د امریکا دفاع وزیر په پنټاګون کې د خپلې دندې د پای په مراسمو کې وویل چې له افغانستان څخه د امریکایي ځواکونو له وتلو وروسته په دغه هېواد کې د ښځو حقونو ته «وحشتناکې پیښې» رامنځته شوې دي. لویډ اسټین وویل چې د افغان ښځو د وضعیت د ښه کولو لپاره هڅې باید دوام ومومي.
د امریکا د دفاع وزارت لومړني تور پوستي وزیر ۷۱ کلن لویډ اسټین د جمعې په ورځ په دفاع وزارت کې د خپلې دورې پای اعلان کړ. هغه د امریکا په پوځ کې ۴۱ کاله خدمت وکړ.
اسټین څلور ستوری جنرال دی او د پنټاګون د باتجربه جنګي جنرالانو له ډلې ګڼل کیږي.
اسټین په ۲۰۱۶ کال کې له پوځ څخه تقاعد شو، خو په ۲۰۲۱ کال کې د ولسمشر جو بایډن له خوا بېرته پنټاګون ته راستون شو او د لومړي تور پوستي دفاع وزیر په توګه وټاکل شو.
د اسټین دوره له دریو لویو پوځي بحرانونو سره مل وه؛ د اوکراین جګړه، له افغانستان څخه د امریکایي ځواکونو وتل او په منځني ختیځ کې جګړه د هغه په دوره کې ترسره شوې دي.
اسټین د مایر-هنډرسن په اډه کې د خپلې دورې د پای ته رسیدو په مراسمو کې وویل: «په تېرو څلورو کلونو کې موږ د خپلو سیالانو پر وړاندې ودرېدو، خپل دښمنان مو کمزوري کړل، خپل ملګري مو پیاوړي کړل او پر راتلونکي مو پانګونه وکړه.»
خو د هغه دوره له افغانستان څخه د امریکایي ځواکونو له ناورینه ډک وتلو او د طالبانو له راڅرګندېدو سره سمون خوري، چې منتقدین یې د متحده ایالاتو لپاره یوه تاریخي ماته بولي.
اسوشیټیډ پریس راپور ورکړ چې د طالبانو په لاس د افغان حکومت حیرانوونکي سقوط د اسټین پر مخینه تل اغیزه کړې ده.
د طالبانو له واک ته رسېدو وروسته افغانستان د ښځو او ډېموکراسۍ په برخه کې ترلاسه شوې لاسته راوړنې له لاسه ورکړې.
اسټین وویل: «ډېرې وړاندوینې وې چې که موږ له افغانستان څخه ووځو، نو هره ورځ به پر موږ برید وشي. دا نه دي شوي خو د ښځو د حقونو په اړه ځینې ناوړه پیښې رامنځته شوې دي. موږ باید د دې شیانو د ښه کولو لپاره هڅو ته دوام ورکړو».
د بایډن اداره لا له افغانستان څخه د وتلو له صدمې نه وه راګرځېدلې، چې د روسیې ولسمشر ولادیمیر پوتین د اوکراین د برید لپاره د سلګونو زرو سرتیرو راټولول پیل کړل.
د یرغل په ځواب کې اسټین د اوکراین د دفاعي اړیکو ډله جوړه کړه، چې له ۵۰ څخه زیاتو هېوادونو ایتلاف دی چې په تیرو دریو کلونو کې یې کیېف ته له ۱۲۶ ملیارد ډالرو ډېرې وسلې لېږلي دي.
بیا، د حماس او اسراییل ترمنځ جګړه د ۲۰۲۳ کال د اکتوبر په ۷ مه پیل شوه او له هغه وخت راهیسې متحده ایالاتو د اسراییل ستراتیژیک او پوځي ملاتړ کړی.
اسراییل، چې د متحده ایالاتو یو متحد دی، په غزه کې د نسل وژنې تور پرې لګول شوی دی.
اسټین سیمې ته دوه الوتکې وړونکې بېړۍ واستولې او له هغه وخت راهیسې شخړه په سره سمندر کې خپره شوې، چې سوداګري یې ګډوډه کړې.
د جمعې په ورځ په خپله مخه ښې وینا کې اسټین په بحران کې د خپل هیواد "لاسته راوړنې" وستایلې.
هغه وويل: «موږ ازاده نړۍ سره يوځای کړې ده څو د پوتين د امپراتورۍ د يرغل پر وړاندې د خپلې ازادۍ لپاره له اوکراين سره مبارزه کې مرسته وکړو. موږ د ناټو یو داسې اتحاد رهبري کړی چې تر بل هر وخت ډېر پیاوړی، لوی او متحد دی.»
هغه زیاته کړه: «موږ په منځني ختیز کې د بشپړې جګړې مخه نیولې، په ټوله سیمه کې د ایران نیابتي ځواکونه مو کمزوري کړي او په غزه کې د فلسطیني ملکي وګړو د ژغورلو لپاره مو نه ستړی کیدونکی کار کړی دی.»
په لمانځه کې پر ځینو برخو بندیزونه
په دغو بندیزونو کې یو دا هم دی چې نور هېڅ سلفي مذهبي ملا امام حق نه لري چې جومات او نورو ځایونو کې د لمونځونو امامت وکړي.
سرچینو افغانستان انټرنشنل پښتو ته ویلي، چې په دغو بندیزونو کې طالبانو سلفي مذهبو ته سپارښتنې کړې چې (رفع الیدین) به نه کوي او نه به هم په لمانځه کې له فاتحې سورت وروسته په لوړ غږ امین وایي.
همدا راز د سلفي مذهب د ترويج ځینې مرکزونه او ډلې هم د طالبانو له لوري له بندیزونو سره مخ شوي او سپارښتنې ورته شوې، چې باید د خپل مذهب په تړاو خلکو ته له معلوماتو ورکولو څخه ډډه وکړي.
سلفي مذهبي د افغانستان په ختیځو ولایتونو کې تر نورو سیمو ډېر دي او کونړ ولایت بیا یو له هغو ولایتونو دی چې تر بل هر ځای په کې سلفیان ډېر دي چې ان مرکز یې ګڼل کېږي.
سلفیانو ته په هېواد کې بېلابېل نومونه کارول کېږي لکه «اهل حدیث او وهابیان» ؛خو په ختیځو ولایتونو کې د «وهابیانو» په نوم ډېر مشهور دي.
افغانستان کې د سلفیانو مخکښ شیخ جمیل الرحمان څوک دی؟
د داود خان د واکمنۍ پر مهال سلفیانو په کونړ کې خپل تبلیغات پیل کړل او ان ځینې ځانګړې مدرسې یې د دغه مذهب د زدهکړې لپاره جوړې کړې. په دغه وخت کې له سلفیانو مخکې د پنج پیریانو اغېز ډېر و او د سلفي مذهب ځینې ملایان هم د پنج پیریانو له مدرسې فارغ شوي وو.
په دغو دیني عالمانو کې یو هم شیخ جمیل الرحمان و چې د مولوي محمد حسین په نوم یې هغه وخت شهرت درلود، هغه د کونړ د ننګلام ولسوالۍ په پېچ درې کې زیږیدلی و او د پنج پیر په مدرسه کې یې زدهکړې کړې وې. دی هم د سلفي مذهب د پراخولو په موخه میدان ته راکېوت او عملآ یې د سلفیانو د ډېریدو لپاره هڅې پیل کړې.
د کونړ کتاب لیکوال، د تېر جمهوري حکومت پر مهال د ننګرهار والي او د ملي دفاع وزارت پخواني سرپرست شاه محمود میاخېل په خبره، په لومړیو کې د سلفیانو او د حنفي مذهب د پیروانو ترمنځ په کونړ کې سخت جنجالونه رامنځته شول؛ خو د شیخ جمیل الرحمان د قومي نفوذ له امله بیا وروسته د دوی شمېر مخ په ډېرېدو شو.
د شاه محمود میاخېل په وینا، تر کونړ وروسته د سلفیانو د ډېریدو او تبلیغ لړۍ نورستان ته پسې وغځیده چې هلته د ملا رباني په نوم یوه کس د شیخ جمیل الرحمان ملا ور وتړله او د سلفي مذهب د پراخېدو لپاره یې هڅې پیل کړې.
شیخ جمیل الرحمان د مجاهدینو په رامنځته کیدو سره د شوروي ځواکونو خلاف په جهاد کې د حزب اسلامي سره لاس یو کړ او د ګلبدین حکمتیار تر مشرۍ لاندې یې وسله پورته کړه.
د سرچینو د معلوماتو له مخې هغه په اتیاېیمه لسیزه کې د سلفي مذهب د پراخیدو لپاره له عربي هېوادونو څخه په ځانګړي ډول له سعودي عربستان څخه پیسې ترلاسه کړې او په «۱۹۸۶ زېږدیز کال» کې یې بالاخره د سلفیانو د منظمولو په موخه د «جماعت الدعوه القران» په نوم یوه سیاسي ډله هم رامنځته کړه.
د دغو مرستو پر بنسټ د سلفیانو لپاره په ختیځو ولایتونو په ځانګړي ډول کونړ کې دیني مدرسې او جوماتونه جوړ شول چې د دغه مذهب په ډېریدو کې یې مهم رول درلود.
شیخ جمیل الرحمان د کورنیو جګړو پر مهال باجوړ ته کډه شو، هلته یې هم خپلو فعالیتونو ته دوام ورکړ او د «۱۹۹۱زېږدیز کال په اګسټ میاشت» کې د یو مصري خبریال عبدالله رومي له لوري هماغلته په ډزو ووژل شو.
د معلوماتو له مخې دغه مصري خبریال هڅه کوله چې له سیمې وتښتي؛ خو د شیخ جمیل الرحمان د کورنۍ غړي حاجي روح الله وکیل ترې غېږه چاپېره کړه او تر نیول کیدو وروسته یې وواژه. تر دغې پېښې وروسته د سیمې اوسیدونکو او سلفیانو روح الله وکیل د هغه د ځای ناستي په توګه وټاکه.
روح الله وکیل د عربانو له خوندیتوبه تر ګوانتنامو زندانه
۶۲ کلن روح الله وکیل د دیني زدهکړو کومه ځانګړې مخینه نه لري، خو د شیخ جمیل الرحمان د قاتل د نیولو او د کورنۍ د غړي په توګه پرې سلفیانو پرېکړه وکړه چې د هغه ځای ناستی شي.
هغه په ۲۰۰۱ کال کې له امریکایانو سره څنګ په څنګ د طالبانو او القاعده ډلې خلاف جګړه وکړه. د ویکي لېکس د معلوماتو له مخې روح الله وکیل په ۲۰۰۳ کال کې د امریکایانو له لوري په ننګرهار کې په دې تور ونیول شو چې ګوندې په توره بوره کې یې د یو شمېر عربانو او د القاعده ترهګرې شبکې د جنګیاليو په خوندي اېستلو کې مرسته کړې وه.
سرچینې افغانستان انټرنشنل ته ویلي، د سلفیانو دغه مشر په ختیځو ولایتونو په ځانګړي توګه کونړ کې د یاد مذهب لارویانو ته ګڼې مدرسې او مسجدونه جوړل کړل، څو د دغه مذهب د نفوس سیمې لا ډېرې شي. د سرچینې د معلوماتو له مخې د دغو فعالیتونو تر شاه ورسره د ځینو عربي هېوادونو مالي مرسته هم وه.
روح الله وکیل په ۲۰۰۸ زېږدیز کال کې له ګوانتنامو زندانه څخه خوشې کړی شو؛ خو د افغانستان جمهوري نظام په وروستیو کلونو کې د ملي امنیت ادارې له لوري د استخباراتي راپورونو پر بنسټ ونیول شو.
سرچینې افغانستان انټرنشنل ته زیاته کړې چې نوموړی له ترهګرو سره د اړیکو په تور نیول شوی و؛ خو د ولسي جرګې د یو شمېر غړو د فشارونو له کبله بېرته ازاد کړی شو.
ګارډین ورځپانې په خپل یوه راپور کې لیکلي چې نوموړی د نشهیي توکو په کاروبار کې ښکېل و او د برېټانیا تر څنګ یې له پاکستان سره هم ژورې اړیکې لرلې.
حاجي روح الله وکیل له رسنیو سره په خبرو کې په وار وار په ده لګیدلي تورونه رد کړي دي.
د طالبانو تر واکمنېدو وروسته حاجي روح الله وکیل افغانستان پرېښی او له خپلې کورنۍ سره پاکستان ته کډوال شوی دی.
د افغانستان انټرنشل په ترلاسه کړې ویډیو کې ښکاري چې نوموړی درې میاشتې مخکې د ۲۰۲۴ کال په نومبر میاشت کې په خېبرپښتونخوا کې د سلفیانو یوې دیني غونډې ته وینا کړې او د افغانستان دننه د دوی د مذهب د پیروانو وضعیت یې د اندېښنې وړ بللی دی.
هغه ویلي چې سلفي دیني عالمان او د دغه مذهب لارویان د طالبانو په واکمنۍ کې په مرموز ډول وژل کېږي چې دوی ته یې لاملونه هم نه مالومېږي او دغه واکمنه ډله یې باید خوندیتوب ته ځانګړې پاملرنه وکړي.
هغه په خپله وینا؛ کې له سلفیانو غوښتي چې په خپلو دیني بحثونو کې دې له نرمۍ کار واخلي او هېڅ ډول تاوتریخوالی دې نه کوي.
بندیزونه او د سلفیانو د کلیدي غړو وژل کیدل
په جلال اباد ښار کې د نارنج باغ په نوم د سلفیانو یوه مشهوره دیني مدرسه وه چې زرګونه زدهکوونکي په کې په زدهکړو بوخت وو او د تېر جمهوري نظام استخباراتي ادارو یې له داعش سره د اړیکو په تور یو شمېر مشران هم نیولي وو.
د ننګرهار پخوانی والي شاه محمود میاه خېل هم مني چې د دغې مدرسې یو شمېر زدهکوونکي د داعش لیکو ته تر جذب وروسته د جګړو لیکو ته تللي وو.
د دغې مدرسې مدرس او مشر شیخ سردارولي ثاقب د سلفیانو په منځ کې ځانګړی شهرت درلود ؛خو د طالبانو له لوري یې پر مدرسې او هغه یو شمېر بندیزونه ولګېدل.
د ۲۰۲۲ زیږدیز کال د جولای په ۱۳مه نېټه نوموړی په کابل کې د خپل کور دننه په مرموز ډول د چړو په وسیله ووژل شو او لا تر اوسه د پېښې عاملین معلوم نه شول.
د نارنج باغ دیني مدرسه کې ټول سلفي دیني عالمان له دندو ګوښه شوي، د سلفي مذهب د دیني کتابونو پر تدریس بندیز لګیدلی او طالبانو ورته حنفي مذهبي دیني عالمان ټاکلي دي.
د افغانستان انټرنشنل پښتو د ترلاسه کړو معلوماتو له مخې پر ننګرهار او کونړ سربېره په کندوز، کاپیسا او کابل ولایتونو کې ناپېژانده وسله والو نږدې دېرش تنه سلفي دیني عالمان وژلي دي.
د راپورونو پر بنسټ د طالبانو په روانې واکمنۍ کې د ننګرهار په کانال کې ناپېژانده جسدونه موندل کېږي او ګومان کېږي چې د طالبانو د اسختباراتو له لوري د سلفي مذهب ځینې زدهکوونکي له داعش سره د اړیکو په تور په مرموز ډول په دغو پېښو کې وژل کېږي.
د دغو مرموزو وژنو لړۍ په ننګرهار کې د طالبانو د استخباراتو د پخواني مشر ډاکټر بشیر د دندې پر مهال خورا چټکه وه او هره ورځ به جلال اباد ښار کې ناپېژانده جسدونه موندل کیدل.
ډاکټر بشیر د ننګرهار د کوټ ولسوالۍ اوسیدونکی دی چې له داعش سره یې د طالبانو په پخوانیو جګړو کې پراخه ونډه لرله. هغه د دغې ډلې په لیکو کې یو له هغو کسانو دی چې پر داعشیانو هېڅ ډول رحم نه کوي.
پر ډاکتر بشیر داسې تورونه هم پورې دي، چې په کوټ ولسوالۍ کې یې په شخصي تربګنیو هم یو شمېر ځايي کلیوال په بیلابیلو تورونو وژلي او له ځینو هغو یې سرونه هم د دې لپاره غوڅ کړي چې ګینې دغه وژنې داعش ترسره کړې دي.
د طالبانو استخباراتو له لوري په کونړ او نورستان کې د سلفیانو دیني عالمان تر سخت څار لاندې دي. پر دوی ان په عامو ځایونو کې پر دیني تقریرونو هم بندیزونه لګیدلي دي.
شاه محمود میاخېل وویل، «د سلفي مذهب له ځینو مدرسو زدهکوونکي د داعش لیکو ته لاړل؛ خو دا په دې مانا نه ده چې ګوندې ټول سلفیان دې له داعش سره اړیکې ولري.» د هغه په وینا؛ په سلفي مدرسو کې زدهکړه او یا هم د سلفي مذهب پیروي په هېڅ ډول د داعش سره د اړیکو په مانا نه ده.
همدا راز د طالبانو د لوړو زدهکړو وزارت په یوه تازه اقدام کې د کونړ پوهنتون ۱۲ تنه استادان له دې امله له دندو ګوښه کړي چې د سلفي مذهب لرونکي دي.
د دغه مذهب ځینو پیروانو افغانستان انټرنشنل پښتو سره معلومات شریک کړي چې په کې ویل شوي، طالبانو د سلفیانو د دیني زدهکړو مدرسې تړلي، د سلفي دیني عالمانو پر امامت یې بندیزونه لګولي.
همدا راز په روژې میاشت کې یې پرې د ۸ رکعاته تراوېح لمونځ پر ځای ۲۰ رکعاته جبري کړې او په لمانځه کې یې پرې له فاتحې سورت وروسته پر لوړ غږ امین هم بند کړی دی.
د طالبانو تر ګواښونو وروسته سلفیانو خپل هویت پټ کړی
باورونه دا دي چې د سلفي مذهب عام پلویان له هېڅ ډول سیاسي او جنګي ډلو سره تړاو نه لري؛ خو د طالبانو له لوري ورته د شک په سترګه کتل کېږي.
د ننګرهار پخوانی والي شاه محمود میاه خېل په دې باور دی چې طالبان د عقیدې پر بنسټ بې ګناه عام وګړي وژني او بیا پرته له کوم ثبوته د داعش ټاپې پرې لګوي.
د طالبانو دغه بندیزونه د دې لامل شوي چې د سلفي مذهب پیروان په ختیځو ولایتونو کې خپل هویتونه او مذهبي بڼې پټې وساتي، څو د طالبانو له لوري په نښه نه شي.
طالبان د حنفي مذهب پلویان دي او باورونه دا دي که په ختیځو ولایتونو کې د دوی له لوري پر سلفي مذهبو فشارونه لا ډېر شي؛ نو ښايي مذهبي جګړو ته لاره پرانېزي.
