د طالبانو د ریاست الوزرا سیاسي مرستیال مولوي عبدالکبیر په کابل کې د چین سفیر ژاو شینگ سره په لیدنه کې له دغه هېواده د شنګهای سازمان په غونډه کې دوی ته د بلنې د وړاندیز تر څنګ په سترو پروژو کې د چین د پانګونې غوښتنه کړې.
د طالبانو تر کنټرول لاندې د ارګ له اېکس پاڼې په خپره شوې اعلامیه کې راغلي، چې د یکشنبې په ورځ ترسره شوې دغه لیدنه کې مولوي کبیر په دوحې او نورو ناستو کې د طالبانو په اړه د چین له ‘مثبت’ دریځ څخه مننه کړې او ویلي یې دي، چې دغه ډله په بېلابېلو برخو کې له چین سره د اړیکو او همکاریو پراختیا ته ژمنه ده.
د طالبانو د ریاست الوزرا سیاسي مرستیال د افغانستان او چین ترمنځ سرحدي سیمې واخان ته د غځول شوي سړک جوړیدل د طالبانو او چین په اړیکو کې 'مهم تحول’ بللی او ویلي یې دي، چې په بشپړېدو سره به یې په اقتصادي او سوداګریزو برخو کې پام وړ زیاتوالی راشي.
دغه سړک د جوړیدو چارې د افغانستان د پخواني جمهوریت پر مهال پیل شوې وې او اوس طالبان وايي، چې بشپړیدو ته نږدې دي.
سره د دې چې طالبانو د دغه سړک جوړېدو ته ډېر خوشبینه دي؛ خو چینايي کارپوهان بیا په دې باور دي، چې دغه هېواد به د طالبانو دغه هیله پوره نه کړي چې غواړي د بدخشان د واخان له لارې افغانستان د چین له پراخ اقتصاد سره وصل شي.
دغه شنونکي وايي، چې بیجینګ به د ترهګرو او بېلتون غوښتونکو پورې تړلو امنیتي اندېښنو له امله خپل جنګ ځپلي ګاونډي ته د خپلې ځمکنۍ پولې د بشپړ لاسرسي په اړه له احتیاطه کار واخلي.
د دغې اعلامیې له مخې؛ مولوی کبیر په بیجېنګ کې د طالبانو د سفیر منلو ته په اشارې ویلي، چې نور هېوادونه دې هم دغه لاره تعقیب کړي.
نوموړې ټینګار کړی، چې د افغانستان ګاونډيان باید ډاډ ولري، چې طالبان به هیچاته اجازه ورنه کړي چې د افغانستان له خاورې ورته ګواښ رامنځته کړي.
مولوي کبیر ویلي، چې هیله لري چې د شانګهای همکاريو سازمان په راتلونکو غوڼډو کې طالبانو ته د ګډون بلنه ورکړل شي او په دغه سازمان کې د ناظر غړي په توګه حضور ولري.
نوموړي په دې برخه کې له چین څخه د همکارۍ غوښتنه کړې ده.
په دغه اعلامیه کې راغلي چې، په کابل کې د چین سفیر ژاو شینگ طالبانو سره د دغه هېواد د اړیکو په پراختیا ټینګار کړی او ویلي یې دي، چې په خپل شپږ میاشتني ماموریت کې یې هڅه کړې، چې د طالبانو او چین اړیکې لا زیاتې پراخې شي.
ښاغلي شینګ ویلي، چې هیواد یې غواړو د روغتیا په ګډون په بیلابیلو برخو کې افغان محصلینو ته بورسونه ورکړي.
نوموړي ویلي، چې د مس عینک کان په برخه کې ښه پرمختګ رامنځته شوی او د جلغوزيو د پروسس او صادراتو په ګډون په مختلفو نورو برخو کې د چینایي پانګه والو پانګونې ښه پایله ورکړې ده؛ خو د مس عینک کان د رامنځ ته شوي پرمختګ په اړه په اعلامیه کې څه نه دي ویل شوي.
د ايران د نشه يي توکو پر ضد د مبارزې مرکزي دفتر د يکشنبې په ورځ (کپ ٢٧مه) په يوه خبرپاڼه کې ليکلي، چې ايټالوي چارواکي دغه موضوع په ويانا کې د دغه مرکز له مشر اسکندر مومني سره په ليدنه کې راپورته کړې ده.
خبرپاڼه زیاتوي، چې ښاغلي مومني له جنرال پیرانجلو ایانوتي سره په کتنه کې په افغانستان کې وروستیو پرمختګونو ته په اشارې سره له افغانستان څخه د قاچاق په اندازه کې د بدلون په اړه پوښتنه وکړه.
د دې خبرپاڼې له مخې؛ جنرال پیرانجلو ایانوتي هم په افغانستان کې د مخدره موادو د تولید د کمښت خبره رد کړې ده.
دغه راز ويل شوي دي، چې دغه ايټالوي چارواکي له اسکندر مومني سره په کتنه کې په سيمه کې له نشه يي توکو سره د مبارزې او اروپا ته د هغې د ليږدونې په مخنوي په لاره کې د همکارۍ لپاره د خپل چمتووالي د اعلان په ترڅ کې د استخباراتي همکاريو د پراختيا غوښتنه وکړه.
دا غونډه په ویانا کې د ملګرو ملتونو د نشه یي توکو پر وړاندې د مبارزې د کمېسیون د کلنۍ غونډې په څنډه کې وشوه.
د ايران له نشه يي توکو سره د مبارزې د مرکزي دفتر د خبر له مخې؛ په دغو غونډو کې د افغانستان د نشه يي توکو قاچاق د هېوادونو له ګډو اندېښنو څخه بلل شوى دى.
همدا راز د چين د ولسي جمهوريت د نشه يي توکو پر وړاندې د مبارزې د کمېټې مشر وي شيایو ژون بیا ویلي، چې په افغانستان کې د نشه یي توکو تولید "زموږ لپاره یو جدي ګواښ دی."
دغه چینايي چارواکي په افغانستان کې د بدیل کښت د ملاتړ په اړه وویل، چې په دغه هېواد کې د چارو د پېچلتیا او د زېربناوو د نه شتوالي له امله دا کار نه شي عملي کېدای.
شيایو ژون وړانديز وکړ، چې چين او ايران بايد د افغانستان د حالاتو په اړه معلومات او معلومات تبادله کړي او د سيمه ييزو او نړۍوالو نوښتونو او د شانګهای د همکارۍ سازمان له ظرفيت څخه کار واخلي.
په ۱۴۰۰۰ کال کې له واک ته رسېدو وروسته طالبانو د مخدره توکو په کښت او پلور بندیز ولګاوه؛ خو دغه ډله وخت نا وخت د افغانستان په ولایتونو کې د نشه يي توکو د کشف خبر ورکوي.
ایران له نشه ییزو موادو سره د مبارزې د مرکزي دفتر عمومي منشي په ویانا کې د خپل سفر په لړ کې وویل؛ ایران په تېرو پنځو کلونو کې له افغانستان څخه ۴۴۵۰ ټنه نشه يي مواد نیولي دي.
د ملګرو ملتونو له نشه يي توکو او جرمونو سره د مبارزې دفتر د په يوه راپور کې اعلان وکړ، چې په افغانستان کې سږ کال د ترياکو په کښت کې ٩٥ سلنه کموالى راغلى دى.
د دغه راپور له مخې؛ په ۲۰۲۳ کال کې په افغانستان کې د کوکنارو کښت له ۲۳۳ زره هکتارو څخه ۱۰ زره ۸۰۰ هکتارو ته رسېدلی دی.
د بېلګې په توګه، په اساطیري افسانو کې ګېلګمېش او راروسته الکساندر (سکندر) هغه انسانان وو، چې خدایي ته د رسېدو هڅه یې کوله. عجیبه دا وه، چې دواړه د تلپاتې ژوند موندلو په هڅه کې وو. ګېلګمېش د بلې دونیا سفر وکړ، چې له خپل نیکه (اوته نه پیش تم) څخه د خدایکېدو چل زده کړي او بلخوا سکندر له مقدونیې راوخوځېد، چې د نړۍ په پای (د هیند سمندرغاړه) کې زېئوس بیامومي او ترې وپوښتي چې ایا الکساندر د خپل پلار فیلیپس زوی دی، که د ده؟ په ختیزو روایاتو کې د الکساندر دې سفر ته د ژوند د چینې د لټون سفر وايي.
ګېلګمېش او الکساندر دواړه زورور واکمن، انسانوژونکي، بېرحمه، خونړي او لوی لوی جګړه ماران وو. دواړو د دین پردې په ځان راخورې کړې وې. دواړه د خدايي درجې ته د رسېدو په تلوسه کې له عقلانیت څخه لرې شول او داسې یې ګڼله، چې د دوی «رعیت» هېڅکله د خپل عقلانیت په مرسته دوی پېژندلای نه شي. خو په پایله کې څرګنده شوې ده، چې: ټول خدایګوټي عقلانیت رانړولي دي.
د پانګې، سیاست او له دین څخه د وسیلې په توګه ګټه اخیستونکي خدایګوټي هم د خپل دویم یا درېیم نسل په عقلانیت راپریوځي.
په افغانستان کې څه تنظیمي لیډران کټ مټ له همدې برخلیک سره مخامخ شول. دوی پیسې، وسلې، سیاسي – استخباراتي ملاتړ درلود او د پانګوالې نړۍ او سیمهییزو استخباراتو تبلیغاتي ډنډورو ورڅخه مقدس موجودات جوړ کړي وو.د دوی په اړه هم خوبونه ډېر لیدل کېدل. ډېرو خلکو ته یو تکسپین نوراني سړی پر سپین اس سپور په خوب ورغلی او ورته ویلي وو، چې د پلاني اطاعت پر تاسو فرض دی. د پاکیستان و ایران په کمپونو کې به د مازیګر مجلسونه او پیتاوي یا سیوري په همدې کیسو ډک وو، چې پلانی لیډر کرامات لري او په لښکر کې ملایکې ورسره ملاتړې روانې وي. دوی خپل هر مخالف، چې د دوی تقدس ته یې په شک کتل، وژل. روښانفکران، لوستي او په حقایقو پوه انسانان یې تکفیر او له مخې لرې کول. د دې لپاره چې د خپلې زمانې په خدایګوټو بدل شي، عقلانیت یې د کرکې په ډبرو سنګساراوه.
وايي: «هر فرعون ته په کور کې موسی پیدا کیږي.»
زموږ د زمانې خدایګوټو ته په خپلو کورونو او کورنیو کې د عقل و عاطفې موسایان وزېږېدل،یو ډېر مشهور تنظیمي – روحاني مشر، چې یو شمېر کلیوال او ولسي سندرغاړي یې د کفر او لهو و لعب په تور وژلي و، خپل زوی یې راپاڅېد او له یوې خورا مشهورې مېړوښې سندرغاړې سره یې واده وکړ. او په دې بڼه یې خپل روحاني تسلسل د مینې په دوزخ کې وسیزه. د کوم بل یوه لمسۍ د نړۍ په کچ د ښکلې لمبا په سیالیو کې لومړۍ شوې وه، له ده یې مریدانو روایت کړی و، چې: «جوانمرګي ره لباس شنا نمود مېته».
د بل تر ټولو مهم لیډر سکه زوی د پلار له ظلمونو، وژنو، درواغو، استخباراتي روابطو او بېرحمیو دومره ستومانه او بېزاره شو، چې لویدیځ ته وتښتېده او له ډېره غمه یې ځان د شرابو نشو ته وسپاره. ډېر ځله یې د نشو په څپو کې ویډيوګانې ثبت و خپرې کړې او ویې ویل: د خپل پلار له لاسه دې ورځې ته رارسېدلی دی. ویې ویل: پلار یې د کورنیو جګړو اصلي لامل و او زرګونه افغانان یې د ځانبللې ولسمشرۍ د دوام لپاره ووژل او کابل یې کنډواله کړ.
قوماندانان و د دویم کتارجهادي مشران خو مه شمېره، چې چا د الوتکو له سټیورډس سره د څلورم ځل لپاره واده وکړ، چا په هلکانو نکاح وتړله او د چا د خپلې کورنۍ پاتېشونو د هغې زړې کلا فیلمونه خپاره کړل چې بابا یې په کې لارویان قصابي کول او چې څوک یې په مرګ محکومول، نو خپلو خروړیو سپیو ته به یې ویل:
«زړې کلا ته یې بوځئ!»
څوک یې روسته تر دې چې په لندن کې زندان وراسته کړل، په شهامت یې اعتراف وکړ، چې د پاټک په عوایدو کې دی یوازې نه و، بلکې له مشر نه رانیولې تر نورو زورورو قوماندانانو ورڅخه حق غوښت، ځکه خو یې لارویان په دوپایه سپیو داړل.
یو بل یې د خپلو پرېمانه ماڼیو او د عیاشیو په مرکزونو کې د خپل ژوند په اړه په سپین سترګې وویل: «ما سلیقه داشتیم که همینطور زندګی کنیم.»
یو بل یې چې د جهادراوړیو شتمنیو په اړه وپوښتل شو، نو ویې ویل:
« با خداداده ګان ستېزه مکن
که خدا داده را خدا دادست»
دا روستی یې چې د کابل قصاب په لقب نازول شوی و، خو لا یې هم په خپلو خطبو کې ځان د نړۍ یوازینۍ دینپوه ګاڼه دا ورځې د خپل عقلمن لمسي په خوله د باد بڼکه شو او لمسي یې وویل: ماته مې عقل و ضمیر حکم کوي، چې خلک د خپل نیکه له پرښتنې راوګرځوم. ده وویل: زما له نیکه بُت مه جوړوئ. هغه یو جنایتکار او انسانوژونکی دی....
او دا کیسه روانه ده...
همدا اوس چې پر کابل څوک واکمن دي، د دوی بچیان او لمسیان هم په همداسې عقلانیت محکوم دي. دا لیکنه به مو اوس غوسه کړي، خو همدا لیکنه په یاد ولرئ، چې راتلونکي نسلونه به د عقلانیت په حکم د نننیو جهادیانو په اړه ریښتینی قضاوت کوي. دا عقلاني او حقیقي قضاوت به د دوی ډېر جنایتونه راوسپړي او تاسو به وګورئ، چې د بشریت د تاریخ له کومو خونړیو خدایګوټو سره مخامخ وئ.
له دې لیکنې یوه مهمه پایله اخلو.
موږ افغانان ډېر ناوخته خپل هغه قاتلان پېژنو چې په خپل وخت مو له ډېراخلاص څخه د خدایګوټۍ مرتبې ته لوړ کړي وو.
موږ افغانانو خپل قاتلان خپل اتلان ګڼل، خو چې ومو پېژندل، ډېره ناوخته وه او له موږ یې هرڅه تروړلي وو.
موږ افغانان د دین په نامه ډېر اسانه غولیږو او د دین په نامه د خدایي دعویدار تر هرڅه لومړی زموږ عقل راځپي او همدا چې له عقل څخه یې خلاص کړو، نو د دوی ربوبیت منو او د خپلو اتلانو په توګه یې پر خپلو اوږو ګرځو.
عقل هغه وخت راستنیږي، چې ناوخته وي او موږ یو عمر د خپلو قصابانو بندګی کړې وي. ښايي دا متل یې هم تر دې ویلای، چې: «عقل افغان پسان میاید.»
ای کاش د دویم او درېیم نسل عقل و عقلانیت همدا اوس راویښېدلای.
روستیه عقله! کاشکې ړومبی وای.
له تاریخي پلوه که د افغانانو عقلانیت له تکفیر څخه وژغورل شو، د دوی د ملې ژغورنې رڼا او سباوون له همدې ځایه رابریږي.
یادونه: افغانستان انټرنشنل - پښتو د یوې بې پرې رسنۍ په توګه د ټولو لیکوالو نظریاتو ته درناوي کوي؛ خو د چا د نظر ملاتړ نه کوي.
