"کاناډايي ځواکونه په افغانستان کې" اثر چې د یوې لسیزي په ځنډ سره خپور شو د لوستلو او خرڅلاو محدودیت پرې وضع شوی او یوازې د دې کتاب کاپي د کاناډا په پوځي واحدونو او اکاډمیکو انسټیټیوتونو کې ترلاسه کېدی شي. تر اوسه دا نه ده روښانه چې پر دغه کتاب ولې بندیز لګېدلی.
اوتاوا ستیزن د نومبر په ۲۱مه د کینګسټون کې د رویال پوځي پوهنتون استاد ستیف لوکیټس له قوله لیکلي، چې د کاناډا پوځ باید د افغانستان په اړه دې مهم کتاب ته لاسرسی محدود نه کړي.
خو د کاناډا وسله وال پوځ او د ملي دفاع وزارت د هغه تاریخي اثر له لوستلو چې په افغانستان کې د کاناډایي نارینه او ښځینه و د جګړې او وژل کیدو په اړه دی، منع کوي چې په تېر جولای کې چاپ شوی.
په افغانستان کې د کاناډایې ځواکونو حماسې اثر اتلس سو مخونه لري، چې د کاناډا د پوځ له خوا په ۱۶۰۰ تیراژ کې محدود شوی، ۸۰۰ توکه په انګلیسي او ۸۰۰ یې هم په فرانسوي ژبې چاپ شوی.
د دې کتاب هارډ کاپي یوازې د کاناډا په پوځي واحدونو او اکاډمیکو انسټیټیوتونو کې ترلاسه کیدی شي؛ خو داسې ویل شوي چې دا کتاب به په وړیا توګه د انلاین له لارې د لوستونکو لپاره چمتو شي؛ خو د اوس لپاره حتا هغه کاناډایان هم ورته لاسرسی نه لري چې د کتاب لوستلو لپاره پیسې ورکوي.
د دې کتاب لیکوال پوځي تاریخ لیکونکی شان مالوني دی او دا کتاب یې د لسو کلونو په لړ کې لیکلی.
دا چې ولې د دغه کتاب چاپ یوه لسیزه ونیوله عامل یې په پوځ کې ځینې کسان وو، چې نه یې غوښتل دا کتاب چاپ شي.
شان د دغه کتاب د لیکلو په جریان کې درې نور کتابونه هم چاپ کړي او کله چې طالبان پر افغانستان واکمن شول هڅه یې وکړه له هغو افغانانو سره مرسته وکړي، چې له کاناډایانو سره یې کار کړی و.
د دې کتاب د لوستلو لپاره انتظار او لیوالتیا له بې حده وه؛ خو کله چې چاپ شو، محدودیت پرې ولګید.
د دې کتاب یوه نسخه د ار ام سي کتابوتون کې ایښودل شوې، چې ډېر محدود کاناډایان یې هلته لوستلی شي.
په ۲۰۰۷ میلادي کال کې د کاناډا د پوځ قوماندان جنرال انډریو لیسلي شان ته دنده وسپارله چې افغانستان ته ولاړ شي او له هغه ځایه دې د پوځ تاریخ د مسلکي تاریخ لیکونکې په توګه ولیکي.
شان د یو عالم په توګه د خپلو لیکلو اکاډمیک او ایډیتوریل ازادي غوښتنه کړې وه.
د رویال پوځي پوهنتون استاد ستیف لوکیټس وايي، چې د کانادا د دفاع وزیر دا واک لري، چې د شان کتاب د پوځ له بندیزونو خلاص کړي.
نوموړي له ښاغلي بیل بلیر څخه غوښتي: «مهرباني وکړئ د شان مالوني کتاب ازاد کړئ، ټولو کاناډایانو ته یې د لوستلو فرصت ورکړئ. ناشرانو ته یې د چاپ فرصت ورکړئ او کاناډایي پوهانو او ماهرانو ته اجازه ورکړئ چې په افغانستان کې زموږ د پوځ د تاریخ په لومړۍ مسوده تبصره وکړئ».
د پاکستان د بهرنیو چارو او سوداګرۍ وزیرانو تېره اونۍ د طالبانو د صنایعو او سوداګرۍ له وزیر سره په لیدنه کې ژمنه کړې وه، چې په کراچۍ کې د افغان سوداګرو ولاړ کانټینرونه به ژر تر ژره خوشې کړي.
له دغې غونډې یوه ورځ وروسته د افغانستان د سوداګرۍ وزارت په یوه لیک کې چې د پاکستان د سوداګرۍ وزارت د کراچۍ بندر مسوولینو ته امر کړی و، چې د افغان سوداګرو بند شوي ټرانزیټي مالونه دې له بانکي او مالي ضمانتونو پرته خوشې کړي.
ښاغلی صافی په داسې حال کې وايي، چې تر دغه حکم وروسته د پاکستان حکومت بیا د کراچۍ بندر چارواکو ته د انتظار امر وکړ.
د پاکستان سرپرست حکومت د ( لړم په ١٥مه ) اعلان وکړ، چې افغان سوداګر د کراچۍ له بندر څخه د خپلو ټرانزيتي توکو له لېږدولو مخکې بايد د هغو توکو د بيو په اندازه بانکي ضمانت ورکړي، چې د يو شمېر هغو توکو لپاره چې احتمالي قاچاق کېږي، د توکو د ټول ارزښت 10٪ مالیه ورکوي.
په دغو توکو کې خواږه، بوټان، جامې، میخانیکي وسایل او برېښنایي ماشینونه، کمپلې او د کور توکي شامل دي.
د افغانستان او پاکستان د سوداګرۍ د ګډې خونې د چارواکو په وینا؛ د ټرانزیټي سوداګرۍ په برخه کې مالیه نه شته؛ خو پاکستان د افغان سوداګرو پر ټرانزیټي توکو لس سلنه مالیه وضع کړې ده.
د پاکستان حکومت وايي، چې دغه پرېکړه يې په پاکستان کې د افغان سوداګرو له خوا د ټرانزيټي توکو د قاچاق له امله کړې ده.
پاکستاني چارواکي ادعا کوي، چې د کراچۍ بندر له لارې د افغان سوداګرو ټرانزیټي توکي یا په پاکستان کې پلورل کېږي او یا له افغانستانه بېرته د پاکستان بازار ته قاچاق کېږي.
پاکستان دغه مساله د دغه هېواد اقتصادي زیان ګڼي.
په ننګرهار ولایت کې د سوداګرۍ او پانګونې خونې غړی نورالله مبارز وايي: "د پاکستان دا ادعا رښتیا نه ده، بلکې دسیسه ده او موخه یې د افغان سوداګرو اقتصادي زیان او د هغوی کمزوري کول دي".
بل خوا افغان سوداګر وايي؛ په کراچۍ کې شاوخوا ۴۰۰ کانټینرونه درول شوي، چې د پاکستان د حکومت په منفي لېست کې دي.
په دې لېست کې هغه سوداګریز توکي شامل دي، چې پاکستان افغان سوداګرو ته اجازه نه ورکوي چې د ټرانزیټ له لارې افغانستان ته راوړي.
د افغانستان او پاکستان د سوداګرۍ د ګډې خونې مشر وايي، په تېر کې د سګریټو په ګډون یوازې دوه ډوله توکي د پاکستان په لېست کې شامل وو؛ خو په دې وروستیو کې د پاکستان حکومت افغانستان ته د ټرانزیټ له لارې د ۲۱۲ توکو پر لېږد بندیز لګولی دی.
د کراچۍ بندر د افغان سوداګرو لپاره تر ټولو نېږدې لار ده؛ خو افغانستان تل پر پاکستان تور پورې کړی چې له دغه بندر څخه د سیاسي فشار لپاره کار اخلي.