په روزګان ولایت کې سیند ته د یوه موټر د لوېدو په پېښه کې اته کسان مړه شوي

په روزګان ولایت کې ځايي طالب چارواکي وايي، چې دغه موټر تېره شپه ناوخته د ترینکوټ ـ ګیزاب ولسوالۍ پر لاره سیند ته غورځېدلی دی، چې له امله یې اته کسان مړه شوي او یو بل ټپي دی.

په روزګان ولایت کې ځايي طالب چارواکي وايي، چې دغه موټر تېره شپه ناوخته د ترینکوټ ـ ګیزاب ولسوالۍ پر لاره سیند ته غورځېدلی دی، چې له امله یې اته کسان مړه شوي او یو بل ټپي دی.
په روزګان ولایت کې د طالبانو د اطلاعات او کلتور مشر اغا ولي قریشي وايي، سیند ته د موټر لویدو پېښه تېره شپه ناوخته درې بجې رامنځته شوې ده.
نوموړی وايي، یو مساپر وړونکی موټر چې له ګیزاب ولسوالۍ څخه د دغه ولایت مرکز ترینکوټ ته پر لاره و، موټر یې سیند ته لویدلی، چې له امله یې اته تنه مساپر مړه شوي او یو بل ټپي شوی دی.
افغانستان انټرنشل ـ پښتو ته په رسیدلو انځورونو کې ښکاري، چې یاده پېښه د ترینکوټ ـ ګیزاب ترمنځ لاره کې د هلمند پر سیند د غیرې میعاري پل له امله رامنځه شوې ده.
د ګیزاب ولسوالۍ اوسیدونکو په ځلونو ترینکوټ ته د غځیدلې لارې په منځ کې پر هلمند سیند د میعاري پل جوړیدو غوښتنه کړې خو دغه کار تر اوسه پورې نه دی شوی.

د طالبانو تر واک لاندې باختر اژانس راپور ورکړی، چې د یکشنبې په ورځ له دوو ګاونډیو هېوادونو څخه ۱۵۹ کډوالې کورنۍ بېرته هېواد ته راستنې شوې.
دغه اژانس د دوشنبې په ورځ د (لړم اومه) نېټه په خپله اېکس پاڼه لیکلي، چې تېره ورځ د ننګرهار د تورخم له لارې ۲۴ کورنۍ، د کندهار د سپین بولدک له لارې ۲۷ کورنۍ، د نیمروز د ورېښمو پله له لارې ۶۳ کورنۍ او د هرات د اسلام کلا له لارې ۴۵ کورنۍ هېواد هېواد ته راستنې شوې دي.
په راپور کې لیکل شوي، چې تازه راستنو شویو کډوالو کورنیو ته یې د مرستو او سیمکارټونو ورکولو تر څنګ یو شمېر یې خپلو اصلي سیمو ته لیږدولې دي.
طالبانو دا نه دي ویلي، چې دغه کورنۍ په خپله خوښه او که زور له ګاونډیو هېوادونو څخه راستنې شوې دي.
خو ډیرۍ وخت د ایران او پاکستان هېوادونو له لوري افغان کډوال په جبري توګه افغانستان ته شړل کیږي.
دا په داسې حال کې ده، چې په ایران کې پر افغان کډوالو فشارونه ډیر شوي، د دغه هېواد په ډيرو ولایتونو کې د افغانانو پر کار کولو بندیزونه لګول شوي او د اوسیدو لپاره کورونه په کرایه نه ورکول کیږي.
له څه باندې یوه کال راهیسې، د پاکستان او ایران هېوادونو له لوري د افغان کډوالو د اېستلو لړۍ پیل شوې، خو تر اوسه طالبان په دې نه دي توانیدلي چې د یادو هېوادونو له لوري پر افغان کډوالو د فشارونو په کمولو کې ګام پورته کړي.

د اطلاعاتو ترلاسه کولو حق، د وگړیو هغه بنسټيز حق دی، چې د مدني او سیاسي حقونو د نړۍوال میثاق د ۱۹مې مادې پر بنسټ هر وګړي ته حق ورکوي؛ ټولو هغو اطلاعاتو ته لاسرسی ولري، چې د ده په فردي، ټولیز او ټولنیز ژوند پورې تړاو لري او د ده معنوي او مادي ژوند ترې اغېز موندلای شي.
هر انسان حق لري چې هغو معلوماتو او اسنادو ته لاسرسی ولري چې د عامه ادارو په اختیار کې وي. دا حق د شفافیت پر اصل ولاړ دی او ښاروندانو ته اجازه ورکوي چې د حکومت او عامه ادارو د فعالیتونو په اړه خبر شي، په ځانګړې توګه هغه معلومات چې د دوی له حقونو یا ګټو سره تړاو لري. قانوني استثنا په دې برخه کې خورا کوشنۍ او څرګنده ده او یوازې په هغو ځانګړو مواردو راڅرخي، چې ملي امنیت، شخصي حریم یا د عامه ګټو ساتنه ګواښلای شي.
د مدني او سیاسي حقونو د نړیوال میثاق د ۱۹مې مادې دویم بند وايي:
«هرڅوک د بیان د ازادۍ حق لري. په دې حق کې له هر راز حدودو او پولو پرته، د هر ډول معلوماتو او نظریاتو په ازاده توګه پلټل، ترلاسه کول او خپرول شامل دي. که دا په شفاهي ډول وي، د لیکلو، چاپولو، هنري بڼه، یا په هر بل وسیله چې یې خپله خوښه وي. »
په افغانستان کې د تېرو درېیو کلونو په ترڅ کې په تدریج خو په بنسټي او مدیریت شوې بڼه دغه حق له منځه ولاړ او نن افغانستان د بیان د ازادي، اطلاعاتو ته د لاسرسي او د رسنیو د قانوني او معقولې ازادۍ ارزښتونه ټول تروړل شوي دي.

په لومړي ګام کې په رسنیو کې د ښځو کار او حضور محدود شو، بیا یې ښځې اړ کړې، چې ماسک وتړي، بیا له اقتصادي پلوه د خپلواکو رسنیو سقوط ته لاره هواره شوه، لسګونه ژورنالیستان وګواښل شول، زنداني شول، وربړول شول، ووژل شول،له وطنه وشړل شول یا یې خولې وروګنډل شوې او یا هم وپېرودل شول. وروسته یې رسنیو ته مکتوبونه ولېږل، چې د واکمنې ډلې پرخلاف څه مه خپروئ، بل ګام دا و، چې هر څه خپریږي، باید د واکمنې ډلې له فلتره تېر شي، بیا یې په رسنیزو بحثونو کې د شنونکیو ګډون ممنوع اعلان کړ... او دا دی اوس خبره دې ته راورسېده، چې په تلویزیونونو کې دې د ژوندیو موجوداتو تصویرونه نه ښوول کیږي. دا به د بشریت په تاریخ کې لومړۍ تجربه وي، چې تلویزیون دې خپرونې ولري، خو انسانان او ژوي دې په کې ښوول کیږي نه. ښه طنز دی، ښايي اوس بحث پر دې وي، چې ګلان، ونې او بوټي هم په ژوندیو کې راځي، دا څنګه؟وښوول شي که نه؟
تېر کال د خبریالانو په یوه غونډه کې یوه ښاغلي، چې تر دې مهاله ماته د رسنیزو چارو یو مجرب فعال ښکارېده، د افغانستان او رسنیو په اړه وویل:
«... په افغانستان کې محدودیتونه، سانسور او استبداد ډېر دی، خو لا هم په شمالي کوریا بدل شوی نه دی...»
د ښاغلي رسنوال دغې تبصرې حیران کړم، ماته یې دا وینا له درېیو احتمالاتو لرې نه ښکاري، یا زموږ ښاغلی دوست د بیان د ازادۍ ترپښو لاندې کول سم نهپېژني و سیاسي چلند ورسره کوي، یا په شمالي کوریا کې له ریښتیني وضعیته خبر نهدی او یا هم په دې نه پوهیږي، چې په افغانستان کې څه تېریږي؟
اصلاً له دې اړخه د افغانستان و شمالي کوریا پرتلنه سادهګي ده. په افغانستان کې د انګریز او پاکیستاني ښکېلاک له تکتیکونو راوتلې یوه تیاره ایډیولوژیکه دیکتاتوري استبداد کوي او په شمالي کوریا کې د کومونیزم یوه مسخ شوې دیکتاتوري واکمنه ده، چې تر ډېره بریده د کومونیزم تر بالاپوش لاندې د یوې کورنۍ مطلقه سلطنت دی، نه د پرولتاري پوړ دیکتاتوري، چې تکل یې د یوې سوسیالیستي ټولنې رامنځته کول وي. دا دواړه دومره سره لرې و متضاد دي، چې زموږ د ښاغلي ژورنالیست پرتلنه له بنسټه ناسمه زباتوي.
د شمالي کوریا و افغانستان ترمنځ د اطلاعاتو ترلاسه کولو د حق، د بیان ازادي او رسنیزه خپلواکي له څو اړخونو سره توپیر لري. په افغانستان کې په رسنیو او اطلاعاتو بندیز د ویرې له امله دی، په شمالي کوریا کې د استبدادي مطلقالعنان اقتدار له امله.شمالي کوریا اطلاعات و خبررسونه کورنۍ کړې ده او له پانګوالې نړۍ سره یې د اطلاعاتي اړیکو پرېکوڼ کړی دی، خو په افغانستان کې د واکمنې ډلې له بنسټه د رسنیو له شتون سره ستونزه راولاړه شوې ده او د دوی د بندیزونو لړۍ به یوه ورځ دې ته رسیږي، چې په ټول افغانستان کې یوه راډیو « شریعتغږ» او یو اخبار «شریعت» وي، چې یوازې او یوازې به د دوی خبرتیاوې و تبلیغات خپروي او بس. حال دا چې په شمالي کوریا کې ګڼ دولتي تلویزیوني چینلونه فعال دي، چې موسیقي، فیلم، تیاتر، تفریحي پروګرامونه، روزنیزې علمي خپرونې او د کوریا له ګټو سره سم خبري سرویسونه لري. شمالي کوریا د امپریالیزم هنر و فرهنګ نه خوښوي، خو پر ځای یې د شمالي کوریا فرهنګ و هنر په داسې پراخه پیمانه خپروي، چې خپلو خلکو ته وښيي؛ ټوله لویدیزه نړۍ یوه خوا او شمالي کوریا بله خوا. د شمالي کوریا د استبداد موخه په هره برخه کې له ټولې پانګوالې نړۍ سره د شمالي کوریا د سیال کولو او ډغرې وهلو هڅه ده، خو په افغانستان کې د ټولو خلکو په خولو، سترګو او غوږونو د بشپړې تیارې پرده هوارول دي او هغه هم په دې نامه چې تاسو ټول باید له دې لارې جنت ته ولاړ شئ.
د شمالي کوریا استبداد د دوی له نظره عقلاني دی، خو د افغانستان استبداد خرافاتي و د یوه بشپړ شاته ساتل شوي شعوريو فکري وضعیت پایله ده، چې په دویمې و درېیمې هجري پېړۍ کې نښتی دی. د افغانستان د استبداد پیغام دا دی، چې: « مه خبریږئ، ځکه که خبر شوئ، نو ګناهګاریږئ!»
دواړه استبداده په یوه برخه کې سره ورته دي او هغه د استبداد نفس دی چې دواړو یې د دوو ملتونو بنسټي خپلواکۍ ترپښو لاندې کړي او په شدت سره ناانساني دي.
په افغانستان کې په (ځان خبرولو) بندیز دی.د ځان خبرولو بندیز تر ټولو ګواښمن او ناانساني بندیز دی. افغانان حق نه لري، چې خبر شي :
ـ د دوی پر برخلیک څه لوبه روانه ده؟
ـ څوک افغانستان ته راځي؟
ـ څه ډول نیابتي ډلې په کې جوړیږي؟
ـ څوک وسلې او پيسې ورکوي؟
ـ څنګه د افغانستان د پاکیستانایزېشن ( پاکیستانيکولو) پروسه په چټکۍ سره روانه ده؟
ـ له وطنه د تیښتې په هڅه کې په کډوالو څه پېښیږي؟
ـ په ګاونډیو هېوادونوکې له افغانانو سره څه روان دي؟
ـ د افغانستان شتمنۍ څنګه لوټیږي؟
ـ له کانونو سره څه لوبه روانه ده؟
ـ د ملي پوځ و پولیسو له منسوبینو سره څه کیږي؟
ـ ملتپال عناصر څنګه ځپل کیږي؟
ـ څنګه د افغان، افغانیت او افغانستان ملي ارزښتونه هره ورځ پیکه کیږي او د پاکیستاني مدرسو له استخباراتي نصاب څخه راپنځېدلې افغان ضد پالیسۍ د پاناسلامیستي تفکر په بڼه د ملي هویت جرړې له بیخه راباسي؟
که له دې پوښتنو څخه افراطي ویره نه وای، پر رسنیو، د بیان په ازادۍ، په تلویزیون کې په تصویرونو، له ټولیزو شبکو او ښځو او زدهکړو سره به دومره حساسیت نه وای.
مونتسکیو په روحالقوانین کې یو عجیب بحث لري، چې لنډیز یې دلته د روانې واکمنې ډلې ویره ترسیمولای شي،دی وایي:د دیکتاتوري تشدد د هغې د ویرې پایله ده. مستبده دیکتاتوري له خلکو ویریږي، د خلکو له خبرېدا او پوهېدا، روښانېدو او ویښتیا یې زړه چوي او د ویرې ځواب په ویرهخپرولو ورکوي. مستبده دیکتاتوري خلک له رڼا او پوهېدا، خبرېدو څخه ویروي او هغه دیکتاتوري چې د مذهب وسله کاروي، تکفیر ته مخه کوي او روښانتیا، خبرېدل، ویښتیا او پوهېدل له کفر سره معادل ګڼي.
که د مونتسکیو په وینا دا ویره نه وي، نو څوک به ومنلای شي، چې په یویشتمه پېړۍ کې یوه واکمني دې خپل خلک له دې کبله له تلویزیون کتلو څخه منع کړي، چې ګواکې د ژوندي تصویر کتل ګناه لري(؟!) او سړی په هینداره کې ځان ته په کتلو هم دوزخ ته ځي.
د ایډیولوژیکې دیکتاتورۍ د لاندینیو لیکو ساده او بېخبره وسلوال ښايي په همدې عقیده وي، خو د منځني کچ مسوولان او مشران یې ښه په دې پوهیږي، چې د دوی دا ادعا درواغ ده او دوی دغه په ظاهره دیني مسئله د یوه سیاسي تاکتیک په توګه کاروي.
موږ په یویشتمه پېړۍ کې ژوند کوو، د ټولې نړۍ د خبرونو سرچینه د هرچا په جیب کې پرته ده، له یوې څلويښت میلیوني ټولنې څخه د «ځان خبرولو» امکانات تروړل تقریباً ناشونې بريښي، خو استبداد خپله هڅه کوي. پر افغانستان د معلوماتو د خپراوي له اړخه اطلاعاتي تیاره خپرول د استبداد د تنازعللبقاء روستۍ ناکامه هڅه ده. هغه څه چې ممکن دي او باید وشي، هغه د افغانستان د خلکو د خبرولو لپاره د ځایناستو امکاناتو پلټل دي. په تبعید کې خبریالان او رسنۍ مکلفې دي، چې د واکمن استبداد له خوا دغه رامنځته شوې تشه ډکه کړي، موږ باور لرو چې دا هڅه به هغومره اغېزناکه نهوي، لکه په افغانستان کې دننه رسنیزې هڅې، خو په اوسنۍ کړکېچن حالت کې دا یوازیني ممکن څه دي، چې د بیان، رسنیو او ځانخبرولو د ازادۍ په حقونو باخبره افغانان یې کړلای شي.

د طالبانو د احصايې او معلوماتو ادارې د یکشنبې په ورځ ویلي، چې په تلې میاشت کې ۲۱۳۱ بهرني وګړي د ځمکې او هوا له لارو افغانستان ته راغلي دي. دغه اداره وايي، چې له دې ډلې ۴۳۴ تنه یې ګرځندویان او پاتې نور یې افغانستان ته د کار لپاره راغلي.
د طالبانو د احصايي او معلوماتو ادارې د یکشنبې په ورځ د (لړم شپږمه) په خپره کړې خبرپاڼه کې ویلي، چې د یادو بهرنیو وګړو له جملې ۶۳ تنه یې ښځې دي.
دغې ادارې ویلي، چې په دغه موده کې ۱۸۰۹ تنه بهرني وګړي له افغانستانه وتلي دي.
د احصايې ادارې د معلوماتو له مخې، ډېری تګ راتګ د ځمکې له لارو کیږي.
افغانستان ته بهرني وګړي د نیمروز، تورخم، حیرتان، هرات او بلخ د هوايي ډګرونو له لارو راغلي دي.
طالبان افغانستان ته د بهرنیو وګړو تګ راتګ د هېواد د اقتصادي او امنیتي وضعیت د ښه کېدو نښه ګڼي.
خو له هېواد څخه د کډوالۍ د پراخو څپو راپورونه د طالبانو له دې ادعا سره مخالف دي.
د کډوالۍ نړۍوال سازمان د روان کال په زمري میاشت کې ویلي، چې له ۲۰۲۰ کال رهیسې نږدې اته میلیونه افغانانو خپل هېواد پریښی دی.
دغه سازمان ویلي، چې له دې جملې یو میلیون افغانان په اروپا او ۸۵ سلنه په ګاونډیو هېوادونو کې ځای ځای پر شوي دي.
همدارنګه ملګرو ملتونو ویلي،، چې ۷۰ سلنه افغانان چې ایران ته کډوال شوي، په هېواد کې د کاري فرصتونو د نه شتون له امله کډوالۍ ته اړ شوي.
د کډوالۍ نړۍوال سازمان د روان کال په وږي میاشت کې ویلي و، چې د زمري میاشتې له ۲۸مې د وږي تر درېیمې نېټې د طالبانو تر واک لاندې له افغانستانه له ۷۲ زرو څخه ډیر کسان وتلي دي.
د سازمان په خبره یاد کسان د درملنې او بیکارۍ له امله پاکستان او ایران ته تللي دي.
همدارنګه دغه سازمان د روان کال د تلې په میاشت کې په خپل راپور کې ویلي و، چې په تېرو شاوخوا اتو میاشتو کې څه کم یو میلیون او ۶۰۰ زره کسان پاکستان او ایران ته کډوال شوي دي.
دا په داسې حال کې ده چې د طالبانو تر واک لاندې د پاسپورټ عمومي ریاست ویلي و چې په وږې میاشت کې یې په دوو ورځو کې ۳۰ زره ټوکه پاسپورټونه ویشلي دي.

د حال وش خبري ویبپاڼې د افغان کډوالو د انځورونو په خپرولو سره خبر ورکړی، چې د کلګان په پوله کې د ایراني پوله ساتو لهخوا د برید په ترڅ کې د شپږو ټپیانو په ګډون لسګونه افغان کډوال نیمروز ولایت ته یېږدول شوي دي. د حال وش په وینا، ټپیان د نیمروز په روغتون کې بستر شوي.
د حال وش له خوا د خپرو شویو ویډیوګانو له مخې افغان کډوال وايي چې د ۵۰ ـ ۵۰ کسانو په ډله کې چې ټولټال ۳۰۰ تنه وو، ایران ته روان وو چې د ایراني ځواکونو له خوا پرې برید وشو.
د دغو کډوالو په وينا، له بريد وروسته پاکستان ته ولاړل او له څو ورځو هڅو وروسته د پاکستاني ځواکونو په مرسته بېرته نيمروز ته ستانه شول.
حال وش چې د سیستان او بلوچستان ولایتونو په اړه خبرونه خپروي، چې د سرچینو په حواله یې خبر ورکړی، چې د یکشنبې په ورځ (د لړم ۶مه) د پاکستان د پوځ له خوا د شپږو ټپیانو په ګډون لسګونه افغان کډوال نیمروز ته ولېږدول شول.
یو کډوال وايي: «موږ ۳۰۰ تنه وو او په ۵۰ـ ۵۰ کسیزه تنو ډلو وویشل شوو، چې له پولې تیر شو، خو د ایراني سرحدي ځواکونو له له کمین سره مخ شوو، لسګونو کسان ووژل او ژوبل شول او موږ اړ شو چې پاکستان ته وتښتو.»
د ایران چارواکو پر افغان کډوالو ډزې رد کړې، خو طالبانو د پېښې د څېړلو لپاره یو پلاوی ټاکلې دی.
پر افغان کډوالو د برید خبر په لومړي ځل د حال وش خبري اژانس خپور کړ.
د ایران په سراوان ښار کې پر افغان کډوالو برید په ملي او نړیواله کچه پراخ غبرګونونه راوپارول.

د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت سیاسي مرستیال د دغې ډلې د غړو ترمنځ د اختلافاتو شتون په اړه خپاره شوي خبرونه د رسنیو «منفي تبلیغات» بولي. عباس ستانکزی وايي، چې طالبان هیڅ ډول اختلاف نه لري او ټول د خپل مشر اطاعت کوي.
په ورته وخت کې هغه وویل، چې په هره اداره کې «د نظر اختلاف شتون لري.»
د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت سیاسي مرستیال په کابل کې په یوه غونډه کې د دې ډلې د غړو ترمنځ د اختلاف په ردولو سره وویل: «د امارت ټول غړي له مشره تر کشره د یو امیرالمومنین اطاعت کوي.»
دغه طالب چارواکي په خپلو خبرو کې متضادې څرګندونې وکړې او زیاته یې کړه، چې د دې ډلې د غړو تر منځ « د نظر اختلافات» شته.
نوموړي زياته کړه: «هو، په هر ځای کې د نظر اختلاف شته. په هره ټولنه کې، په هر وزارت کې، په هره اداره کې او په هر کور کې. تاسو لیدلي، چې په هر کور کې د پلار او زوی تر منځ ناندرۍ او اختلافات وي.»
ښاغلي ستانکزي وویل، چې د افغانستان په هیڅ حکومت کې د حکومت لومړي کس د طالبانو د مشر په شان « تسلط او کنټرول» نه لروده.
عباس ستانکزي زياته کړه: «دا زموږ يووالى او صداقت ښيي، چې نن ټول ملت يو لاس دى.»
دغه طالب چارواکي له دې مخکې هم په بېلابيلو څرګندونو کې ټینګار کړی و، چې د طالبانو د نظام دوام په ټولنه کې د عدالت په تامین پورې اړه لري.
ستانکزي وويل، په کومه ټولنه کې چې عدالت تامين نه وي، فساد او ګډوډي پکې وي، خلک پر داسې نظام باور نه کوي او له هېواده تښتي.
د کډوالۍ د نړیوال سازمان د شمېرو له مخې له ۲۰۲۲ کال راهیسې لږ تر لږه اته میلیونه افغانان د طالبانو تر ولکې لاندې له هېواده وتلي دي.
طالب چارواکي تل وايي، چې د دې ډلې د غړو ترمنځ اختلاف نه شته؛ خو ځینې چارواکې یې بیا په خپله خوله داسې څرګندونې کوي چې د اختلاف شتون په ډاکه کوي.
د راپورونو له مخې؛ طالبان لږ تر لږه د نجونو د زده کړو او د دې ډلې د امربالمعروف وزارت د سختو قوانینو د تطبیق په برخه کې اختلاف لري.
د ځینو راپورونو له مخې، د طالبانو یو شمېر چارواکي هم د دغې ډلې د کندهاري غړو له خوا د «واک انحصار» څخه ناراضه دي.
په یوه برخه کې د طالبانو د کورنیو چارو وزیر سراج الدین حقاني د ۱۴۰۱ کال د سلواغې په میاشت کې د طالبانو په حکومت کې د واک پر انحصار نیوکه وکړه او ویې ویل، چې اوسنی وضعیت ورته د منلو نه دی.
