د روسیې د بهرنیو چارو وزیر سرګي لاوروف وايي، امریکا افغانستان ته د خپلو پوځي زیربناوو پر بیرته ستنولو غور کوي. هغه د دوشنبې په ورځ د روسیې د امنیت شورا په غونډه کې وویل، د جو بایډن ادارې دا پالیسي درلوده.
د روسیې تاس خبري اژانس لیکلي، چې ښاغلي لاوروف د دوشنبې په ورځ وویل، چې متحده ایالات د دې هدف د ترلاسه کولو لپاره د افغانستان له ګاونډیانو کار اخلي.
هغه وویل چې د هغه څرګندونې د امریکا د پخواني ولسمشر جو بایډن د ادارې پالیسیو ته اشاره ده.
هغه د روسیې د امنیت شورا په غونډه کې وویل:« "موږ به هم افغانستان هېر نه کړو." امریکایان هم هڅه کوي چې تر یوې اندازې پورې خپل شتون بیا ټینګ کړي، د دې هدف لپاره له ګاونډیو هیوادونو کار اخلي.»
دوی هلته د خپلو پوځي تاسیساتو پر بیرته ستنولو فکر کوي.
جو بایډن د ۲۰۲۱ کال په لومړیو کې په افغانستان کې د امریکا د اوږدې مودې بهرنیو پوځي عملیاتو پای ته رسېدو اعلان وکړ او یوازې څو میاشتې وروسته، طالبان پرته له کوم مقاومت کابل ته ننوتل او په څو ساعتونو کې یې د ښار کنټرول ترلاسه کړ.
ځینو جمهوري غوښتونکو سیاستوالو او پخوانیو سرتیرو په بار بار پر بایډن ادارې له افغانستان د وتلو د چلند له امله نیوکه کړې ده.
د ایران بهرنیو چارو وزارت د طالبانو حکومت ته وړاندیز کړی، چې له افغانستان سره پر پوله سويلي خراسان کې کونسلګري پرانیځي. ایران د هغو هېوادونو په ډله کې دی چې د طالبانو واکمنېدو سره یې دې ډلې ته په تهران کې افغان سفارت وسپاره. د طالبانو حکومت تر اوسه په دې اړه څه نه دي ويلي.
د ایران تسنیم خبري اژانس د سې شنبې به ورځ د سویلي خراسان لپاره د بهرنيو چارو وزارت د استازې افسانه ابراهيمي له قوله ويلي: «دوی چمتو دي، چې د سويلي خراسان په مرکز کې د افغانستان د کونسلګرۍ په جوړولو کې مرسته وکړي.»
هغې ويلي، چې دا وړانديز يې په رسمي ډول د طالبانو حکومت ته کړی او ایران اوس د طالبانو ځواب ته په تمه دی.
د ایران د بهرنيو چارو وزارت استازې زياته کړې، چې په بيلو لارو یې له افغانستان سره خپله دوستي ثابته کړې او له نورو هېوادونو د ژمنو د پوره کېدو ورته تمه لري.
ایراني کارپوهانو تسنيم خبري اژانس ته نظر ورکړی، چې د کونسلګرۍ شتون د دواړو هېوادونو ترمنځ په سوداګرۍ او اقتصادي برخه کې اسانتياوې رامنځ ته کوي او په ایران کې به افغان کډوال د کونسلګرۍ او حقوقي خدماتو برخمن شي.
سویلي خراسان د ایران په ختيځ کې له افغانستان سره ګډه اوږده پوله لري او په صفري نقطه کې د دواړو هېوادنو ځانګړې اقتصادي سیمه هم شته.
ایراني چارواکو تېر کال وویل، چې په دغه سیمه کې پنځوس سلنه پانګونه د دواړو هېوادونو ترمنځ ګډه یا مشترکه ده.
د کونسلګرۍ پرانیستلو غوښتنه په داسې مهال ده چې ایران وايي، د افغانستان هرات ته غځېدلې پټلۍ یې پر توکو لېږدولو سربېره اوس د سپرلۍ لېږدولو ته هم تیاره ده.
دوی تمه لري چې د راتلونکي لمریز کال تر نیمايي دا پټلۍ سپرلۍ هم ولېږدوي.
د امریکا د نوي ولسمشر ډونالډ ټرمپ له خوا دغه نوي فرمان ګڼ افغانان اندېښمن کړي او د یو بې برخلیکه حالت سره یې مخامخ کړي دي.
د امریکا ولسمشر ډونالډ ټرمپ د یو نوي فرمان له مخې د امریکا د کډوالو د منلو پروګرام لږ تر لږه د راتلونکو درې میاشتو لپاره وځنډاوه. سپینې ماڼۍ ویلي، د دې پروګرام بیا پیل به هغه وخت کېږي چې د کډوالو راتګ د امریکا له ملي ګټو سره سمون وخوري.
په هغه فرمان کې چې د سپینې ماڼۍ له خوا د دوشنبې په ورځ خپور شوی په کې ویل شوی چې د امریکایي وګړو د سرچینو د کمیدو او همدا راز د دوی د امنیت د تضمین له کبله د ډېر شمېر کډوالو د منلو وړتیا نه لري.
په فرمان کې راغلي: "دا پروګرام به تر هغه وخته وځنډېږي چې امریکا ته د کډوالو راوستنه د امریکا له ګټو سره برابره وي".
د سپینې ماڼۍ په وینا، دغه بندیز به د جنورۍ ۲۷مه ۲۰۲۵ (د سلواغې۸مه ۱۴۰۳) نېټې څخه د کډوالو اړوند پر ټولو پروګرامونو پلی کېږي.
په یاد فرمان کې ویل شوي چې د بهرنیو چارو او کورني امنیت وزیران به په راتلونکو دریو میاشتو کې د کډوالۍ اړوند پروګرامونه د امریکا د ملي امنیت او ګټو په نظر کې نیولو سره څېړي او بیا به یې په تړاو ټرمپ ته راپور ورکوي.
په فرمان کې دا هم راغلي کله چې یاد وزیران کولای شي په استثنایي توګه د کډوالۍ دغه پروګرام ته ځینې کسان ومني.
په دې تړاو خپرې شوې خبرپاڼه کې لیکل شوي: "هغه کسان چې په استثنايي توګه منل کېږي، باید د امریکا ملي ګټو ته ژمن وي او د امریکاامنیت ته هم باید ګواښ نه وي.
سپینې ماڼۍ زیاته کړې چې د دې پروګرام د بیا پیلېدو پرېکړه به د اړوندو وزیرانو د ارزونې پر بنسټ کېږي.
د افغان پناه غوښتونکو اندیښنې
د امریکا د کډوالو منلو پروګرام هغه پروګرام دی چې له ۱۹۸۰ کال راهیسې د نورو هېوادونو کډوال مني.
له افغانستانه د امریکا د ځواکونو تر وتلو وروسته د امریکا د بهرنیوچارو وزارت زرګونه افغانان، چې په خپل هېواد کې یې ژوند له ګواښ سره مخ و، په دې پروګرام کې شامل کړل چې امریکا ته ولېږدول شي.
د راپورونو له مخې، له ۲۰۲۱ کال راهیسې، شاوخوا ۱۸۰ زره افغانان د دې پروګرام له لارې امریکا ته تللي دي؛ خو لسګونه زره نور افغانان لا هم په پاکستان، جرمني، ترکیې او نورو هېوادونو کې د بې برخلیکۍ په حالت کې میشت دي.
د ټرمپ له لوري د دغه پروګرام ځنډ به د هغو افغان کډوالو لپاره لا ډېرې ستونزې پیدا کړي، چې په پاکستان کې د سختو شرایطو لاندې ژوند کوي.
په پاکستان کې د امریکا کډوالۍ ته په تمه افغانانو ستونزې
په پاکستان کې مېشت زرګونه افغان کډوال چې د امریکا له لوري یې د کډوالۍ اړوند ټولې چارې بشپړې شوي یوازې دغه هېواد د الوتنو د چمتو کیدو لپاره په تمه دي. په دغو افغانانو کې هغه کسان هم شامل دي چې وار دمخه یې امریکا ته د تګ لپاره د الوتنو نیټې هم څرګندې شوي؛ خو د ټرمپ تازه فرمان ورته ګڼې اندیښنې پیدا کړي دي.
په اسلام اباد کې مېشت وحیدالله په نوم یو افغان چې په راتلونکې فبرورۍ میاشت کې یې د امریکا هېواد ته د تګ نېټه ترلاسه کړې له سختو اندېښنو سره مخ دی. هغه وایي، هغه په افغانستان کې له یوې امریکایي ادارې سره کار کاوه، خو اوس د ټرمپ د نوې پرېکړې له مخې یې ژوند یې یو ځل بیا له ګواښ سره مخ شوی دی.
په ورته مهال په پاکستان کې د پولیسو له لوري د افغانانو د نیول کیدو لړۍ هم روانه ده او د امریکا له پخوانیو همکارانو سره وېره دا ده چې که په دغو عملیاتو کې افغانان ونیول شي او افغانستان ته ولېږل شي ؛نو له مرګونو ګواښونو سره به مخ شي.
د احمد ولي په نوم یو بل افغان او د هغه کورنۍ چې د امریکا د کډوالۍ پروسه یې بشپړه کړې سخت اندېښمن دي.
د دوی پاکستانۍ ویزې هم له وخته تېرې شوي او د پولیسو له وېرې له کوره دباندې هم نه ګرځي او د ټرمپ له لوري دغه تازه فرمان یې د رواني نارامۍ سبب ګرځیدلی دی.
هغه وویل: « له سهار وختي مې چې د ټرمپ د دغه فرمان په اړه اوریدلي روحي حالت مې خراب شوی، ان کور کې مې مېرمن او اولادونه هم خفه دي او یو بې برخلیکه راتلونکي سره مخ یو».
په ورته مهال په متحده ایالاتونو کې د کډوالو د حقونو یو شمېر فعالانو او وکیلانو د ټرمپ پر دغه فرمان توندې نیوکې کړي او دا یې غېر انساني پرېکړه بللې ده. له ټرمپ غوښتنې شوي چې د افغان کډوالو په اړه په دغه بندیزونو کې له معافیت څخه کار واخلي او د دوی د کډوالۍ پروسه دې روانه وساتي.
د افغانستان د ښځو د آزادۍ د فانوس په نامه غورځنګ د (سلواغې دویمه) په یوې خبرپاڼه کې د امریکا ولسمشر ډونالډ ټرمپ څخه غوښتنه کړې چې په خپلو پالیسیو کې دې د افغان کډوالو کړکېچن وضعیت، په ځانګړې توګه ښځو او ماشومانو ته ځانګړې پاملرنه وکړي.
دغه غورځنګ ټینګار کړی چې افغانان د اوږدو کلونو جګړو او تاوتریخوالي له امله د نړۍ تر ټولو زیانمنې کډوالۍ سره مخ شوي دي او ډېری یې د خپلو کورنیو او ځانونو د خوندیتوب له امله د خپل هېواد پرېښودو ته اړ شوي دي.
د فانوس غورځنګ له ولسمشر ټرمپ څخه غوښتي چې د امریکا د مهاجرت پالیسي دې د بشري حقونو د اصولو او نړیوالو معیارونو پر بنسټ برابره کړي او له داسې سختو اقداماتو دې ډډه وکړي چې د کډوالو حقونه په کې تر پښو لاندې کېږي.
که څه هم چې ښاغلي ټرمپ په ښکاره توګه ویلي چې په دغه هېواد کې هېڅ ناقانونه کډوال نه پرېږدي او نه هم اجازه ورکوي چې په ناقانونه لارو دې کډوال دغه هېواد ته ننوځي؛ خو هغه د کډوالۍ پر قانوني پروګرامونو هم بندیزونه ولګول.
په تازه بندیز کې ټرمپ د امریکا د کډوالۍ چارو ادارې ته امر کړی چې تر راتلونکو څلور میاشتو پورې دې د کډوالۍ ټولې قانوني پروسې هم وځنډوي.
دغه غورځنګ ټینګار کړی چې افغان ښځې او ماشومان د کډوالو په منځ کې تر ټولو زیانمنې دي او له دې امله هره هغه پالیسي چې افغانستان ته د کډوالو د شړل کیدو لامل کېږي د بشري حقونو څخه ښکاره سرغړونه ده.
د افغان مېرمنو د ملاتړ دغه بنسټ د بشري حقونو پر نړیوالو ادارو غږ کړی چې ژر تر ژره دې د کډوالو اړوند د انساني کړکېچ مخنېوي لپاره حل لارې ومومي.
د افغانستان د ښځو د آزادۍ د فانوس غورځنګ خبرداری ورکړی چې د امریکا د حکومت پرېکړې به د افغان کډوالو په ژوند او راتلونکي مستقیمه اغېزه ولري.
دغه غورځنګ له ولسمشر ټرمپ څخه غوښتنه کړې چې په خپلو پرېکړو کې عدالت، انسانیت او انساني درناوی په پام کې ونېسي.
د افغانستان په ګاونډ پاکستان کې لسګونه زره افغانې کورنۍ چې د طالبانو له لوري له ګواښ سره مخ دي او په یاد هېواد کې له امریکايي ادارو سره د کار مخینه لري د کډوالو په تړاو د ټرمپ وروستیو بندیزونو اندېښمن کړي دي.
په دغو کډوالو کې داسې کسان هم شته چې امریکا ته تګ لپاره یې د الوتنو نېټې هم په ډاګه شوې وې؛ خو اوس له یو نامعلوم برخلیک سره مخامخ شوي او د امریکا له نوي حکومته غواړي چې په دې برخه کې له نرمۍ څخه کار واخلي.
د ملګرو ملتونو د مرستو د همغږۍ دفتر «اوچا» وایي، چې ډنمارک د افغانستان د بشري مرستو صندوق ته ۲۰ مېلیون ډنمارکي کرون چې ۲.۸ مېلیون ډالره کېږي؛ مرسته کړې ده.
اوچا پر اېکس پاڼه د ډنمارک له دغې مرستې مننه کړې ده.
اوچا لیکلي: «ستاسو ملاتړ زموږ وړتیا پیاوړې کوي، چې ناورینونو ته په چټکۍ سره ځواب ووایو.»
تر دې څلور ورځې وړاندې هم اوچا خبر ورکړی و، چې اېټالیا له افغانستان سره ۴.۵ مېلیون یورو بشري مرسته کړې ده.
اوچا ویلي و، چې دغه مرستې به تر ټولو زیاتو زیانګالو افغانانو ته ورسوي.
د اوچا د اټکل له مخې، په ۲۰۲۵ کال کې په افغانستان کې ۱۴.۸ مېلیونه وګړي د ژوندي پاتې کېدو لپاره خوراکي توکو او کرنیزو مرستو ته اړتیا لري.
د ملګرو ملتونو د بشري چارو د همغږۍ دفتر ویلي و، چې په روان ۲۰۲۵کال کې ۲۱ مېلیونه افغانان به د اوبو د کمي، د روغتیایي خدمتونو د نشتوالي، ۱۴.۸ مېلیونه خلک به د سخت خوراکي نا خوندیتوب، ۱۴.۳ مېلیونه نور به لږو روغتیایي خدمتونو ته لاسرسی ولري، همدارنګه ۷.۸ مېلیونه مېرمنې او ماشومان به خوراکي مرستو ته اړ وي.
د طالبانو د کډوالو او بېرته راستنېدونکو چارو وزارت وایي، چې د پاکستان له زندانونو خوشې شوي ۳۸ تنه افغان بندیان (د سلواغې په لومړۍ نېټه) بېرته خپل هېواد ته راستانه شوي دي.
دغه وزارت په یوې خپرې شوې خبرپاڼه کې د ننګرهار ولایت د طالبانو د سرحدي امریت د مالوماتو له مخې ویلي، چې دغه کسان د قانوني اسنادو د نه لرلو له امله د پاکستان له بېلابېلو سیمو نیول شوي وو.
په خبرپاڼه کې راغلي، چې دغه کسان د څلورو ورځو لپاره په حاجي کمپ کې بندیان وو.
تر دې وړاندې هم طالبانو په تېره اونۍ کې له پاکستانه د ۹۶ افغان بندیانو له خوشې کېدو خبر ورکړی و.
د طالبانو د کډوالو چارو وزارت (د سلواغې په لومړۍ نېټه) ویلي، چې په اسلام اباد کې یې د پولیسو له لوري ۸۸۲ نیول شوي هغه افغان کډوال خوشې کړي، چې د کډوالۍ کارتونه یې هم لرل.
له تېرو دوو اونیو راهیسې پاکستاني پولیسو په اسلام اباد او راولپنډۍ کې د یو لړ عملیاتو په ترڅ کې د ښځو او ماشومانو په ګډون تر زرو ډېر افغان کډوال نیولي دي.
د اسلام اباد او راولپنډۍ په هره برخه کې هره ورځ افغان کډوال د پولیسو له ځورونې سره مخامخېږي.
ډېری دغه افغانان درېیمو هېوادونو ته د تګ تکل لري او د ویزو ترلاسه کولو په تمه دي.
هاخوا د پاکستان د بهرنیو چارو وزارت بیا د لوېدیځو هېوادونو لهخوا د افغانانو د پناه غوښتنې پر پڅ بهیر نیوکه کړې ده.