سرچینې افغانستان انټرنشنل ـ پښتو ته وايي، چې د سهار له شپږ بجو راهیسې په سوېلي او سویل لوېدیځو ولایتونو کې د ټولو ټیليفوني شبکو او انټرنیټ پر فعالیت د طالبانو له لوري بندیز لګول شوی. سرچینې وايي، ټیلفیوني شبکې د سهار له شپږو بجو څخه بندې شوې دي.
سرچینو افغانستان انټرنشنل ـ پښتو ته ویلي، چې نن دوشنبه د (غبرګولي ۲۸مه) په سوېلي او سویل لوېدځو ولایتونو کې د طالبانو له لوري پر ټیلیفوني شبکو له بندیز وروسته هر راز اړیکې پرې شوې دي.
ویل کیږي، طالبانو په کندهار، هلمند، ارزګان او زابل ولایتونو کې د اختر لمونځ اداکولو لپاره د امنیتي ګواښونو د مخنیوي په موخه له تېرو دریېو ورځو راهیسې کلک امنیتي تدابیر هم نیولي دي.
سرچیني زیاتوي چې طالبانو ټیلیفوني شبکې د اختر لمانځه پرمهال د امنیتي ګواښونو د مخنیوي په موخه بندې کړې دي.
دا په داسې حال کې ده چې طالبانو د کوچني اختر په ورځ هم د هېواد په ګڼو ولایتونو کې د امنیتي ګواښونو د مخنیوي په موخه ټیلیفوني شبکې د درېیو ساعتونو لپاره بندې کړې وې.
د ایران د بهرنیو چارو سرپرست وزیر علي باقري د یکشنبې په ماښام د طالبانو د بهرنیو چارو له وزیر سره خپله لومړنۍ ټیلیفوني خبرې وکړې. هغه طالبان هڅولي چې د سیمې له هیوادونو اړېکې پراخې کړي.
ښاغلي باقري د سیمې له هېوادونو سره د طالبانو پر نږدېوالي ټینګار وکړ او ویې ویل، چې طالبان دې بهرنیو لوبغاړو ته چې د افغانستان د اوسني وضیعت مسوول دي، د لاسوهنې اجازه نه ورکوي.
وروسته له هغه چې د ایران د بهرنیو چارو پخوانی وزیر امیر حسین عبداللهیان په یوه هوایي پېښه کې ووژل شو، علي باقري د ایران بهرنیو چارو وزارت د ډیپلوماتیکې برخې مشر وټاکل شو.
د باقري له ټاکل کېدو نږدې یوه میاشت وروسته دا د طالبانو بهرنیو چارو له وزیر سره د نوموړي لومړۍ رسمي اړېکه ده، د ایران له لوري دغه ټیلیفوني اړیکه په داسې حال کې نیول کیږي چې د افغانستان په اړه د تهران وروستۍ غونډې ته طالبانو خپل استازی نه و لېږلی.
ښاغلي باقري د متقي سره په خبرو کې د سیمې له هېوادونو سره د طالبانو د اړیکو پر پیاوړتیا او له لوېدیځو هېوادونو سره پر لیرې والي ټینګار کړی.
نوموړي په خپله اېکس پاڼه لیکلي: «د افغانستان خلک له ګاونډیو هېوادونو او سیمې سره د همکارۍ په برخه کې د خپل هېواد اصلي تصمیم نیونکي دي، او دوی بهرنیو لوبغاړو ته د لاسوهنې اجازه نه ورکوي، هغه څوک چې د ویجاړونکو لاسوهنو تاریخ لري او د اوسنیو ستونزو مسوول دي.»
نوموړی زیاتوي؛ چې ایران او طالبان د دواړو هېوادونو کلتوري همکارۍ په پام کې نیولو سره د سمیې د ټیکاو او امنیت د ساتلو لپاره د همکارۍ او همغږۍ هڅه کوي.
له افغانستانه د امریکا تر وتلو وروسته ایران په سیمه کې یو له هغو هېوادونو دی چې له طالبانو سره یې په پرله پسې ډول اړیکې ښې کړې دي.
خو تهران د طالبانو اصلي غوښتنې ته مثبت ځواب نه دی ورکړی، او دغه ډله یې تر اوسه پورې په رسمیت نه ده پيژندلې.
د ملي مصالحې د عالي شورا پخوانی رییس وایي، چې افغانان د بېوزلۍ، وزګارۍ او د طبیعي پېښو له امله اغېزمن شوي او د نړۍوالو بشري مرستو ته اړتیا لري. عبدالله عبدالله د اختر په مناسبت پیغام کې ویلي، چې ډېر شمېر افغانان اوسمهال له سختو اقتصادي ننګونو سره لاس او ګرېوان دي.
نوموړي په خپل دغه پیغام کې دغه راز پر نړۍوالو مرستندویه ادارو غږ کړی څو په افغانستان کې اقتصادي ستونزو او ستونزمن بشري وضعیت ته په کتو سره له افغانانو سره خپلو مرستو او ملاتړ ته دوام ورکړي.
دا په داسې حال کې ده، چې څه موده مخکې د ملګرو ملتونو د بشري چارو د همغږۍ دفتر په یوه راپور کې ویلي وو، چې په افغانستان کې د ۹،۲ میلیونه ماشومانو په ګډون ۲۳،۷ میلیونه کسان بشري مرستو ته اړتیا لري.
د دغه دفتر د شمېرو له مخې، په افغانستان کې څه باندې ۱۲ میلیونه وګړي د خوراکي توکو له نه خوندیتوب سره مخ دي او ۴۸ سلنه وګړي یې د بېوزلۍ تر کرښې لاندې ژوند کوي.
عبدالله عبدالله په خپل اېکس کې د پیغام په یوې بله برخه کې لیکلي:"د افغانستان د ابادي او پرمختګ یوازینۍ لار په یووالي، ګډ کار کولو، د ټولو لپاره د زده کړو او د کار د مشروع حق په تامین کې نغښتې ده."
نوموړی پرته له دې چې د کومې ډلې نوم واخلي زیاتوي، چې د افغانستان خلک باید په ځيرتیا سره د ملي ګټو، ملي یووالي، قومي، مذهبي او فرهنګي تنوع ته په درناوي او د ټولو لپاره د سوله ییز ژوند د زمینې په برابرولو سره همغږي او یو موټی شي.
ښاغلی عبدالله دغه څرګندونې په داسې حال کې کوي، چې طالبانو له نږدې درېو کلونو راهیسې ملي ګټې، ملي یووالی، قومي، مذهبي او فرهنګي تنوع تر پښو لاندې کړی او خپل قوانین په جبري توګه پر افغانانو مني.
د نجونو د ښوونځیو د بندېدو د۱۰۰۰ ورځو له پوره کېدو او د لوی اختر په را رسېدو سره هممهاله حامد کرزي، عبدالله عبدالله او عبدالرشید دوستم او یو شمېر نورو افغان سیاستوالو په خپلو جلا جلا پیغامونو کې ویلي، چې د نجونو پروړاندې باید د ښوونځیو دروازې خلاصې شي.
طالبانو له درېیو کلونو راهیسې د ټولو افغان نجونو پروړاندې د ښوونیزو بنسټونو دروازې تړلي دي.
د ۱،۵ میلیونه نجونو لپاره د طالبانو له لوري دا سیسټماټیک محرومیت نه یوازې د دوی د زدهکړې له حق څخه ښکاره سرغړونه ده؛ بلکې د زرګونو نجونو د فرصتونو د کمېدو او د رواني روغتیا د خرابېدو لامل هم شوی دی.
له دې سره، طالبانو بیا د ښوونځیو او پوهنتونونو په تړلو همداراز ټینګار کړی او د درېو کلونو په تېرېدو سره یې د ښځو او نجونو د زده کړو په برخه کې خپل دریځ بدل کړی نه دی.
د کندوز د عامې روغتیا چارواکي وايي، چې په دغه ولایت کې د کانګو ۱۶ شکمنې پښې ثبت شوي، چې له ډلې یې دوه کسان مړه شوي دي.
د کندوز د عامې روغتیايي ولایتي چارواکو په افغانستان کې یو شمېر سیمه ییزو رسنیو ته ویلي، چې په تېرو دوو میاشتو کې ولایتي روغتون ته یو شمېر ناروغانو مراجعه کړې، چې له ډلې یې ۱۶ د کانګو شکمنې پښې ثبت شوي او د دغو ناروغانو له ډلې یې دوه کسان مړه شوي دي.
دا په داسې حال کې ده، چې د تېرې جمعې په ورځ د طالبانو د روغتیا وزارت ویاند ویلي وو، چې په افغانستان کې د کانګو تبه تېرو دوو میلادي میاشتو کې ۳۸ سلنه ډېره شوې ده.
شرافت زمان امرخېل زیاتوي، چې تېر کال په افغانستان کې تر ۱۲۴۴ کسان په کانګو تبه اخته شوي او تر سلو ترې مړه شوي وو.
ښاغلي امرخېل زیاته کړې چې روان میلادي کال کې په تېرو پنځو میاشتو کې ۲۰۳ کسان پر دې ناروغۍ اخته او پکې شپږ کسان مړه شوي دي.
د اسلامي حزب مشر د لوی اختر په مناسبت په خپل پيغام کې ليکي، چې ځينو له «دين څخه داسې مسلک او مذهب جوړکړی، چې د اختلافاتو او تکفيرولو لامل او په جوماتونو کې انتحاري بریدونه جنت ته د تلو وسيله ګڼې.» ګلبدين حکمتيار امریکا د افغانستان ترڅنګ د نړۍ د ټولو جنګونو مسووله بللې ده.
د اسلامي حزب مشر ګلبدين حکمتيار نن یکشنبه د لوی اختر په مناسبت د مبارکۍ په پيغام کي ويلي، چې په افغانستان کې باید «کرغېړن سياسي، فکري، قومي، ژبني او مذهبي اختلافات ختم او یو د بل د حذفولو ناکامې مخکنۍ تجريبې تکرار نه شي.»
حکمتيار ليکلي: «دين د يووالي، رحمت او الفت وسيله ده؛ خو متاسفانه ځيني له دين داسې مسلك او مذهب جوړوي، چې د اختلاف، نفرت او يو د بل تكفيرولو وسيله شي او كار یې هغه ځاى ته ورسېږي چي په جوماتونو كي د لمانځه په مهال چاودنې او انتحاري عمليات جنت ته د رسېدو وسيله گڼي.»
که څه هم نوموړي د کوم کس او ډلې نوم نه دی یاد کړی؛ خو په دې وروستيو کې طالبانو د حکمتيار پر سياسي ليدونو، د حزب او رسنيو د نه فعاليت تر څنګ بېلابيل بندیزونه ولګول.
ګلبدين حکمتيار وايي، چې په «اسلامي نظام» کې د حکومت او چارواکو دنده د احکامو پلي کول دي نه د قوانينو وضع کول.
نوموړی په دې اړه زياتوي: «الهي صريح احكامو كې نه د تغيير او تعديل حق او اجازه چا ته وركړل شوې او نه د تزييد او تنقيص»
حکمتيار ليکي، چې «امريکا د افغانانو پوروړې او د ۲۱مي پېړۍ د ټولو جنګونو مسووله» ده.
د نوموړي په خبره، چې امریکا په افغانستان کې تېر شل کاله په ورانولو تېره کړل او اوس هم «کرايي جنګيالي استخداموي او د وسله والو مخالفینو سره مرسته کوي».
هغه په دې اختريز پيغام کې وايي، چې «امريکا تر يو نیم لک زيات افغانان د بيا جنګولو لپاره له ځان سره بېولي، دفترونه يې ورته نيولي، مختلفي جنګې ډلې يې تنظیم کړي او د عملياتو راپورنه یې په امريکایي او غربي رسنيو کې خپروي».
د حکمتيار په خبره، چې په افغانستان کې د «امريکا مجدد نظامي حضور» د منلو نه دی او په افغانستان کې «ټولو اسلامپالو ډلو او اشخاصو» ته په کار ده، چې دې لوی ګواښ ته عادي ونه ګوري.
هغه په مسلمانو هېوادونو کې د جنګونو او زياتې مرګ ژوبلې د پېښېدو لامل د مسلمانانو وېشل کېدل ياد کړه.
وروسته له هغه، چې د طالبانو حکومت په افغانستان کې دوشنبه د لوی اختر لومړۍ ورځ اعلان کړل، په ګلبدین حکمتیار پورې تړلې ورځپاڼې پر طالبانو نیوکه وکړه، چې د سعودي خلاف یې د اختر لومړې ورځ اعلان کړې ده.
ورځپاڼه لیکي، چې طالبان دې یا د یکشنبې ورځ اختر اعلان کړي یا دې د دوشنبې ورځ له پاکستان سره اختر وکړي.
شهادت ورځپاڼې د چهارشنبې په ورځ پر اېکس پاڼه لیکلي وه؛ خلک حیران دي، چې د طالبانو ومني یا د حاجیانو د عرفې ورځ.
جرمني رسنیو راپور ورکړی، چې د جرمني د کورنیو چارو وزارت یو پلاوی د می په میاشت کې تاشکند ته سفر کړی، چې د یو شمېر افغان کډوالو د اېستلو په اړه خبرې وکړي. د رېپوټ له مخې؛ ازبک چارواکو له جرمني غوښتي، چې د همکارۍ په بدل کې دې د دغه هېواد مسلکي کارګرانو ته ځای ورکړي.
د دغو راپورونو له مخې؛ د ازبکستان مشرتابه د مرستې ژمنه کړې، خو په بدل کې یې د کډوالۍ د یوې هوکړې کولو غوښتنه کړې، تر څو ازبک وګړي په اسانۍ سره جرمني ته د کار لپاره ولاړ شي.
شپیګل ورځپاڼې راپور ورکړی، چې په دې اړه یې د جرمني د کورنیو چارو وزارت نظر غوښتی؛ خو دغه وزارت ونه غوښتل چې په دې اړه تبصره وکړي.
جرمني رسنيو د غبرګولي په ٢٧مه خبر ورکړى، چې جرمني غواړي له طالبانو سره د همکارۍ د مخنيوي په موخه ازبکستان ته د اخراج وړ افغان کډوال ولېږدوي.
د جرمني د کورنیو چارو وزیرې نانسي فایزر ویلي؛ هېواد یې په دې اړه له ازبک چارواکو سره خبرې کوي.
د راپورونو له مخې؛ جرمني د افغان کډوالو د اخراج پلان داسې دی، چې افغان کډوال د خصوصي هوايي شرکتونو له لارې تاشکند ته استول کېږي او له هغه ځایه کابل ته لېږدول کېږي.
په دې وروستیو اونیو کې په جرمني کې د مېشتو افغانانو له خوا د بریدونو په اړه څو رپوټونه خپاره شوي دي.
د جرمني پولیسو د شنبې په ورځ (د غبرګولي ۲۶مه) اعلان وکړ، چې په لویدیځ برلین کې یې د یورو ۲۰۲۴ کال د فوټبال د سیالیو د پرانیستلو په لوبه کې یو افغان وګړي وروسته له هغه په پښه ډزې وکړې چې یو هېوادوال یې وواژه او پر نندارچیانو یې برید وکړه.
د جرمني پوليسو د غبرګولي په ٢٢مه اعلان وکړ، چې يو ١٩ کلن افغان ځوان يې د فرانکفورت په ښار کې پر يوې ٤١ کلنې جرمنۍ ښځې د چاقو د بريد په تور نيولى دى.
همدغه راز دجمعې په ورځ هم يو ٢٥ کلن سليمان عطایي په منهايم ښار کې داسلام د مخالفينو په يوه غونډه بريد کې يو پوليس وژلى او پينځه ملکي کسان يې ژوبل کړي وو.
په دې وروستیو کې د جرمي صدراعظمې اولاف شولز هم خبرداری ورکړی، چې دغه هېواد به نور د «ترهګریزو اعمالو» ستاینه ونه زغمي.
