبانو د تحریک طالبان پاکستان د ملاتړ له امله نیوکې کړي، خو تل یې هغوی د «آزادۍ جنګیالي» بللي دي.
اصف او نور لوړ پوړي پاکستاني چارواکي تحریک طالبان پاکستان یوه تروریستي ډله ګڼي، خو د افغان طالبانو په اړه دوی بل نظر لري.
په ورته وخت کې د ایکسپریس ټریبیون ورځپاڼې د راپور له مخې؛ پاکستاني چارواکي په رسمي توګه دغه دوه ډلې د "یوې سکې دوه اړخونه" ګڼي.
د پاکستان د پیسو سپینولو ضد ادارې چارواکي وايي، د دې ادارې مامورانو دوه افغانان په تورخم کې له یو لک سعودي ریالو سره ونیول. د دې چارواکو په خبره، دا پیسې په هغه ویلچر کې پټې شوې وې، چې په دې دوو کسانو کې یوه کاراوه.
پاکستانۍ ډان ورځپاڼه د بې نومه سرچینو له خولې لیکي، چې دا پیسې د روزل شویو سپیو په همکارۍ وموندل شوې.
د دې ورځپاڼې د راپور له مخې، دا دوه کسان سره وروڼه دي او یوې ځايي بندخونې ته لېږدل شوي دي.
د دې کسانو نور مالومات او د پیسو د لېږد په هکله د دوی ځانګړی هدف نه دی ډاګیز شوی.
پاکستاني چارواکو دا هم نه دي ویلي چې دې کسانو دا پیسې افغانستان که پاکستان ته لېږدولې.
د پاکستان ولسمشر عارف علوي د یکشنبې په ورځ وویل د هغو دوو لایحو له لاسلیکولو یې ډډه کړې چې اوس پر قانون بدلې شوې دي. خو د پاکستان د قانون وزارت د نوموړي دا پرېکړه له قانون سره ټکر کې بللې ده.
عارف علوي وايي، دغو قوانینو چارواکو ته ډېر واک ور کاوه چې د دولت او پوځ پر ضد چارو له امله خلک محاکمه کړي، ځکه یې لاسلیک نه کړل.
نوموړي په خپل ټوېټر کې لیکلي: «الله شاهد دی چې ما دغه دوه بېلونه نه دي لاسلیک کړي، ځکه زه له دې لایحو سره جوړ نه وم. د دفتر پر کسانو مې هم ډېر ټینګار کړی و چې په ټاکلي وخت یې قامي اسمبلۍ ته واستوي، چې په قانون بدلې نه شي.»
نوموړی وايي، د دفتر کسانو هم ورته ویلي وو چې همداسې کوي، خو اوس پته ورته ولګېده چې داسې نه دي شوي.
هغه زیاتوی: «له ټولو هغو خلکو بښنه غواړم چې له دې قانون اغېزمنېږي.»
دې بېلونو کې یوه د رسمي اسرارو لایحه وه او له مخې یې که څوک عامه نظم ګډوډوي یا د حکومت ضد اقدام کوي، نو مجرم بلل کېږي او سزا ور کول کېږي.
بله لایحه د پوځ اړوند قانون کې سمون دی، چې له مخې یې یو پوځی هم له تقاعد، استعفا یا ګوښه کېدو وروسته تر یوه مهاله سیاسي فعالیت کې ګډون نشي کولی او که څوک د پوځ کوم کس پسې ملنډې ووهي، نو سزا ور کول کېږي.
خو د پاکستان د قانون او عدلیې وزارت د ولسمشر علوي دا پرېکړه د «ژورې اندېښنې» وړ او له قانون سره په ټکر کې بللې ده.
د رویټرز خبري اژانس د راپور له مخې، دغه وزارت یوه اعلامیه کې ویلي، ولسمشر دوه لارې لري، یا به له موضوع سره هوکړه کوي، یا به یې هم له خپلو اندېښنو سره قامي اسمبلۍ ته لېږي.
د دې اعلامیې له مخې، ولسمشر په دې دوو کې یوه لار هم نه ده غوره کړې او دا پخپله له قانون سره ټکر دی.
د پاکستان اساسي قانون له مخې، که د دغه هېواد ولسمشر د دواړو جرګو له تصويب وروسته په لسو ورځو کې یو قانون لاسليک نه کړي او يا يې له خپلو وړاندیزونو او اعتراضونو سره بېرته ور ونه سپاري، نو دا ډول لایحه پخپله په قانون بدلېږي.
د پاکستان د قانون سرپرست وزیر احمد عرفان هم نن اسلام اباد کې ویلي، چې دغه بېلونه په قامي اسمبلۍ کې تایید شوي او د اګسټ پر اتمه ولسمشر ته لېږل شوي وو.
د نوموړي په خبره، دا لومړی ځل و چې ولسمشر نه دا قوانین لاسلیک او نه یې له خپلو نظریو یا اندېښنو سره قامي اسمبلۍ ته لېږلي وو.
