د ترکیې پولیسو په بیټلیس ښار کې د افغان کډوالو یوه ډله نیولې ده
د دوشنبې په ورځ (د سلواغې په دویمه) د بیټلیس ښار سیمه ییزو چارواکو اعلان وکړ، چې په یوه لارۍ کې سپاره ۷۶ تنه افغان کډوال د تانریار په سیمه کې نیول شوي دي.
د دوشنبې په ورځ (د سلواغې په دویمه) د بیټلیس ښار سیمه ییزو چارواکو اعلان وکړ، چې په یوه لارۍ کې سپاره ۷۶ تنه افغان کډوال د تانریار په سیمه کې نیول شوي دي.
په خبرپاڼه کې راغلي دي، چې د دې عملیاتو په ترڅ کې یو تن د "انساني قاچاق" په تور نیول شوی دی.
د بیټلیس د والي دفتر پر اېکس پاڼه لیکلي، چې دا پناه غوښتونکي د یکشنبې په ورځ (د سلواغې په لومړۍ) د پولیسو له خوا ونیول شول.
په خبرپاڼه کې راغلي دي، چې ټول بندیان افغان اتباع دي او د ترکیې د اوسېدو رسمي اسناد نه لري.
خبرځاى زياته کړه، چې له نيول شويو کسانو څخه يو يې عدليې رياست او پاتې نور د مهاجرينو د ستنولو رياست ته سپارل شوي دي .
د بیټلیس د والي دفتر لیکلي، چې دوی به د قانوني مراحلو له ترسره کولو وروسته له ترکیې څخه و ایستل شي.
دا لیکنه په دوو کوټلو خبرو ولاړه ده: ۱ـ هغوی، چې وايي: فرهنګ زدکړو او په تېر بیا د ښځمنو پوهېدلو ته اجازه نه ورکوي، فرهنګ نه پېژني او بېفرهنګه دي.
۲- هغه څه چې په لرې پرتو سیمو کې کله کله د خلکو ترمنځ د نجونو د زدکړو مخه نیسي، فرهنګي مناسبات نه، بلکې له چاپېریال څخه وېره او د ناامنۍ حس دی، چې د تاریخي شرایطو له امله د خلکو په ټولیز لاشعورکې زېرمه شوی دی.
خو اول، راځئ وګورو فرهنګ څه دی؟ او ولې یې زه «فرهنګ» بولم؟
فرهنګ= کلچر، کولتور، کلتورCulture= ثقافة په بېلو بېلو ژبو کې یوه بشري ارزښت ته وايي. یومهال اروپایانو له تمدن و مدنیت Civilization سره په یوه مانا کاراوه او په دې بڼه زموږ ځینو پخوانیو لیکوالو د عربي په تقلید ثقافت یا تمدن ګڼلی او روسته بیا مقلدو میرزایانو د فرانسوي – انګریزي ژبو تر اغېز لاندې کلتور، کولتور یا کلچر ګڼلی دی.
«فرهنګ»ویی د زرګونو نورو په شان پښتو او پارسي ژبو دواړو ته له لرغونو اوستايي متونو راغلی ګډ ویی دی، چې تحتاللفظی مانا یې: «وړاندې راایستل شوی برم و پرتم» دی.
پښتنو کلاسیکو شاعرانو دا مفهوم فرهنګ کارولای دی او پښتنو ته تر نورو ټولو پردیو وییونو همدا فرهنګ ورخپل دی.
خوشال بابا فرمايي:
لاړل وجنت ته چې په پوهه خبر نه وو
لاړل و دوزخ ته چې یې لافې د فرهنګ کړې
د فرهنګ تعریفونه ډېر دي، خو زه یې دوه رااخلم، چې یوڅه اسانه دي:
« فرهنګ یا تمدن، هغې سره پرلغښتې و اوبلې ټولګې ته وايي، چې ټول هغه پېژاندونه، باورونه، هنرونه، حقونه، اخلاق، دودونه، عادتونه او انساني توانمندۍ سره رانغاړي، چې یو انسان یې د یوې ټولنې د غړي په توګه ورخپلوي.»
بلځای:
« فرهنګ د یوې بشري ټولګې ټول هغه سره اړوند رسميکړای شوي فکرونه، احساسات، کړنې او نښې دي، چې دغه بشري ټولګه تر بلې هغې توپیروي، راڅرګندوي او لوړوي.»
فرهنګ؛ انسانمحور او ارزښتمحور دی. که دا خبره وسپړو، فرهنګ هر هغه فکر و عمل دی، چې یوه ټولګه انسانان یې د خپل بشري ژوند د لا ښو شرایطو لپاره په خپلو منځونو کې قراردادوي. دا ښه شرایط مادي، معنوي، ذوقي او اروايي دي. ښايي له همدې کبله ځینې کسان فرهنګ د یوې ټولنې د مادي او معنوي ارزښتونو ټولګې ته وايي.
ساده به یې کړو. فرهنګ هر هغه ټولنیز ارزښت دی، چې د انسان مادي، معنوي، ذوقي او اروايي ژوند ته یې ګټه رسیږي.
زدکړه، پوهنه، پوهېدل او د پوهې ترلاسه کول د فرهنګ تر ټولو مهم توکی(عنصر) او برخه ده. انسان له خورا لرغونیو زمانو د همدې زدکړې و پوهنې په مرسته خپل ژوند ورځ تر بلې لا پسې ښه کړی دی. نن، چې انسان څومره هوسا ژوند لري، د پوهنې و زدکړو له برکته دی، نو د دې ټولو پربنسټ، ولې باید فرهنګ یا کلتور یا ثقافة د زدکړو (په تېره بیا د ښځو د زدکړو) په ضد و ګڼو؟ په کوم منطق؟
څوک چې وايي، د افغانستان د خلکو فرهنګ ښځو ته د زدکړو اجازه نه ورکوي، نه فرهنګ پېژني، نه افغانستان، نه یې خلک او نه هم زدکړې او د ښځو د زدکړو ارزښت.
او یا یې که پېژني، نو دغه خبره یې بشپړه سیاسي ده او له ځان سره پخپله هم پوهیږي، چې درواغ وايي او د پاکستاني – انګریزي روایت و فکر تقلید کوي.
اوس راځم دویمې فرضیې ته:
ریښتیا هم په لرې پرتو سیمو کې ښايي یوشمېر خلک زړه ونه کړي، چې خپلې نجونې په کړکېچنو شرایطو کې ښوونځي و پوهنځي ته ولېږي، د دې لامل او عامل فرهنګي نه، امنیتي دی. خلک په خپلو نجونو ډاریږي.
موږ له تاریخي پلوه په داسې سیمه کې پراته یو، چې له بده مرغه د هیندوستان او نورو ګاونډیو زمکو د نیولو لپاره لوی لوی لښکرونه زموږ د هېواد پر سینه تېر شوي، دلته اوږدمهالې جګړې وې او په داسې جګړو او یرغلونو کې خلک په خپلو کورنیو په تېره بیا ښځینه وو ډارېدل. موږ د تاریخ په اوږدو کې پیاوړي ملي حکومتونه، مسئول پولیس او ډاډوړ امنیتي سیستمونه لرلي نه دي. موږ د کمزوریو اقتصادي – ټولنیزو شرایطو له کبله اخلاقي کوډونه ښه پاللي نه دي، بومي و دودیز کوډونه مو مات کړي او نوي و ستندرد هغه مو پلي کړي نه دي. دې ټولو ستونزو زموږ فیزیکي و رواني امنیت کمزوری کړی دی، په بېامنیتۍ کې تر ټولو ډېر زیان ښځینه وو او ماشومانو ته رسیږي، چې د ځانساتنې توان یې کم وي. د ناموس ساتنې و غیرت مفاهیم په خپله له همداسې ډار څخه ریښه اخلي. په ناامنه او بېباوره کړکېچځپلې ټولنه کې غیرت په یوه ټولیز ګروم بدلیږي او ناموسساتنه حیثیتي کیږي. دا ډار واقعیت دی، خو له فرهنګ سره هېڅ اړیکه نه لري.
که یو ملي او مسئول حکومت په ټول هېواد کې ډاډوړ شرایط حاکم کړي، ټولنیز اخلاق پیاوړي شي او خلک ونه ویریږي، د هرې سیمې افغانان به خپل ټول بچیان (نجونې وهلکان) ښوونځیو او پوهنځیو ته واستوي.
تر خپلواکۍ روسته په امانياو بیا ظاهرشاهي څلویښت کلنه دوره او په تېرو شلو کلونو کې د ښاري سیمو خلکو خپلې لوڼې ښوونځیو او پوهنځيو ته استولې. د کندهار، بدخشان، شبرغان او نورو لرې پرتو سیمو د څلویښتمو او پنځوسمو لسیزو عکسونه او د معارف لیکلی تاریخ وګورئ، ټولو قومونو او سیمو خپلې لوڼې ښوونځیو او پوهنځیو ته استولې.
خو پرعکس د ۱۳۷۰ لسیزې په پیل کې، چې د تنظیمونو حکومت و او پر نجونو د ښوونځیو رسمي بندیز هم نه و، مګر امنیت او ډاډ نه و. تنظیمي وسلوالو وحشت خپراوه او د خلکو ناموسونه خوندي نه وو، له ډېرو کمو سیمو پرته ګڼو خلکو، ان روښانفکرو ښاري کورنیو هم خپلې نجونې ښوونځیو او پوهنځیو ته نه پرېښوولې. ځکه هغه مهال ژوند او ابرو تر زدکړو لومړیتوب درلود.
ځينې ناخبره یا د غرض و مرض خاوند وګړي، له امنیتي شرایطو د خلکو همدغه ویره، په افغاني فرهنګ ورتپي او په غلطه د پاکیستانیو دا دعوه تکراروي، چې ګواکې – خدای مکړه!-د افغانستان خلک له فرهنګي پلوه د زدکړې، پوهنې او پوهې ضد خلک دي.
دغه اتهام او تور یو خورا ګواښمن او خطرناک تور دی، چې ښايي په وړاندې یې په کلکه ودریږو.
د قرغزستان د بېړنیو پېښو وزارت د مطبوعاتو دفتر وايي، چې دا مرستې په افغانستان کې د تر ټولو لویې زلزلې وروسته چې د ۲۰۲۳ کال د اکټوبر په اوومه رامنځته شوه، د هرات د زرګونو ځپل شویو کسانو د تمویل په موخه شوې دي.
د دغه وزارت د معلوماتو له مخې؛ په دې مرستو کې ۷۵ ټنه اوړه، ۲۰ ټنه بوره، ۵ ټنه د لمر ګلي غوړي، ۵۰۰ بسترې، په مساوي شمېر ګرمې کمپلې او توشکې او همدارنګه ژمنۍ جامې، خوراکي توکي او د شخصي حفظ الصحې توکي شامل وو.
دوی زیاتوي، چې قرغزي ژغورونکو د څه د پاسه ٢٧٠٠ کيلومتره واټن په اوږدو کې له زلزله ځپلو سره بشري مرستې کړې او د افغانستان هرات ښار ته څېرمه د فيض اباد کلي اوسېدونکو ته يې روغتيايي مرستې رسولې دي.
دوی وايي، چې د بشري مرستو پاتې برخه سیمه ییزو چارواکو ته سپارل شوې ده.
د تېر کال د اکټوبر په اوومه نېټه د ايران او ترکمنستان پولو ته څېرمه د افغانستان په هرات ولايت کې يوې زورورې زلزلې له دوو زرو زياتو کسانو ته مرګ ژوبله واړوله.
لس زره کسان ټپیان شوي او په زرګونو کورونه ویجاړ شوي دي.
د پاکستان او ایران د بهرنیو چارو د وزیرانو تر منځ په ټیلیفوني خبرو کې موافقه وشوه، چې د اپرېل تر اتمې به د دواړو هېوادونو سفیران بېرته خپلو دندو ته ستانه شي.
د ایران او پاکستان د بهرنیو چارو وزارتونو په یوه ګډه خبرپاڼه کې اعلان کړی، چې حسین امیر عبداللهیان د جلیل عباس جیلاني په بلنه د دوشنبې په ورځ (د سلواغې نهمه) اسلام اباد ته سفر کوي.
دا ټیلیفوني خبرې په داسې حال کې شوي، چې د اسلام اباد او تهران تر منځ اړیکې له څو اونیو راپه دې خوا کړکېچنې شوې دي.
شاوخوا دوه اونۍ وړاندې د ایران سپاه پاسداران انقلابیانو په یوه ناڅاپي اقدام کې د پاکستان په بلوچستان ایالت څو توغندي وتوغول.
له دغه برید وروسته پاکستان له تهران څخه خپل سفیر راوغوښت او په پاکستان کې یې د ایران د اسلامي جمهوریت له سفیر څخه وغوښتل چې خپل ماموریت ته له ستنېدو ډډه وکړي.
دوه ورځې وروسته د پاکستان پوځ د ایران په سیستان - بلوچستان ولایت کې پر هدفونو د توغندیو او بې پیلوټه الوتکو بریدونه پیل کړل.
دواړه بریدونه د ځايي خلکو له خوا غندل شوي دي.
ډېری منتقدین وايي، چې د دغو دواړو بریدونو قربانیان هغه بلوڅان دي، چې د پولې دواړو غاړو ته اوسېږي او د تهران او اسلام اباد له تبعیض سره مخامخ دي.
طالبانو په کابل کې د ملګرو ملتونو پر دفتر تور ولګاوه، چې اسلامي قوانین د بشري حقونو خلاف بولي او د یوه ملت عقایدو ته سپکاوی کوي. د ملګروملتونو دفتر «یوناما» د افغانانو د بشري وضعیت په اړه په یو تازه راپور کې ویلي، چې په دغه هېواد کې وژنې، په خپلسر نیول او بندیانول دوام لري.
د طالبانو ویاند ذبيح الله مجاهد په يوه خبرپاڼه کې د يوناما له لوري د افغانستان د بشري وضعت وروستي درې مياشتني راپور ته په اشارې ويلي، چې دا نشر شوی راپور تر ډېره د «اسلامي شریعت» د اصولو پر عملي کولو جوړ شوی.
مجاهد زياته کړې، چې د «اسلامي شریعت» د عملي کولو لپاره یې زیاتي قربانۍ ورکړي او واک ته په رسېدو د ټولني نارينه او ښځي بايد دغه اصول پر ځان ومني.
هغه د خپلو خبرو په یوه برخه کې ليکلي: « د ښځو حجاب، له ښځو سره د شرعي محرم اړتيا، د ښځو کار او تعلیم لپاره شرعي چاپیريال، د محاکمو شرعي بڼه او شرعي سزاګاني او په ټولنه کې د فکري او عقيدوي انحراف مخنيوی دا د اسلامي شرعي حکومت دنده ده.»
د هغه په خبره، چې پر شرعي موضوعاتو د يوناما نيوکې د یوه ولس عقيدو ته سپکاوی دی.
هغه زياته کړې: « دا چې يوناما په يادو مواردو نيوکه کوي او يا ښکاره اسلامي احکام د بشری حقوقو خلاف عمل بولي دا پخپله د یوه ولس باور او عقيدو ته سپکاوی دی.»
مجاهد یوناما ته د لارښوونې په ډول خبردارۍ ورکړی، چې پر ديني ارزښتونو او موضوعاتو دې بې ځايه نيوکي نه کوي.
د طالبانو د ویاند په خبره؛ په افغانستان کې هر امر او اصول د دوی د مشر په حکم تر سره کېږي او د ده په خبره د ټولو لپاره «شرعي او قانوني» بڼه لري.
یوناما په يوه تازه راپور کې ویلي، چې د طالبانو د مشر د عمومي عفوې په پلي کولو باندې د دغې ډلې د چارواکو د ټینګار سره - سره د غیرقانوني وژنو، خپلسر نیولو او بندیانولو، شکنجې او د پخواني رژیم د پوځیانو سره د طالبانو د چارواکو د ناسم چلند په اړه یې ځینې موارد ثبت کړي دي.
دا راپور د تېر ۲۰۲۳ کال د اکټوبر د میاشتې څخه د ډسمبر تر میاشتې په افغانستان د بشري وضعیت اړندو مسايلو ته په کې ځای ورکړل شوی.
د طالبانو ویاند ذبیح الله مجاهد په خپله اېکس پاڼه په بدخشان ولایت کې د غورځېدلې الوتکې د څلورو تنو ژغورل شويو کسانو ويډیوګانې خپرې کړې او وايي کابل ته یې لیږدولي دي. هغه وايي په الوتکه کې له سپرو شپږ تنو یې دوه تنه مړه شوي او څلور یې ژوندي پاتې دي.
نوموړی وايي، د یادو ژغورل شویو کسانو روغتیايي حالت ښه دی او لومړنۍ مرستې ورسره شوې دي.
د طالبانو ویاند ذبیح الله مجاهد له لوري په خپرو شویو ویډیوګانو کې یو طالب چارواکی وايي، یاده الوتکه د ټایلنډ څخه د روسیې په لوري روانه وه چې د تخنیکي ستونزو له امله په بدخشان کې وغورځېدله.
دغه طالب چارواکی په خپلو خبرو کې وايي دوه ورځې یې د پلټنې عملیات ترسره کړل او د ژغورنې عملیاتو په لړ کې یې تېره شپه یاد کسان وموندل چې څلور کسان پکې ژوندي او دوه تنه یې مړه شوي وو.
تر دې وړاندې طالبانو ویلي وو چې یاده الوتکه له هندوستان څخه د روسیې په لور روانه وه او په بدخشان ولایت کې غورځیدلې وه.
