په افغانستان کې د ملګرو ملتونو ماموریت د طالبانو امربالمعروف وزارت په اړه د یوه راپور په خپرولو سره دغه وزارت د بشري حقونو او د وګړو له اساسي ازادیو څخه سرغړونکی بللی دی. د یوناما په وینا، د طالبانو امربالمعروف وزارت خپلسري مامورینو ۱ زرو ۳۳ ځله خپلسري سزاګانې ورکړي دي.
په راپور کې ویل شوي، چې له دې جملې څخه ۲۰۵ له ښځو او ۸۲۸ د نارینه وو سره د ناوړه چلند پېښې ثبت شوې دي.
د سه شنبې په ورځ (د چنګاښ په ۱۹) یوناما د طالبانو د امربامعروف وزارت د مخ پر زیاتېدونکو واکونو په اړه اندېښنه څرګنده کړه.
په افغانستان کې د ملګرو ملتونو ماموریت ویلي، چې د طالبانو امربالمعروف وزارت د هېوادوالو په تېره بیا د ښځو پر حقونو او بنسټیزو ازادیو منفي اغېز کړ دی. یوناما ټینګار کړی، چې دا وزارت د خپلو فرمانونو د پلي کولو لپاره له بېلابېلو لارو کار اخلي، چې په کې لفظي ګواښونه، نیول، زنداني کول، ناوړه چلند او د خلکو په وړاندې کسان په دورو وهل شامل دي.
یوناما ویلي چې د امربالمعروف وزارت په واک کې د رسنیو څارنه او حتی د رسنیو د سرغړونو په کمېسیون کې ګډون، د روږدو کسانو درملنه، د ټیټ کیفیت د سرو زرو پر پلور بندیز، د خصوصي سوداګرۍ تنظیمول، د خلکو ترمنځ منځګړیتوب او حتی د زندانونو څارنه شامله ده.
د ملګرو ملتونو د راپور له مخې، چې د ۲۰۲۱ کال له اګست څخه تر ۲۰۲۴ کال مارچ پورې موده پوښي، د طالبانو امربالمعروف وزارت محدودیتونه وضع کړي دي. په دې بندیزونو کې د موسیقۍ منع کول، د قیلون کارول، د انسانانو او حیواناتو د انځورونو د لګولو منع کول، عامه مجسمې، هنري مجسمې، جادو، او د نوروز او ویلنټاین د ورځې د لمانځلو منع کول شامل دي.
یوناما ویلي، چې دغه بندیزونه په فرهنګي ژوند کې د خلکو د ګډون له حق سره په ټکر کې دي. د دغه رپوټ له مخې ښځې له دې بندیزونو تر ټولو زیاتې زیانمنې شوې دي.
په راپور کې ویل شوي، چې د طالبانو د امربالمعروف او نهی المنکر د شخصي حریم تر پښو لاندې کول لکه د ټیلیفونونو پلټل، په جوماتونو کېپه جبري شتون او په ښار کې له خلکو نکاح خط غوښتل له خلکو فردي ازادي اخیستې ده.
یوناما وايي تر اوسه یې ۱۰۳۳ قضیې ثبت کړي، چې طالبانو د خپلو لارښوونو د پلي کولو لپاره له زور څخه کار اخیستی دی.
پر رسنیو محدودیتونه
د یوناما په وینا، د طالبانو د امربالمعروف وزارت په رسنیو سخت بندیزونه لګولي دي. دې وزارت د موسيقۍ، طنزيه پروګرامونو او بهرنيو خپرونو مخه نيولې ده. د ولایتونو په کچه په رسنیو کې د ښځو پر حضور محدودیتونه زیات شوي دي. د بیلګې په توګه، په کنړ کې، رسنیو ته امر شوی چې د ښځینه زنګ وهونکو غږونو له خپرولو او د ښځینه ویاندویانو کار کولو مخه ونیسئ.
د امربالمعروف وزارت هم د طالبانو د رسنیو د سرغړونو د کمېسیون غړی دی. ښځې مجبور دي چې په رسنیو کې د ماسک او بشپړ حجاب سره راڅرګند شي چې څه ډول یې طالبان غواړي.
د ښځو د سفر پر ازادۍ محدودیتونه
د ملګرو ملتونو د راپور له مخې، د طالبانو د امربالمعروف وزارت د لارښوونو له مخې، ښځې باید د شرعي محرم پرته تر ۷۸ کیلومترو زیات سفر کولو حق نه لري. د ۲۰۲۲ کال د نومبر په ۲۱ طالبانو په ننګرهار کې ښځو ته امر وکړ چې له محرم پرته دې روغتیايي کلینیکونو ته نه ځي، خو یوه میاشت وروسته دغه بندیز لیرې شو.
یوناما راپور ورکړی چې د ۲۰۲۳ کال د نومبر په ۲۹مه د کندهار د عامې روغتیا ریاست ته لارښوونه شوې وه، چې ښځې کولای شي یوازې د شرعي محرم لرلو سره دندو ته حاضرې شي. په بلخ کې ټکسي چلوونکو ته امر شوی، چې له محرم پرته ښځې نه پورته کوي. د ۲۰۲۳ کال د سپټمبر په لومړۍ نېټه په خوست کې د لاوډ سپیکرونو له لارې اعلان وشو، چې ښځې له محرم پرته د سودا اخیستلو اجازه نه لري.
ملګري ملتونه وايي چې د تېر کال په ډسمبر او جنورۍ کې په کابل کې یو شمېر ښځې د "مناسب حجاب" د نه لرلو په تور نیول شوې وې.
د ښځو پر سوداګرۍ بندیز
د راپور له مخې، په خصوصي سکټور کې د ښځو د کار په اړه د طالبانو له ژمنې سره ملګرو ملوتو مستند کړي چې طالبانو په خپلسري ډول د ښځو د بنسټونو د تړلو امر کړی دی. امربالمعروف وزارت په کابل کې د ښځو د ډوډۍ پخولو دوکانونو د تړلو امر وکړ، په کندهار او بلخ کې يې د ښځو ځينې پلورنځي وتړل، د ښځو پر ځای يې د نارينه هټيوالو غوښتنه وکړه او خياطانو ته يې امر وکړ چې د ښځو د جامو د اندازه کولو اجازه نه لري.
ملګرو ملتونو یو ځل بیا له طالبانو وغوښتل چې د وګړو اساسي حقونو ته درناوی وکړي او د هغو اوو نړیوالو کنوانسیونونو عمل وکړي چې افغانستان لا هم غړیتوب لري.
پر نوموړي د برید لامل لا تر اوسه څرګند نه دی، خو د پښتون ژغورنې غورځنګ غړي د پاکستان له حکومته غواړي، چې د پېښې عاملین دې ژر تر ژره ونیسي.
د افغانستان پخوانی ولسمشر محمد اشرف غني پر ګیله من وزیر برید غندي او وایي: «پر ګیله من برید د ناځوانۍ وروستی حد دی.»
نوموړي په خپل اېکس کې لیکلي، چې د ګیله من وزیر د ژوندي پاتې کېدو لپاره د نوموړي د ملګرو هڅې د ستایلو وړ دي.
ښاغلی غني زیاتوي: «د ګیله من وزیر لپاره چې په سخت ټپي حالت کې دی، له زرګونو هېوادوالو سره یو ځای له لوی رب څخه د سملاسي روغتیا هیله او دوعا کوم.»
ددغو غبرګونونو پر دوام د هېواد بل مخکیني ولسمشر حامد کرزي هم په خپل وار سره پر ګیله من وزیر برید غندلی دی.
نوموړي ویلي: «پر ولسي فعال او خوږ ژبي شاعر ګیله من وزیر برید چې له امله یې دی ټپي شوی ډیر خواشینی کړم.»
دا په داسې حال کې ده، چې د ملي امنیت پخواني مشر حنیف اتمر هم په خپل اېکس کې د ګیله من وزیر ټپي کېدل غندلي او زیاته کړې یې ده، چې د پاکستان حکومت باید په بې پرې او شفافې پلټنې سره د پېښې حساب ورکړي.
نوموړی وایي: «دغې حملې د لر او بر ولس ته ډیرې پوښتنې راولاړې کړې دي او خلک د پاکستان له حکومته د بې پرې او شفافې پلټنې او حساب ورکولو غوښتنه کوي.»
ښاغلي اتمر دغه راز د پښتون ژغورنې غورځنګ د اهدافو ملاتړ وکړ او ویې وېل: «د خلکو غږ د ترهګرۍ او وحشت له لارې څخه نه غلی کېږي.»
د ګیلهمن وزیر روغتیايي وضیعت د اندېښنې وړ ښودل شوی او دا مهال په اسلام اباد کې د پېمز په نوم د یوه دولتي روغتون په بیړنۍ څانګه کې تر درملنې لاندې دی.
د پښتون ژغورنې غورځنګ غړي وايي، د روغتیا پالانو له لوري د ګیلهمن وزیر یو عملیات په بریالي توګه پای ته رسېدلی او لاهم نوموړی د روغتیا پالانو له جدي روغتیايي څار لاندې دی.
په جرمني کې د پښتون ژغورنې غورځنګ څانګه هڅه کوي، چې نوموړی د ښې او اطمیناني درملنې په موخه یې المان ته انتقال کړي.
له دې سره، پښتون ملتپال سیاستوال افراسیاب خټک پر ګیله من وزیر د برید په غبرګون کې وایي، چې پښتانه به تر هغه وخته خپلې مبارزې ته دوام ورکړي، چې د پاکستان دولت د افراطیت او ترهګرۍ د ملاتړ په اړه خپله کړنلاره بدله نه کړي.
نوموړی وایي: «په پښتونخوا کې یوازینی ښه خبر د خلکو مخ پر وده سیاسي شعور دی. دوی د تروریزم او د هغه د تولید د دولت پالیسي دواړو سره مخالف دي.»
اخوا، د زرغون بهیر مشر امرالله صالح بیا ګیله من وزیر د ځوان رهبر او د مدنیت غوښتونکي په نوم یاد کړی او پر نوموړي یې برید په کلکو ټکو غندلی دی.
نوموړي په خپل اېکس کې لیکلي: «لوړ فکرونه سرحد نه پيژني.»
ښاغلي صالح همداراز ویلي: «پي ټي ام له ژورو وګړنیزو ریښو څخه جوړ سیاسي او مدني خوځښت دی، چې له کلونو راهیسې یې د افغانستان له خلکو سره په یوه غږ د ترهګرو او طالبانو پر وړاندې مبارزه کړې ده.»
پر ګیله من وزیر ترهګریز برید یوازې د سیاستوالو له خوا نه، بلکې د لسګونو افغان سندرغاړو، خبریالانو او فعالانو له پراخو غبرګونونو سره هم مخ شوی دی.
افغانې سندرغاړې ښاپیرۍ (نغمه) د یوې ویډيو په خپرولو سره پر ګيله من وزیر برید غندلی دی او وايي: «پر ګيله من وزير، ارمان لوڼي، عثمان کاکړ او عارف افغان بريد کوونکي ټول يو خلک دي.»
سره له دې چې مېرمن نغمې د کومې ډلې یا مشخصې خوا نوم نه دی اخیستی، خو وایي: «تاسو پوهیږی چې په دې برید کې د چا لاسونه دي.»
نوموړې وایي: «مونږ به څه وخت له دې بدختیو څخه خلاصیږو او ولې به د نورو د موخو لپاره زمونږ ځوانان له منځه ځي.»
د مېرمن نغمې ترڅنګ افغان سندرغاړي جاوېد امیرخېل هم پر ګیله من وزیر ترهګریز برید غندلی دی.
نوموړی چې له پاکستان څخه بهر اوسېده، د پېښې له خبرېدو وروسته اسلام اباد ته تللی او د نوموړي پوښتنه یې له نږدې کړې ده.
له دې سره، د ولسي جرګې پخواني غړي کمال ناصر اصولي هم پر ګیله من وزیر برید په کلکو ټکو غندلی دی.
نوموړي په خپل اېکس کې لیکلي: «د هېواد، افغان ولس او محکوم وطن دوښمن یو دي (د پنجاب پوځ) او د هغوی د کرایه شويو وګړو د ترور هدف یې صرف او صرف هېواد پاله او په قوم مئين خلک دي.»
دا په داسې حال کې ده، چې د پښتون ژغورنې غورځنګ مشر وايي؛ پښتانه پر ښاغلي وزیدبرید کوونکي نه بښي.
د پښتون ژغورنې غورځنګ مشر منظور احمد پښتین د یکشنبې شپه ناوخته په یوه ویډیويي پيغام کې ویلي: «پښتانه پر ګیلهمن وزیر برید کوونکي نه بښي او پولیس باید پر برید کوونکي ژر ونیسي.»
ښاغلی پښتین وايي، چې پر ګیلهمن وزیر برید د یوه منظم پلان له مخې شوی او د اسلام اباد له پولیسو څخه غواړي، څو پر نوموړي بریدکوونکي ونیسي.
دا په داسې حال کې ده، چې د پښتون ژغورنې غورځنګ پر غړو په ځلونو ورته بریدونه شوي او یو شمېر یې له دې بریدونو بچ شوي هم نه دي، خو بیا هم یاد غورځنګ د منظور پښتین په مشرۍ خپلو مبارزو ته همداراز دوام ورکړی.
