د کړکېچ نړۍواله ډله په خپل وروستي راپور کې لیکلي، چې د طالبانو له خوا د افغان مېرمنو او نجونو له اساسي حقونو څخه انکار او د سختو ټولنیزو قوانینو پلي کولو، د ملګرو ملتونو او نورو نړۍوالو بنسټونو له خوا د دوی د حکومت په رسمیت پېژندلو امکان له منځه وړی دی.
د کړکېچ نړۍوالې ډلې نن سې شنبه ( د سلواغې ۱۰ مه ) د «د طالبانو ګاونډیتوب: له افغانستان سره سیمه ییزه ډېپلوماسي» تر عنوان لاندې خپل تازه راپور خپور کړی دی.
په دغه راپور کې راغلي دي؛ طالبان چې تر ډېره د لوېدیځو ځواکونو له خوا ګوښه شوي، په دې لټه کې دي چې له نېږدې ګاونډیو پلازمینو سره اړیکې ټینګې کړي.
په دغه راپور کې ګاونډیو هېوادونه اشاره شوې، چې دا هېوادونه له تعامل څخه مطلق انکار نه شي کولی: "دوی باید له طالبانو سره د امنیتي او اقتصادي مسالو په اړه تعامل وکړي. د بې باوریو او خنډونو له امله سیمه ییزه ښکیلتیا محدوده پاتې ده، کومه چې د لویديځو بنديزونو په نتیجه کې رامنځته شوې."
د کړکېچ نړۍوالې ډلې له خوا د خپاره شوي راپور په یو برخه کې راغلي دي، چې د افغانستان او د ګاونډيانو ترینګلې اړیکې د جنوبي او مرکزي اسیا د خلکو ژوند او روزګار اغیزمنوي.
کابل او سیمه ییز شریکان یې باید د سوداګرۍ د پراخولو، د اوبو او نورو ګډو منابعو پر سر د شخړو د مدیریت او د بین الحدودي اورپکو ډلو سره د مبارزې په موخه لارې چارې ولټوي او ناکامي کولی شي چې په سیمه کې پراخه بې ثباتي راولي.
د دې راپور په بله برخه کې راغلي، چې سیمه ییزو اندېښنو په ځواب کې طالبان تقریباً د ټولو اورپکو په اړه یوه ورته نسخه کاروي: "کابل د شکمنو اورپکو له وژلو یا نیولو څخه ډډه کوي او پر ځای یې د اوسېدو ځایونه ور بدلوي او د نوي ژوند په جوړولو کې ورسره مرسته کوي، په دې هیله چې د دوی د سياسي موخو مسیر وکرځوي او د قوماندې ورکولو جوړښت یې ورته له منځه یوسي."
په دې وروستیو کې د ملګرو ملتونو ویاند اعلان وکړ، چې د ملګرو ملتونو عمومي منشي انتونیو ګوتریش به د یکشنبې او دوشنبې په ورځ د سلواغې په ۲۹ او ۳۰ په دوحه کې د افغانستان په اړه د یوې غونډې کوربه وي.
طالب چارواکو ویلي، چې د دوحې غونډې ته د دې ډلې استازي بلل شوي دي.
د افغانستان په اړه د ملګرو ملتونو لومړنۍ غونډه په دوحه کې د انتونیو ګوتریش په کوربه توب د ثور میاشتې په ۱۱مه او ۱۲مه جوړه شوې وه او په دې غونډه کې د طالبانو او د دې ډلې د مخالفو سیاسي ډلو استازو ته بلنه نه وه ورکړل شوې.
نوموړي په اېکس پاڼه کې د یوه پیغام په لیکلو سره ویلي، چې د لومړنیو پایلو له مخې د دغې الې له لګولو سره د عصب فعالیت د هیله مندۍ وړ دی.
ماسک زیاته کړه، چې له دغه عملیات وروسته د ناروغ وضعیت د ښه کېدو په حال کې دی.
د دغې الې په لګولو کې د نورالینک موخه د پیچلو عصبي ستونزو د درملنې لپاره د انسان له مغز سره له کمپیوټر سره نښلول دي.
د بي بي سي د راپور له مخې؛ تر دې وړاندې د نورالینک یو شمېر سیالو شرکتونو هم د انسان په مغز کې د ځیرکې الې د لګولو اقدام کړی و.
د لندن له کینګز کالج څخهی پروفیسور ان فانهوستنبرګ ویلي: «د روغتیایي دستګاو هر یوه تولید کوونکي ته پر انسان لومړنۍ ازماېښت د بدلون نقطه بلل کیږي.»
نوموړي ټینګار وکړ، چې په بریالیتوب سره د دغو الو د کار کولو ارزول یوازې په اوږدمهال کې شونې ده.
د فانهوستنبرګ په خبره، ماسک خپل شرکت ته د پام د اړولو په برخه کې ماهرانه عمل کوي.
د ۲۰۲۳ کال د مې په میاشت کې اعلان وشو چې اکول پلېتکنیک فډرال لوزان یوه معلول کس ته په مغز او د ملا شمزي کې ځیرکه اله ولګوله چې یوازې یې په فکر کولو سره تګ کولی شو.
د بي بي سي د راپور له مخې، نورالینک تراوسه د خپل ازمایښت د څرنګوالي په اړه جزیات نه دي خپاره کړي او په بریالیتوب سره د مغزي الو د لګولو ادعا هم د خپلواکو ادارو له خوا تایید شوې نه ده.
نورالینک تیرکال ددې ازمایښت لپاره د امریکا د خوړو او درملو د شرکت جواز ترلاسه کړ.
یاد شرکت د ۲۰۲۳ کال په سپټمبر میاشت کې اعلان کړی و، چې د انسان په مغز کې د ځیرکې الې د لګولو عملیات به د یوه روبات له خوا چې ددې شرکت له خوا جوړ شوی، تر سره شي.
رویټرز خبري اژانس په روانه میلادي میاشت کې راپور ورکړ، چې د امریکا د لیږد رالیږد وزارت ددغه وزارت له قوانینو د سرغړونې له امله د خطرناکو موادو د ځای پر ځای کولو په تړاو نورالینک جریمه کړی و.
په ۲۰۲۳ کال کې په ټګزاس او کالیفورنیا کې د شرکت تاسیساتو د تفتیش په جریان کې وموندل شوه چې خطرناک کثافات لکه د سوځیدونکي مایع په دې ځایونو کې په سمه توګه بسته بندي شوي نه و.
نورالینک تر دې مخکې د ۲۰۲۲ کال په ډسمبر میاشت کې د شرکت په ازمایښتونو کې د پسونو، بیزوګانو او خنزیرونو په ګډون د شاوخوا ۱۵۰۰ څارویو د وژلو له امله تر نیوکې لاندې راغلی و.
نورالینک تر دې مخکې د ۲۰۲۲ کال په ډسمبر میاشت کې د شرکت په ازماېښتونو کې د پسونو، بیزوګانو او خنزیرانو په ګډون د شاوخوا ۱۵۰۰ څارویو د وژلو له امله تر نیوکې لاندې راغلی و.
د کابل د زوړ ښار په زړه او د ړنګ شوي بالاحصار په لمن کې یوه ډېره لرغونې کوڅه غځېدلې، کلونه وړاندې به د دې کوڅې فضاء د مینې، سوز، ساز او ګداز په رنګینیو کې ډوبه وه، که به کوڅې ته ور دننه شوئ؛ نو له هرې بالاخانې او کوره به د موسیقۍ له خواږه غږ سره د ماتو زړونو غږ پورته کېده او دغه غږ به دومره خوږ و، چې له لویې لارې څخه به یې ستړي مسافر هم د ځان خوا ته رابلل او څو شېبې به یې د سندرو په ورېښمینو ټالونو زنګول.
خو نن هماغه تنګه کوڅه د سندرو له خوږو تالونو ډېره لېرې پاتې شوې، د موسیقۍ غږ خو څه چې کوم سندرغاړی یې په زوره ترنم هم نه شي کولی، هلته په سندرو بندیز دی او موسیقي حرامه بلل کیږي.
د خرابات دغه کوڅه نن د موټرو په شور او زوږ کې داسې ورکه ده، چې د ماشومانو د لوبو غږ یې هم نه راپورته کیږي.
شالید:
په نولسمه پېړۍ کې کله چې د افغانستان واکمن امیر شير علي خان و، په افغانستان کې مسلکي هنرمندان په نشت برابر وو، یوازې محلي موسیقي موجوده وه. د شاه دربار د مسلکي سوز او ساز له رنګینیو بې برخې و، د همدې لپاره چې دربار یې د سوز او ساز په رنګینیو کې ډوب او درباریان خپله ستړیا وباسي، له هندوستانه یې یو شمېر هندي هنرمندان کابل ښار ته راوبلل او همدلته یې له بالاحصار سره نږدې ورته ځایونه ورکړل.
دغه سیمه د خواجه خوردک په نوم یادېده؛ خو کله چې هنرمندان دلته مېشت شول، نو د خرابات نوم یې پرې کېښود.
ولې خرابات:
تاسو سره به حتمي دا پوښتنه وي، چې ولې د خواجه خوردک کوڅه د خرابات په نوم یاده شوه؟ او ولې ورته خرابات وايي؟
د عرفان له لحاظه هغه څوک چې غواړي په اصولو برابر او د خدای په لاره کې سم شي؛ نو له دې امله چې د خپل نفس سرکشي کابو کړي او خپلې دنيايي غوښتنې کابو کړي؛ نو په دې لاره روانېږي او په دې لاره داسې ځي چې نور خلک پرې پوه نه شي چې دا صوفي دی او دا شيخ دی.
خرابات کوڅې ته خلک په څو سببونو ورتلل، يو سبب دا و، چې دلته يو ډېر لوی صوفي د خواجه خوردک په نوم اوسېده، په همدې کوڅه کې یې خلوتخانه وه او نور صوفيان به هم ورته راتلل او دلته به يې د خدای عبادت کاوه، بل دا چې کله امير شېرعلي خان له هند څخه هنرمندان راوغوښتل هغوی په همدې کوڅه کې دېره شول.
خرابات په لغت کې خراب شوي، يا ډېره بې بندوباري چې يو څوک بې ځايه لګښت کوي، د وران شوي ځای معنا هم ورکوي او ملګرو د تاوان يا لګښت کولو په معنا هم راځي؛ مګر تصوفي او عرفاني اصطلاحي تعریف یې بیا د عارف یا صوفي د مینې هغه اوج دی، چې د خپل محبوب په مینه کې یې هر څه بایللي وي.
د خرابات کوڅه او موسیقي:
یو وخت چې په کابل کې وم نو مې له ارواښاد سلیمان لایق سره د خرابات د کوڅې په اړه بحث کاوه، هغه ویل چې خرابات کوڅه د کابل له هغو لرغونو او مهمو کوڅو څخه ده، چې په خپله غېږه کې یې د موسیقۍ ډېر لوی هنرمندان روزلي دي.
ارواښاد استاد لایق ویل: "خرابات يوه کوڅه ده، چې د موسيقۍ او هنرمندانو ټاټوبی و، خرابات کوڅه د موسيقۍ د بنسټي زده کړې مرکز و او هغه استادان چې په دې کوڅه کې وو، د هندي موسيقۍ په مختلفو مکتبونو کې يې زده کړې لرلې او دوی نورو ته هم روزنه ورکوله. په دې اخرو کې چې کوم استادان په خرابات کوڅه کې مشهور وو، يو استاد سراهنګ و او دوی موسيقي کوله او واکمنو هم خرابات کوڅې ته ډېره پاملرنه کوله؛ تر څو دا فرهنګ پاتې شي."
مرحوم لایق ویل، چې هندي ټولنه خرابات په يوه بده معنا اخلي؛ خو دا خرابات ډېر پاک خرابات و، دلته يوازې موسيقي او د موسيقۍ زده کړه وه، چې په دوامداره توګه روانه وه او دلته راټول استادان ډېر باارزښته او په وطن میين خلک وو.
د خرابات په کوڅه کې د موسیقۍ د زده کړې تر څنګ د موسیقۍ د الاتو د جوړولو کار ځای هم و او ګڼو استادانو پکې د رباب، سېتار او تبلې تر څنګ د موسیقۍ الات تولیدول او ترمیمول.
د کابل د بالاخصار په لمن کې پرتې دغې تنګې کوڅې ته په ۱۳۹۶ لمریز کال ورغلم، دا تنګه کوڅه د موټرو شور په سر اخیستې، هغه وخت پکې د موسیقۍ د خواږه غږ پر ځای د موټرو هارنونه اورېدل کیږي.
په کوڅه کې مو مشهور سندرغاړی سلطان هماهنګ وکوت، نوموړی د خرابات کوڅې یو له هغه اصلي اوسېدونکو څخه و، چې ټوله کورنۍ یې هنرمندان دي. نوموړي خپله کوچینواله په همدغه کوڅه کې تېره کړې ده.
پخوا د خرابات د کوڅې په هر کور کې د موسيقۍ يو کورس و؛ مګر اوس دوکانونه پکې اباد شوي دي، اکثره هنرمندان یې له دغې سیمې کډه شوي دي او یوه لویه برخه موسیقارانو یې وطن پرېښی.
له ما سره دا پوښتنه پېدا شوه چې د دې کوڅې اصلي اوسیدونکي څوک وو؟
دا پوښتنه راته هغه وخت سلطان هماهنګ د خپل نسب د لړۍ په ویلو ډېره ښه ځواب کړه: "سلطان احمد ولد حاجي غلام محمد، ولد طلا محمد، ولد لعل محمد، ولد کاکه، ولد سلطان محمد، مشر نيکه سلطان محمد، هغه له اوسني پاکستان له خاورې څخه د موسيقۍ له يوې ډلې سره چې د استاد سر اهنګ پلار د استاد رحيم بخش نيکه او ځينې نور کسان وو دلته راغلی و، چې بيا د وخت حکومت دلته کورونه ورکړل.
انقلاب يو سېلاب وي چې راشي جومات او خرابات نه ګوري، هرڅه وړي او دغه انقلاب چې دلته راغی خرابات هم ورسره خراب شو، په ټوله معنا خراب شو چې ابادي يې لا نه ده شروع شوې.
په اوسني دور کې د خرابات د کوڅې یوازې نوم پاتې دی، هلته د موسیقۍ او هنر نوم اخیستل هم ګناه او تکرار یې جرم دی، اکثره هنرمندان یې له وطنه کډوال شوي او پاتې د ګوتو په شمېر هنرمندانو یې له موسیقۍ او هنر سره خدای په اماني کړې ده.
د طالبانو له واکمنېدو سره سم د خرابات کوڅې یو شمېر پاتې هنرمندانو شخصي کارونه پیل کړي او د خرابات کوڅه یوازې یو لرغونی نوم پاتې شوی.
یادونه: افغانستان انټرنشنل - پښتو د یوې بې پرې رسنۍ په توګه د ټولو لیکوالو لیکنې خپروي؛ خو د چا د نظر ملاتړ نه کوي.
