«اسټرالیایی طالب» جبراییل ټیموټي په کابل کې ومړ

اسټرالیایی د پوهنتون استاد ټیموټي ویکس چې په اسټرالیايي طالب مشهور و، په کابل کې د سرطان له ناروغۍ ومړ. طالبانو د نوموړي پر مرګ خواشیني ښودلې او هغه یې د دې ډلې ټینګ ملاتړی بللی.

اسټرالیایی د پوهنتون استاد ټیموټي ویکس چې په اسټرالیايي طالب مشهور و، په کابل کې د سرطان له ناروغۍ ومړ. طالبانو د نوموړي پر مرګ خواشیني ښودلې او هغه یې د دې ډلې ټینګ ملاتړی بللی.
ټیموټي ویکس چې د اوږده وخت لپاره د طالبانو په زندان کې و او وروسته د زندانیانو په تبادله کې خوشی شو، اسلام ومانه او په کابل کې د طالبانو د کورنیو چارو وزیر سراج الدین حقاني تر ملاتړ لاندې اوسېده.
هغه وروسته خپل نوم جبراییل عمر غوره کړ او په کابل کې یې ډېر وخت د انګریزي ژبې د استاد په توګه دنده ترسره کوله.
د طالبانو د کورنیو چارو وزارت د نوموړي پر مړینه خواشیني ښودلې او وايي، چې له ډېر وخت راهیسې له سرطان ناروغۍ کړېده.
هغه په دې وروستیو کې له طالبانو ګیله درلوده، چې پاملرنه نه ور ته کوي.


په تهران کې د جاپان سفیر د ایران د کډوالۍ ملي سازمان سره په لیدنه کې ویلي، چې د افغان کډوالو د کوربه توب په موخه ددغه هېواد ملاتړ کوي. د جاپان سفیر ویلي، چې له ایران میشتو افغان کډوالو سره د زده کړو او روغتیا په برخه کې د ملګرو ملتونو د کډوالو عالي کمېشنرۍ له لارې مرستې کوي.
د ایران ټایمز د راپور له مخې، په تهران کې د جاپان سفیر تڅوکادا د ایران د کډوالۍ د ملي سازمان له مشر نادریار احمدي سره په کتنه کې په ایران کې د میشتو افغان کډوالو د زده کړو او روغتیا په برخو کې د ملاتړ ژمنه کړې ده.
دغه جاپاني چارواکي د کډوالو د کوربه توب په برخه کې د ایران د هڅو ستاینه او د دواړو هېوادونو ترمنځ د همکارۍ د هڅو د پیاوړتیا پر اهمیت ټینګار کړی دی.
په ایران کې د جاپان سفیر تڅوکادا وايي، «د یوه مسوول نړیوال لوبغاړي په توګه جاپان پر کوربه ټولنو د بار کمولو به خاطر د مسوولیت شریکولو ته لومړیتوب ورکوي.»
په دې لیدنه کې نادریار احمدي په ایران کې د جاپان له سفیر څخه په دغه هېواد کې د میشتو افغان کډوالو لپاره د بشري مرستو غوښتنه کړې ده. نوموړي ویلي، «موږ تمه لرو چې جاپان له نورو هیوادونو سره یوځای کډوالو ته ډیر بشري خدمتونه وړاندې کړي، په ځانګړې توګه د روغتیا او تعلیم په څیر زیربنایي برخو کې».
د ایران ټایمز د راپور له مخې، په ایران کې د ملګرو ملتونو د کډوالو له عالي کمیشنرۍ سره د جاپان مرستې افغان کډوالو ته د زده کړو او روغتیايي خدماتو اړوند پالیسي پیاوړې کوي.
د ملګرو ملتونو د کډوالو عالي کمېشنرۍ د معلوماتو له مخې، جاپان په تېره یوه لسیزه کې له یاد سازمان سره د زده کړو او روغتیا په برخه کې تر ټولو مخکښ مرستندوی هېواد دی.
ایراني چارواکو په داسې حال کې په تهران کې د جاپان له سفیر څخه د افغان کډوالو د ملاتړ په موخه د بشري مرستو د همکارۍ غوښتنه کړې، چې نږدې هره ورځ دغه هېواد سلګونه افغان کډوال په زور او خپله خوښه بېرته افغانستان ته استوي.

د طالبانو د بهرنیو چارو وزیر مولوي امیر خان متقي د هند د بهرنیو چارو سکرتر ویکرم مسري سره په دوبۍ کې لیدلي دي. د هند د بهرنیو چارو وزارت د اعلامیې له مخې، د طالبانو پلاوي د هند امنیتي اندېښنو ته د رسیدګۍ ژمنه کړې ده.
په دې ناسته کې هند د افغانستان د خلکو لپاره د بشري مرستو، پراختیايي پروژو، او سیمهییزې همکارۍ د پیاوړتیا په برخه کې پر خپلې ژمنتیا ټینګار کړی.
د هند د بهرنیو چارو سکرتر مسري له افغانستان سره د اوږدمهاله دوستۍ او د دواړو هېوادونو د خلکو ترمنځ د نږدې اړیکو یادونه کړې. هغه دغه راز ډاډ ورکړی چې هند د افغانستان د بیړنیو پراختیايي اړتیاوو د پوره کولو لپاره چمتو دی او په دې حساس وخت کې د افغانستان د خلکو ترڅنګ ولاړ دی.

د اعلامیې له مخې، دواړو خواوو د هند روانې بشري مرستې وڅیړلې، چې په هغې کې د ۵۰ زره متریک ټنه غنمو، ۳۰۰ ټنه درملو، زلزله ځپلو لپاره مرستې، د پولیو او کوویډ واکسینونه، ژمنۍ جامې، د حفظ الصحې توکي او نور شامل دي.
اعلامیه وايي، چې د طالبانو استازو د هند له دوامداره ملاتړه مننه کړې او د نویو پراختیايي پروژو د پیل لپاره یې خپل ملاتړ څرګند کړی.
هند ژمنه کړې، چې د افغانستان د روغتیا سکتور او د کډوالو د بیا ځای پر ځای کولو لپاره اضافي مرستې وکړي. دواړو خواوو د کرکټ په برخه کې د همکارۍ پر پیاوړتیا هم خبرې کړې دي.
د هند د بهرنیو چارو وزارت اعلامیه وايي، پرېکړه وشوه چې د بشري مرستو او سوداګریزو فعالیتونو د ملاتړ لپاره د چابهار بندر کارول زیات شي.
دا ګام د سیمهییز اقتصادي ثبات او اړیکو پیاوړتیا لپاره مهم ګڼل شوی دی.
اعلامیه دغه راز وايي، چې د طالبانو پلاوي د هند امنیتي اندېښنو ته د رسیدګۍ ژمنه کړې ده.
دواړو خواوو ټینګار کړی چې باید د اړیکو لارې پرانیستې پاتې شي او په بېلابېلو کچو د منظمې سلا مشورې لپاره کار وشي

په ۲۰۲۴ کال کې د افغانستان د سوداګرۍ ارزښت ۱۲.۴ میلیارد ډالرو ته رسیدلی، په داسې حال کې چې په ۲۰۲۱ کال کې ۶.۱ میلیارد ډالره و. خو کارپوهان خبرداری ورکوي چې د وارداتو او صادراتو ترمنځ لوی کسر او د لوېدیز بندیزونه د هېواد د اقتصادي ودې مخه نیسي.
د طالبانو تر واک لاندې د ملي احصایې او معلوماتو ادارې د راپور له مخې، په ۲۰۲۱ کال کې صادرات له ۸۵۰ میلیون ډالرو څخه په ۲۰۲۴ کال کې ۱.۸ میلیارد ډالرو ته زیات شوي دي. په ورته وخت کې واردات له ۵.۳ میلیارد ډالرو څخه ۱۰.۶ میلیارد ډالرو ته لوړ شوي دي. سره له دې چې د تجارت په کچه کې زیاتوالی لیدل شوی، خو د وارداتو او صادراتو ترمنځ د انډول نشتوالي په اړه اندېښنې دي.
طالبان د تجارت پرمختګ د بري نښه بولي
د طالبانو د صنعت او سوداګرۍ وزارت ویاند اخوندزاده عبدالسلام جواد وايي، چې په ۲۰۲۱ کال کې سیاسي بدلون د هېواد د اقتصاد پر ټولو برخو اغېز کړی، خو د افغانستان تجارت، په ځانګړي ډول صادراتو «سل سلنه» پرمختګ کړی.
که څه هم طالب چارواکي دا پرمختګ د اقتصادي ثبات نښه ګڼي، خو کارپوهان وايي چې دا شمیرې ژورې ستونزې پټوي. هېواد لا هم په زیاته کچه پر وارداتو تکیه لري، چې د کورني تولید مخه نیسي او د تجارت کسر زیاتوي.
د لوېدیز بندیزونه او د کورني اقتصاد نازکتیا د افغانستان پر اقتصادي پرمختګ اغېز کړی دی.
د طالبانو له واکمنېدو وروسته، افغانستان دوه کاله له سخت اقتصادي فشار سره مخ و. که څه هم اقتصاد په ۲۰۲۳-۲۴ کې ۲.۷ سلنه وده کړې، خو د نړیوال بانک د اټکل له مخې، افغانستان ته به شاوخوا یوه لسیزه وخت پکار وي چې د طالبانو له واکمنېدو وړاندې د ودې کچې ته ورسېږي.
د افغانستان د سوداګرۍ او پانګونې خونې مرستیال خان جان الکوزي عرب نیوز ته وویل: « زموږ واردات هره ورځ زیاتیږي، او دا د کورني تولید د پرمختګ مخه نیسي. اړینه ده چې د صادراتو د زیاتولو لپاره اقدامات وشي».
د کسر کمولو لپاره لارې چارې
د سوداګرۍ د کسر کمولو لپاره کارپوهان د کورني تولید پر پیاوړتیا ټینګار کوي.
اقتصادپوه او د ننګرهار په روښان لوړو زده کړو انسټیټیوټ کې استاد امین ستانکزی وايي، چې د داخلي صنعتونو ملاتړ او نړیوالو بازارونو ته د دوی د لاسرسي اسانتیا اړینه ده.
هغه عرب نیوز ته وویل، « د هېواد د بازار اړتیاوې باید په کور دننه پوره شي او کورني تولید ته وده ورکړل شي، په داسې حال کې چې داخلي وړتیاوې هم باید ښې شي. افغانستان لا هم په بشپړ ډول یو واردوونکي هېواد دی. تر څو چې دا حالت بدل نه شي، د اقتصادي ودې خبرې بې مانا دي».
په داسې حال کې چې افغانستان له اقتصادي ننګونو سره مخ دی، د تجارت شمېرې یو پېچلې انځور وړاندې کوي.
که څه هم د تجارت دوه برابره کېدل د پرمختګ نښه ده، خو د وارداتو زیاتوالی او د بندیزونو اغېز ښيي چې د اوږدمهاله ودې لپاره بنسټیزو اصلاحاتو او نړیوالې همکارۍ ته اړتیا ده.

د طالبانو د رییس الوزرا سیاسي مرستیال مولوي کبير په افغانستان کې د ایران له نوي سفير سره په ليدنه کې له دغه هېواده غوښتي، چې د کډوالو له جبري ايستلو ډډه وکړي. ایراني سفير د اړيکو پر پراختیا ټينګار کړی او د چابهار بندر فعالول يې د خپل کار لومړیتوب بللی دی.
د طالبانو ارګ د چارشنبې په ورځ په يوه اعلاميه کې د طالب استازو او په افغانستان کې د ایران د نوي سفير علي رضا بیګدلي د پېژندګلویزې ناستې خبر ورکړی.
په ناسته کې رضا بيګدلي د دواړو هېوادونو ترمنځ د همکاريو پر پراختیا ټينګار کړی او ويلي یې دي چې «د چابهار بندر فعالول او پرانیستل به یې د هڅو په سر کې وي.»
هغه مولوي کبير ته تهران ته د سفر بلنه ورکړې ده.
د طالبانو سیاسي مرستیال مولوی کبیر په دې ليدنه کې ویلي، چې له هېوادونو سره اړېکي يې د نورو تر اغیز لاندې نه دي او د سيمه یيز ثبات او اقتصادي پياړتيا په هڅه کې دي.
دغه طالب چارواکي له ایراني پانګوالو او سوداګرو غوښتي، چې په افغانستان کې پانګونې وکړي.
عبدالکبير له ايراني سفير څخه د افغان کډوالو اړوند غوښتي چې «افغان کډوالو ته دې لازمې اسانتیاوې برابرې شي. له هغوی سره دې نرمي وشي او د افغان کډوالو له اجباري ایستلو دې ډډه وشي.»
که څه هم طالبان او ایران په خپلو کې نږدي اړیکي سره لري خو لا هم د ایران د حقابې او په ایران کې پر افغان کډوالو د کړۍ تنګولو مسایل د دواړو خواوو تر منځ په یوه ترینګلي او لانجمن حالت کې پاتې دي.

د طالبانو مرستیال ویاند حمدالله فطرت له دې ډلې سره د میلیاردونو ډالرو امریکايي مرستو په اړه د ډونالډ ټرمپ د څرګندونو په غبرګون کې له اعلامیې خپرولو څو دقیقې وروسته خپله اعلامیه بېرته اصلاح کړه او د مرستو قطع کولو برخه یې ترې واېسته.
د طالبانو مرستیال ویاند حمدالله فطرت نن چهار شنبه د امریکا د منتخب ولسمشر ډونالډ ټرمپ د وروستیو څرګندونو په غبرګون کې وویل چې د مرستو په تړاو ادعاوې ناسمې دي.
نوموړي په دې اړه خپره کړې اعلامیه کې لیکلي و، « موږ هم غواړو چې امریکا دې د مرستو په نوم دغه ډول لګښتونه قطع کړي، ځکه دغه پیسې د افغانستان د خلکو په هیڅ درد نه خوري.»
خو له څو د قیقو تېریدو وروسته فطرت له خپرې شوې اعلامیې څخه یادې جملې پاکې کړې.

هغه وړاندې لیکلي: «هغه پیسې چې امریکا یې یادونه کوي، د امریکا هغه لګښتونه دي چې ډېره برخه یې له افغانستان نه د امریکايي ځواکونو پر تېښته او وتلو مصرف شوې او یا د هغو افغانانو په وتلو او ځای پر ځای کولو لګول شوې، چې له دوی سره یو ځای له افغانستان نه وتښتېدل.»
هغه وایي، کېدای شي د دغو مرستو یوه اندازه د نړیوالو موسسو له لارې د بشري مرستو په نوم هم لګېدلې وي.
د طالبانو له لوري خپره شوې اعلامیه کې له بدلون راوستلو داسې برېښي چې دغه ډله د امریکا له نوې ادارې سره په چلند کې محتاطه ده.