چین او پاکستان په وار وار په افغانستان کې د تحریک طالبان پاکستان او د اویغور بېلتون غوښتونکو اسلامپالو پر شتون په رسمي او ځانګړي ډول اعتراضونه کړي دي. په ځانګړې توګه اسلام اباد له افغان خاورې څخه د پاکستاني وسله والو د بریدونو په تړاو د افغان طالبانو پر وړاندې سخت دریځ غوره کړی دی.
پاکستان تور پورکړی چې د تحریک طالبان پاکستان پتنځایونه په افغانستان کې دي او له هغه ځایه بریدګر په پاکستان کې بریدونه کوي، هغه ادعا چې کابل کې طالبانو رد کړې ده.
په افغانستان کې د شوروي اتحاد سره د جګړې په دوران کې چینایانو کلاشینکوفونه او سکربیست توغندي مجاهدینو ته د پاکستان له لارې ورکول. چین د مجاهدینو په روزنه کې برخه درلوده؛ خو په مقابل کې یې د امریکا څخه نوې سلاوې تر لاسه کولې.
د جمهوریت په وخت کې هم چین د لوګر د مسو د عینک قرارداد چې تقریبا درې میلیارده ډالره و، امضا کړ؛ خو د دغه معدن په استخراج کې یې سرمایه ګذاري ونه کړه. له چینایانو سره بار - بار د افغانستان حکومت د یاد کان د چارو پر چټکوالي بحثونه او رسمي غونډې کړي؛ خو چین یوازې بهانې کولې او خبره دې ته ورسېده چې د افغانستان حکومت په دې فکر و، چې چینایانو سره د عینک د مسو قرارداد لغوه کړي.
د لوګر د مس عینک کان
اوس چین غواړي چې د لیتیم او تیلو په برخه کې قراردادونه تر لاسه کړي؛ خو په عملي توګه چین په افغانستان پانګونه نه ده کړې او نه یې کوي. په دې بحث نه کوو، چې د غیر مشروع او غیر قانونمند حکومت په موجودیت کې له طالبانو سره ټول قراردادونه حقوقي حیثیت نه لري.
په عامیانه اصطلاح ویلې شو، چې چین یوازې غواړي چې خپل څادر او خولۍ هر چېرته کېږدي او ځایونه ونیسي؛ خو د پانګونې په هکله په لنډ او منځ مهال کې جدي فکر نه لري.
د امریکا وتل او د چین دریځ:
په ۲۰۱۴ز کال کال د The Ditchley Foundationاو Open Society Foundation له خوا یو کنفرانس په لندن کې و، چې ما هم برخه پکې درلوده، د افغانستان لپاره د چین له خاص استازي سن یکشي"Sun Yuxi" څخه مې په غیر رسمي ناسته کې پوښتنه وکړه، چې ستاسي پالیسي د اافغانستان په هکله څه ده؟ او که امریکا ووځي نو ستاسي دریځ به څه وي؟ ځکه امریکا هغه وخت اعلان کړې و، چې د اوباما د جمهوري ریاست د ختم پورې به له أفغانستان څخه ټولې قواوي وکاږي.
هغه وویل؛ چین د افغانستان د معدنونو په ویستلو کې عجله نه لري او کله چې شرایط برابر شول نو هغه وخت به په معدنونو کې پانګونه کوي. د چین ستراتېژي د پانګونې په هکله ډېره اوږده ده او عجله نه لري. همدا شان د امریکا د قواو له وتلو سره موافق نه دی او باید په افغانستان کې ثبات موجود وي.
د چین د ډېرو هېوادونو موجودیت په افغانستان کې نه غوښته؛ خو په عین حال کې دې ته هم حاضر نه و، چې د امریکا له وتلو سره دې له افغانستان سره زیاته مرسته وکړي او یا د امریکا پوځي او اقتصادي خلا ډکه کړي.
که څه هم د طالبانو او چین تر منځ روابط ګرم ښکاري؛ خو که پورته معلوماتو ته ځیر شو، په لنډ او منځ مهال کې چین په افغانستان کې داسې پانګونه نه کوي، چې د افغانستان اقتصاد ته رشد ورکړي. بلکې په مقابل کې غواړي چې د أفغانستان څخه ګټه تر لاسه کړي.
د چین او طالبانو تر منځ سیاسي روابط د نارملېدو خواته روان دي؛ خو چین لا نه دي ویلي، چې دوی د طالبانو حکومت په رسیمت پېژني یا نه. د چین د بهرنیو چارو وزارت ویاند د ۲۰۲۴ز کال د جنورۍ په ۳۱مه نېټه وویل؛ که افغانستان د نړۍ غوښتنو ته مثبت ځواب ووایه لکه؛ یو همه شموله سیاسي جوړښت، په کورنیو او بهرنیو چارو کې منځګړې تګلاره، د ټولو ترورستي ډلو پر وړاندې مبارزه او د نړۍ او په خاصه توګه د ګاونډيو هېوادونو سره دوستانه روابط ایجاد کړل، دا پخپله د نړۍ په کچه د افغانستان د یو ځای کېدو معنا ورکوي؛ ځکه د ټولو خواو غوښتنو ته به یې مثبت ځواب ویلې وي .
طالب چارواکي له چینايي ډېپلوماټانو سره
په لنډمهال کې د چینایانو موخه په افغانستان کې یوازې او یوازې دا ده، چې طالبان د شرقي ترکستان اسلامي تحریک وځپي او مخه یې ونیسي چې د چین د ایغور په سیمه کې لاسوهنه ونه کړي. چینایان غواړي چې نړۍ باید افغانستان پرېنږدي او هدف یې دا دی، چې نور باید مصارف ورکړي او دوی یوازې خپل څادر هر چېرته کیږدي.
د امریکا مرستې او فرمان منل:
که د طالبانو د لوړو چارو وزیر خبره سمه وي؛ "هر که نان میدهد، فرمان میدهد" اوس طالبان به د چا فرمان ومني؟ ایا د امریکا فرمان مني چې تر اوسه یې افغانستان ته ۲.۶ میلیارده ډالره د دوی د راتګ څخه وروسته ورکړي دي او که چین چې تر اوسه یې لا له افغانستان سره دومره مرسته نه ده کړې، چې د افغانستان په درد دوا شي او په عوض یې د غریب افغانستان څخه ګټه پورته کړې ده.
حل لار:
دا باید په یاد ولرو، چې چینایان ډېر هوښیار دي او خپلې ګټې د نورو د ګټو لپاره نه قربانوي. طالبان یوازې د عکسونو په خپرېدو او کتنو باید خوشاله ونه اوسي. د دنیا سیاست د دې څخه هم ډېر مغلق دی؛ مګر طالبان یې په تور او سپین تصویر کې ویني. په افغانستان کې د ګاونډيانو او هم د نړۍ د دخیلو هېوادونو د ګټو تر منځ توازن ساتل اسانه کار نه دی.
هر څوک د خپلو ګټو لپاره کار کوي. ښه به دا وي، چې طالبان د چینایانو او نورو هېوادونو د رضا کولو په عوض، خپل ملت ته رجوع وکړي او د یو قانونمند، مشروع او ولسواکه نظام راوستلو لپاره زمنیه مساعده کړي.
کله چې ولسي مشروعیت رامنځته شو، نړۍوال مشروعیت په خپله رامنځته کیږي او افغانستان د سیمې او نړۍ د رقابتونو ډګر نه ګرځي.
د افغانستان د روانې کشالې یوازینی حل بین الافغاني مذاکرات او بېرته ملت ته رجوع کول دي، که چېرې د نړۍوالو او ګاونډیانو د توقعاتو او علاقو وړ حرکت کیږي او ولس له منځه ویستل کیږي؛ دا چاره د افغانستان کشاله لا اوږدولی شي.
یادونه: پورته لیکنه د لیکوال نظر څرګندوي او د افغانستان انټرنشنل - پښتو سیاست نه منعکسوي.
د پاکستان د حکومت له خوا د ۲۰۲۳ کال د اکتوبر لومړیو کې کډوالو ته د وتلو خبرداري پسې تر اوسه له دغه هېواد څلور لکه، ۸۱ زره ۲۵۶ افغانان په غیر قانوني توګه د اوسېدو په بهانه له دې هېواده وتلي دي.
د پاکستان دولتي راډیو وايي، یوازې پرون ۲۹۵۶ افغانان بېرته خپل هېواد ته ستانه شوي دي.
دغه رسنۍ زیاتوي، چې خپل هېواد ته د افغانانو او نورو بې اسنادو اوسېدونکو د اېستلو لړۍ دوام لري. پاکستان چې له تېرو څلورو لسیزو راهیسې د زرګونو افغان کډوالو کوربه هېواد دی، په دې وروستیو کې پرېکړه کړې چې ټول غیر قانوني کډوال به باسي.
په ورته وخت کې د کډوالۍ نړۍوالې ادارې دوه اونۍ وړاندې ویلي وو، چې له څلورو میاشتو راهیسې له ۵۰۰ زرو څخه زیات افغانان خپل هېواد ته ستانه شوي دي. د ملګرو ملتونو د کډوالۍ ادارې د دغه راپور له مخې؛ د ۲۰۲۳ کال د سپټمبر له ۱۵مې او د ۲۰۲۴ کال د جنورۍ تر ۱۳مې پورې ۵۰۰۲۰۰ افغانان له پاکستانه وتلي دي.
په راپور کې دا نه دي ویل شوي، چې ستانه شوي کډوال یوازې جبري ویستل شوي افغانان دي او که په دغه شمېر کې په خپله خوښه تلونکي کډوال هم شامل دي. له دې سره په دغو اېستل شویو کډوالو کې هغه کورنۍ هم شته چې له کلونو راهیسې د پاکستان په بېلابېلو ښارونو کې اوسېدل او د دې هېواد شناختي کارټونه یې هم درلودل. د بښنې د نړۍوال سازمان په ګډون ډېر شمېر نړۍوالو سازمانونو او هېوادونو د پاکستان پر دغې پرېکړې په نیوکې سره ویلي، چې دا کړنه بشري سرغړونه ده او دغه هېواد باید خپله دا پرېکړه بېرته واخلي؛ خو پاکستان په خپل دریځ ټينګار کوي.
طالب چارواکو په وار - وار له افغان کډوالو سره د پاکستان د حکومت جبري چلند غندلی او غوښتنه یې کړې، چې د پاکستان دې د افغان کډوالو جبري ایستل ودروي. سره له دې چې طالبان په روان سخت ژمي کې د پاکستان پر دغې پرېکړه نیوکه کوي؛ خو وایي دوی د هغو کسانو ملاتړ کوي چې بېرته هېواد ته راستنیږي. اوسمهال له پاکستان او ایرانه زرګونه اېستل شوي کډوال په پنډغالو کې د ژمي سختې شپې او ورځې تېروي او د نړۍوالو مرستې ته په تمه دي؛ خو نړۍوالې مرستندویه ادارې بیا د بودیجې له کمښت څخه سرټکوي او په افغانستان کې د بشري ناورین خبرداری ورکوي.
د اسلامي جمعيت ګوند یو مشر عطا محمد نور او د اسلامي وحدت ګوند مشر محمد محقق په جلا خبرپاڼو کې «د افغانستان د فدرال غوښتونکو ټولنې» ملاتړ کړی او دا ډول نظام یې په هېوادونو کې اغېزناک بللی.
د «افغانستان د فدرال غوښتونکو ټولنې» په نوم یوه نوي سیاسي خوځښت پرون خپل حضور اعلان کړ.
عطامحمد نور نن د دې نوي خوځښت د اعلان او موجوديت هرکلی کړی او ليکلي يې دي، چې په نامتمرکز نظام باور لري او فدرالي نظام تايیدوي.
عطا محمد نور په دې اعلاميه کې ليکلي: «په داسې حال کې چې د افغانستان اسلامي جمعیت د مرکزي صدارتي نظام په غیر متمرکز نظام بدلولو باور لري، غیرمتمرکز فدرالي نظام یو داسي نظام دی، چي د نړۍ په نوروهیوادونو کې هم اغیزناک ثابت شوی دی .»
بل لوري بيا د افغانستان د خلګو د وحدت ګوند مشر محمدمحقق فدراليزم تر بل هر نظام د خلګو حقونو ته نژدې بللی او د دې خوځښت هرکلی یې کړی دی.
دغه طالب ضد سياستوال د يکشنبې په ورځ په يوه خبرپاڼه کې ليکلي، چې د نورو نظامونو په پرتله فدراليزم د خلګو له حقونو سره تړلی دی.
د طالبانو د مالیې وزارت د دعوت او ارشاد ریاست د دغه وزارت له ټولو ریاستونو پوښتنه کړې چې د دې ډلې د مشر پخوانیو امرونو ته په پام یې کارمنان «څو فیصده برابر شوي دي.»
دغه ریاست له ټولو ریاستونو غوښتي چې د سیرت او صورت، د لمانځه او د شریعت د پوره پابندي په هکله ډاډ ور کړي.
د طالبانو د مالیې وزارت د دعوت او ارشاد ریاست دا مکتوب یوه اوونۍ وړاندې صادر شوی او ګمرک ریاست ته لېږلې کاپي یې افغانستان انټرنشنل پښتو ته هم رسېدلې ده.
د دغه مکتوب په یوه برخه کې راغلي، چې د طالبانو د ډلې رهبر د شفاهي امر او د امربالمعروف او نهي له منکر وزارت او د دعوت او ارشاد لوی ریاست د حکم په اساس د مالیې وزارت اړوند ټول ریاستونه «مونږ ته اطمینان راکړی چې ستاسو په ریاست کې څومره اصلاحات راغلي دي او د کارکوونکو سیرت او صورت څو فیصده برابر شوی دی.»
د دغه مکتوب په پله برخه کې یې د مالیې وزارت ټولو مامورینو ته خبرداری ورکړی چې خپل ځانونه په سنت طریقه برابر کړي:« د امربالمعروف وزارت محتسبین بیا بیا ګرځي او د مامورینو سیرت او صورت له نژدې ګوری نو که د دوي په اړه هره پرېکړه وشوه مسوولیت یې پر خپله غاړه دی.»