د ایران د بهرنیو چارو پخوانی وزیر وايي چې د بن په غونډه کې «امریکایي ملګرو» په افغانستان کې د «ښو طالبانو حکومت» د جوړولو پلان جوړ کړی و او اروپا په دغه هیواد کې د پاچاهۍ د رامنځته کولو په هڅه کې وه.
جواد ظریف وویل چې ایران د بن په غونډه کې خپلې غوښتنې پوره کړې او د افغانستان د پخواني حکومت په جوړولو کې یې مهم رول لوبولی دی.
ښاغلي ظریف د ایران د حقوقي څېړنو له انسټیټیوټ سره په مرکه کې زیاته کړه چې د هغه وخت ایران په افغانستان کې د امریکا او اروپا د پروګرامونو پر وړاندې خنډ و. هغه د ۲۰۰۱ کال په لومړیو کې په افغانستان کې د اروپا او امریکا تګلارې "ناسمې" وبللې.
ښاغلي ظریف ټینګار وکړ چې ایران د بن په غونډه کې خپلې ټولې غوښتنې پوره کړې.
محمد جواد ظریف زیاته کړه چې په ۲۰۰۳ کال کې یې په عراق باندې د امریکې له برید مخکې له امریکې سره درې ځله خبرې اترې کړې وې او د قدس ځواکونو پخوانی قوماندان قاسم سلیماني هم په دې لړ کې ملګرتیا کړې وه.
جواد ظریف زیاته کړه، ایران د بن په غونډه کې له امریکې سره په ډګري ډیپلوماسۍ کې ډیره زیاته همغږي لرله.
په دغه مرکه کې د ایران د بهرنیو چارو پخواني وزیر زیاته کړه په ګاونډیو هیوادونو کې د ترهګرو ډلو منل د ښه ګاونډیتوب له اصولو څخه سرغړونه ده.
هغه وویل د ایران او ګاونډیانو ترمنځ اړیکې باید پوځي اړیکې نه وي بلکې د خبرو اترو پر بنسټ ولاړې وي .
دغه پټلۍ د افغانستان له لارې ازبکستان له پاکستان سره نښلوي او تر سوېلي اسیا او منځني ختیخ یې توکو ته بازار پیدا کوي.
د ډیپلوماټ مجلې د راپور له مخې، افغان- ټرانس پروژه د منځنۍ اسیا او افغانستان لپاره سمندر ته د لاسرسي او همدارنګه د هغوی د ترانزیتي امکاناتو او جیوپولیټیک رول د پیاوړتیا په برخه کې خورا مهمه ده، خو د افغان- ټرانس د پټلۍ پلي کول له اوږدې مودې راهیسې په افغانستان کې د بې ثباتۍ له امله ځڼډيلې وه.
د جمهوریت په دوره کې د دغې پروژې د پلي کیدو پر وړاندې لوی ګواښ طالبان وو خو اوس په افغانستان کې د طالبانو رژیم چمتو دی چې د دغې لارې امنیت د تضمین کړي.
د دې پروژې لپاره پاتې بل لوی خنډ د پانګونې موضوع ده او له همدې امله تاشکند د خلیج پر هیوادونو غږ کړی چې په دې برخه کې همکاري وکړي. قزاقستان، روسیې او بیلاروس هم دې پروژې ته لېوالتیا ښودلې ده.
د ټرانس-افغان پروژې په اړه د خبرو په پرمخ وړلو کې د ازبکستان ونډه مهمه ده، خو د ترانسپورت او ترانزیټي موضوعاتو په اړه د طالبانو له رژیم سره د ایران د فعالو اړیکو په پام کې نیولو سره ښايي دغه وضعیت بدل شي.
ایران د هرات- خواف پټلۍ تر واخان غځول غواړي چې پاکستان، تاجکستان او چین سره وصل کړي او هم د مزار پټلۍ تر هرات په یوه لاین سره وتړي.
له بلې خوا د ۲۰۲۳ کال په نومبر میاشت کې، د نړیوال ټرانسپورټ دهلیز (ITC) د جوړولو لپاره چې بیلاروس-روسیه-قزاقستان-اوزبکستان-افغانستان-پاکستان سره نښلوي، د دغو هیوادونو ترمنځ یو یادداشت لاسلیک شو.
د دغې لارې اوږدوالی ۵ زره ۵۳۲ کیلومتره دی او د بار وړلو موده یې ۲۰ ورځې ده. دغه موده د سمندر تر لارې درې چنده چټکه ده.
د دغې لارې کارول د سیمې هیوادونو د او شمالي قدرتونو لپاره سویلي اسیا او منځني ختیځ ته د توکو د صادرولو په برخه کې خورا پراخې اقتصادي ګټې لري.
ډیپلوماټ په خپل راپور کې زیاتوي تاشکند همدا راز په پام کې لري چې د چین – قرغزستان – ازبکستان پټلۍ تر افغانستان وغځوي او ټاکل شوې چې د دغې پروژې عملي چارې ډیر ژر پیل شي.
دغه پروژه به د پیښور پر لور ټرانس- افغان مسیر ته د لا ډیرې کارګو د جذبولو سبب شي.
تاشکند په سویل کې د خپلو ګټو د ساتلو او لا زیاتولو لپاره دې ته اړتیا لري چې د ایران او ترکمنستان سره سیالۍ کې برلاسې اوسي.
د همدې لپاره باید د تعرفو پالیسي تقویه کړي، ګمرکي طرزالعملونه ساده کړي، د سړکونو وضعیت او د ټرانسپورټ خدماتو کیفیت ښه کړي تر څو لا ډیر سوداګر د ټرانس-افغان مسیر کارولو ته مخه کړي.