په ۲۰۲۴ کال کې د افغانستان د سوداګرۍ ارزښت ۱۲.۴ میلیارد ډالرو ته رسیدلی، په داسې حال کې چې په ۲۰۲۱ کال کې ۶.۱ میلیارد ډالره و. خو کارپوهان خبرداری ورکوي چې د وارداتو او صادراتو ترمنځ لوی کسر او د لوېدیز بندیزونه د هېواد د اقتصادي ودې مخه نیسي.
د طالبانو تر واک لاندې د ملي احصایې او معلوماتو ادارې د راپور له مخې، په ۲۰۲۱ کال کې صادرات له ۸۵۰ میلیون ډالرو څخه په ۲۰۲۴ کال کې ۱.۸ میلیارد ډالرو ته زیات شوي دي. په ورته وخت کې واردات له ۵.۳ میلیارد ډالرو څخه ۱۰.۶ میلیارد ډالرو ته لوړ شوي دي. سره له دې چې د تجارت په کچه کې زیاتوالی لیدل شوی، خو د وارداتو او صادراتو ترمنځ د انډول نشتوالي په اړه اندېښنې دي.
طالبان د تجارت پرمختګ د بري نښه بولي
د طالبانو د صنعت او سوداګرۍ وزارت ویاند اخوندزاده عبدالسلام جواد وايي، چې په ۲۰۲۱ کال کې سیاسي بدلون د هېواد د اقتصاد پر ټولو برخو اغېز کړی، خو د افغانستان تجارت، په ځانګړي ډول صادراتو «سل سلنه» پرمختګ کړی.
که څه هم طالب چارواکي دا پرمختګ د اقتصادي ثبات نښه ګڼي، خو کارپوهان وايي چې دا شمیرې ژورې ستونزې پټوي. هېواد لا هم په زیاته کچه پر وارداتو تکیه لري، چې د کورني تولید مخه نیسي او د تجارت کسر زیاتوي.
د لوېدیز بندیزونه او د کورني اقتصاد نازکتیا د افغانستان پر اقتصادي پرمختګ اغېز کړی دی.
د طالبانو له واکمنېدو وروسته، افغانستان دوه کاله له سخت اقتصادي فشار سره مخ و. که څه هم اقتصاد په ۲۰۲۳-۲۴ کې ۲.۷ سلنه وده کړې، خو د نړیوال بانک د اټکل له مخې، افغانستان ته به شاوخوا یوه لسیزه وخت پکار وي چې د طالبانو له واکمنېدو وړاندې د ودې کچې ته ورسېږي.
د افغانستان د سوداګرۍ او پانګونې خونې مرستیال خان جان الکوزي عرب نیوز ته وویل: « زموږ واردات هره ورځ زیاتیږي، او دا د کورني تولید د پرمختګ مخه نیسي. اړینه ده چې د صادراتو د زیاتولو لپاره اقدامات وشي».
د کسر کمولو لپاره لارې چارې
د سوداګرۍ د کسر کمولو لپاره کارپوهان د کورني تولید پر پیاوړتیا ټینګار کوي.
اقتصادپوه او د ننګرهار په روښان لوړو زده کړو انسټیټیوټ کې استاد امین ستانکزی وايي، چې د داخلي صنعتونو ملاتړ او نړیوالو بازارونو ته د دوی د لاسرسي اسانتیا اړینه ده.
هغه عرب نیوز ته وویل، « د هېواد د بازار اړتیاوې باید په کور دننه پوره شي او کورني تولید ته وده ورکړل شي، په داسې حال کې چې داخلي وړتیاوې هم باید ښې شي. افغانستان لا هم په بشپړ ډول یو واردوونکي هېواد دی. تر څو چې دا حالت بدل نه شي، د اقتصادي ودې خبرې بې مانا دي».
په داسې حال کې چې افغانستان له اقتصادي ننګونو سره مخ دی، د تجارت شمېرې یو پېچلې انځور وړاندې کوي.
که څه هم د تجارت دوه برابره کېدل د پرمختګ نښه ده، خو د وارداتو زیاتوالی او د بندیزونو اغېز ښيي چې د اوږدمهاله ودې لپاره بنسټیزو اصلاحاتو او نړیوالې همکارۍ ته اړتیا ده.
د طالبانو مرستیال ویاند حمدالله فطرت نن چهار شنبه د امریکا د منتخب ولسمشر ډونالډ ټرمپ د وروستیو څرګندونو په غبرګون کې وویل چې د مرستو په تړاو ادعاوې ناسمې دي.
نوموړي په دې اړه خپره کړې اعلامیه کې لیکلي و، « موږ هم غواړو چې امریکا دې د مرستو په نوم دغه ډول لګښتونه قطع کړي، ځکه دغه پیسې د افغانستان د خلکو په هیڅ درد نه خوري.»
خو له څو د قیقو تېریدو وروسته فطرت له خپرې شوې اعلامیې څخه یادې جملې پاکې کړې.
هغه وړاندې لیکلي: «هغه پیسې چې امریکا یې یادونه کوي، د امریکا هغه لګښتونه دي چې ډېره برخه یې له افغانستان نه د امریکايي ځواکونو پر تېښته او وتلو مصرف شوې او یا د هغو افغانانو په وتلو او ځای پر ځای کولو لګول شوې، چې له دوی سره یو ځای له افغانستان نه وتښتېدل.»
هغه وایي، کېدای شي د دغو مرستو یوه اندازه د نړیوالو موسسو له لارې د بشري مرستو په نوم هم لګېدلې وي.
د طالبانو له لوري خپره شوې اعلامیه کې له بدلون راوستلو داسې برېښي چې دغه ډله د امریکا له نوې ادارې سره په چلند کې محتاطه ده.
