لیکوال او څېړونکی
که څه هم په امریکا کې د ولسمشر بدلون د متحده ایالاتو په بهرنۍ پالیسۍ کې بېړنی بدلون نه رامنځته کوي؛ خو په منځمهال کې ښايي یو شمېر پالیسۍ او نظریات تغیر وکړي.
د افغانستان او طالبانو په تړاو د ټرمپ د پالیسۍ شالید ته که وکتل شي نو جوته به شي چې په مختلفو پړاوونو کې یې تغیر کړی دی.
د ټرمپ د ولسمشرۍ په لومړۍ دوره کې لومړی د اسیا لپاره د هغه پالیسي د طالبانو او پاکستان په مطلق زیان و او بیا د دغې پالیسۍ نه تطبیقېدل او له طالبانو سره مذاکرات کول د افغاستان په تړاو د ټرمپ یوه کاملاً نوې او د افغانستان خلکو ته حیرانوونکې پالیسي وه.
وروسته له هغې چې په دوحه کې د امریکا او طالبانو تر منځ مذاکرات وشول او جمهوري دولت په مطلق ډول له دغو خبرو لرې وساتل شو او په پایله کې یې د افغانستان جمهوري نظام سقوط او طالبان واکمن شول ټرمپ بیا د بایډن ادارې په دغې کړنې توندې نیوکې وکړې.
هغه وویل چې د ده ادارې نه غوښتل چې له افغانستانه په دا ډول شرموونکې حالت ووځي او ده غوښتل چې باګرام وساتي.
ټرمپ څو ځله په خپلو کمپایني غونډو کې د باګرام د هوايي اډې یادونه کړې او ویلي یې دي چې اوس پکې چینایان اوسیږي.
همدا راز یې په افغانستان کې د پاتې امریکايي وسلو او وسایطو یادونه کړې ده، چې باید په اړه یې حساب وشي.
د ټرمپ ویناو، شالید او پخوانیو اظهاراتو ته په کتو د افغانستان په اړه د ټرمپ بهرنۍ پالیسي له څو مهمو محورونو څخه جوړه ده.
د هغه بهرنۍ پالیسي به احتمالاً د طالبانو پر وړاندې د سخت دریځ، سیمهییزه همکاري او اقتصادي فشارونو پر اساس وي.
ټرمپ به په خپله دویمه دوره کې طالبان تر فشار لاندې ونیسي چې یا نړۍوال معیارونه ومني، په ځانګړې توګه د بشري حقونو او د ښځو د حقونو په اړه او یا هم په سیمه کې د امریکا د ستراتیژیکو اهدافو بربنډ ملاتړ وکړي.
که څه هم طالبان په سیمه کې د امریکا د ستراتیژیکو اهدافو مخالفت نه کوي او په مرموزه بڼه یې ملاتړ کوي؛ خو له طالبانو سره د روسیې او چین نېږدې کېدل په امریکا کې د افغانستان په تړاو منفي ګونګوسې راپورته کړي دي.
ټرمپ به کله هم د افغانستان د راتلونکي لپاره سیمهییزه ملاتړ جلب نه کړي او د امنیتي ثبات لپاره پر سیمهییزه همکارۍ باور نه لري.
د ټرمپ لپاره لومړیتوبونه به د امریکا امنیتي ګټې وي، چې له افغانستان څخه د ترهګرۍ د بیا ظهور مخنیوی او د کډوالو او قاچاقو کنټرول پکې شامل دي.
له طالبانو سره د خبرو او یا محدود تعامل امکانات هم شته، خو په عمومي ډول، د ټرمپ پالیسي به له طالبانو سره د فشار او کنټرول پر محور ولاړه وي.
ټرمپ به په سیمه کې د امریکا د نفوذ لپاره سیمهییزه ستراتېژي او په سیمه کې د امریکا د امنیت ساتلو لپاره اوږدمهاله پلانونه هم ولري.
۱. د طالبانو پر وړاندې سخت دریځ او د فشار زیاتول
د ډونالډ ټرمپ سیاستونه چې هغه په ۲۰۱۶-۲۰۲۰ کې عملي کړل، د امریکا د ملي ګټو پر بنسټ د فشار راوستلو په برخه کې قوي وو.
که څه هم چې په ۲۰۲۰ کال کې په دوحه کې د طالبانو او امریکا تر منځ د سولې توافق وشو، بیا هم په افغانستان کې امنیتي وضعیت کمزوری شو او د پاکستان په مرسته طالبان غښتلي شول؛ خو دا ځل دا امکان شته چې ټرمپ د طالبانو پر حکومت نظامي او اقتصادي فشارونه زیات کړي. دا به تر ډېره د طالبانو له لوري د بشري حقونو او په ځانګړي توګه د ښځو او لږکیو د حقوقو د نقض په پار وي؛ خو تر شا یې د پټ تعامل څرکونه هم لیدل کیږي.
۲. له طالبانو سره محدود تعامل
که څه هم ټرمپ به له طالبانو سره مستقیماً تعامل کولو ته ډیر لیوال نه وي، خو هغه ممکن له طالبانو سره د محدودو مذاکراتو او خبرو ملاتړ وکړي ترڅو طالبان وهڅوي چې په نړۍواله کچه د مشروعیت ترلاسه کولو لپاره بدلونونه رامنځته کړي.
د طالبانو څخه د نړۍوالې ټولنې مهمه غوښتنه د ترهګرۍ ضد ژمنې دي او امکان لري چې ټرمپ طالبان د خپلو ژمنو د پلي کولو لپاره تر فشار لاندې ونیسي.
۳. اقتصادي بندیزونه او مالي فشارونه
د طالبانو حکومت له پرلهپسې اقتصادي ستونزو سره مخ دی. ټرمپ به د دې اقتصادي ستونزو څخه د یوې وسیلې په توګه کار واخلي.
د امریکا او نړۍوال بانک له خوا د افغانستان د شتمنیو کنګل ساتل او د طالبانو پر مشرانو د سفر بندیزونه به احتمالا پر خپل ځای پاتې وي او ممکن نور بندیزونه هم پلي شي.
د ډالرو د اونیزو بستو پر لېږد هم ښايي بندیز ولګیږي چې له امله به یې د طالبانو حکومت اقتصادي زیان وویني.
۴. د افغانستان د راتلونکي لپاره اوږدمهاله پلان
که څه هم ټرمپ د امریکا د نظامي شتون د کمولو لپاره هڅې کړې دي، خو هغه به د افغانستان په اړه یو اوږدمهاله امنیتي پلان ولري.
دا پلان به تر ډېره په سیمهییز امنیتي ثبات او د ترهګرۍ پر ضد جګړه متمرکز وي. ټرمپ شاید د افغانستان څخه د کډوالو مخنیوي، د نشهیي توکو د قاچاق کنټرول او د ترهګرو ډلو لکه داعش او القاعده د بیا ظهور مخنیوي لپاره اقدام وکړي.
۶. په افغانستان کې د بشري حقونو وضعیت
ټرمپ به احتمالاً د طالبانو په حکومت کې د بشري حقونو او ښځو د حقونو په اړه جدي دریځ غوره کړي.
هغه به هڅه وکړي چې د نړۍوالې ټولنې په مرسته طالبان وهڅوي چې نړۍوال معیارونه ومني او خپل سیاستونه اصلاح کړي.
پایله
د ډونالډ ټرمپ سیاستونه به په دوو برخو ویشل شوي وي؛ یو له طالبانو سره سخت دریځ او اقتصادي فشارونه او بل له طالبانو سره د محدودو تعاملاتو او خبرو اترو امکانات.
ټرمپ به هڅه وکړي چې طالبان د نړۍوالو قوانینو او معیارونو منلو ته اړ کړي، ترڅو افغانستان د ترهګرۍ په مرکز بدل نهشي او د امریکا ملي ګټې خوندي وساتل شي.
