پخوانیو چارواکو او شنونکو له افغانستان سره د امریکا د مالي مرستو د بندېدو په تړاو افغانستان انټرنشنل - پښتو ته وویل، چې د دغو مرستو په بندېدو سره طالبان ډېر نه زیانمنېږي، ځکه دوی استخباراتي پیسې اخلي.
د دغو شنونکو په باور د امریکا د مرستو د بندېدو ډېر تاوان د افغانستان عامو خلکو ته رسېږي.
د تېر جمهوري نظام د دفاع وزارت سرپرست وزیر شاه محمود میاخېل له افغانستان انټرنشنل - پښتو سره په خبرو کې وویل، سره له دې چې د امریکا د مرستو بندېدو پر ټولې نړۍ اغېزې کړي، خو افغانستان به تر ټولو ډېر اغېزمن شي.
د نوموړي په وینا، د افغانستان بانکي سیسټم اوسمهال فعال نه دی او د دغو مرستو بندېدل به د اوږدمهال لپاره ناوړه اغېزې ولري، ځکه په افغانستان کې د بېوزلۍ کچه ټیټه ده او یوازې محدود کسان عایداتي سرچینو ته لاسرسی لري.
ښاغلی میاخېل زیاتوي: «هغه کسان چې عایداتي سرچینو ته لاسرسی لري ساعت یې تېر دی، خو د افغانستان د ۹۵ سلنه خلکو اقتصادي وضعیت خراب دی او که په یوه هېواد کې چې اقتصادي فرصتونه له منځه ځي، د بشري امنیت ترڅنګ یې فزیکي امنیت هم خرابېږي.»
د وېسکانسن پوهنتون استاد نجیب ازاد له افغانستان انټرنشنل - پښتو سره په خبرو د امریکا د مرستو د بندېدو او د طالبانو په چارو یې د اغېزو په تړاو وویل، چې یادې ډلې ته د غلاوو لارې معلومې دي او د قاچاق، نشه یي توکو او ګمرکاتو له لارو چې اوسمهال د دوی په لاس کې دي، خپل ځان ساتلی شي.
ښاغلی ازاد هم ټینګار کوي، چې د امریکا د مرستو په بندېدو سره طالبان ډېر نه زیانمنېږي، ځکه دوی استخباراتي پیسې اخلي خو عام ولس به سخت زیان شي.
د نوموړي په وینا: «په تېرو درې نیمو کلونو کې چې څومره مرستې افغانستان ته تللي دي د بشري مرستو په نوم تللي دي، د دغو مرستو ډېره برخه یې طالبانو ته رسېدلې ده او د دغو نړۍوالو مرستو یوه کوچنۍ برخه عامو خلکو ته هم رسېدلې ده.»
ازاد همداراز زیاتوي، چې د امریکا مرستې په ناڅاپي ډول نه بندېږي، ځکه دا د اونۍ کڅوړې مستقیم د افغانستان بانک ته نه ورتلې او د نوموړي په خبره دا هغه بودیجه وه، چې د ملګرو ملتونو اکونټونو ته د شپږو میاشتو او یوه کال لپاره لېږل شوي دي او اوسمهال د ملګرو ملتونو په حساب کې دي.
ښاغلي ازاد دغو مرستو ته په اشارې سره وویل، چې یاد اندازه پیسې د کانګرس له تصویب څخه وتلي دي او په یوه اجراییوي فرمان پیسې بېرته نه راګرځول کېږي، خو خنډونه به یې پروړاندې شتون ولري.
د امریکا ولسمشر ټرمپ د خپلې لوړې له مراسمو یوه ورځ وړاندې وویل چې که طالبان په افغانستان کې د امریکا پاتې شوې وسلې او وسایل ور نه کړي نو مالي مرستې به ورباندې ودروي.
ټرمپ ویلي و، «موږ هر کال میلیاردونه ډالر ورکوو خو دوی باید پوه شي، چې تر هغه نورې پیسې نه ورکوو څو زموږ پوځي وسایل بېرته راته ونه سپاري.»
ځینو اقتصادي کارپوهانو افغانستان انټرنشنل ته وویل، چې د ټرمپ له دغه ګواښ وروسته د افغانستان په بازارونو کې د ډالرو په مقابل کې افغانۍ خپل ارزښت له لاسه ورکړی دی.
د اقتصادي کارپوهانو په باور، د افغانۍ ثبات د امریکا په نغدي مرستو پورې تړلی دی او ددې مرستو په بندېدو سره افغانۍ اغېزمنېږي.
له دې سره، د افغانستان د ولسي جرګي پخوانۍ غړې شکریه بارکزۍ هم وایي، چې اوسمهال یوازې امریکا له طالبانو سره مرستې نه کوي، بلکې نور هېوادونه هم په مستقیم او غیر مستقیم ډول مرستې کوي.
د نوموړې په وینا، د امریکا د مرستو بندېدل د طالبانو پر ځای د افغانستان په خلکو مستقیمې اغېزې لري.
مېرمن بارکزۍ زیاتوي: «طالبانو د خپلې واکمنۍ په مخکینۍ دوره کې هم پر بهرنیو مرستو نه، بلکې تر ډېره حده یې په کورنۍ بودیجې ګوزاره کوله او اوسمهال یوازې امریکا له طالبانو سره مرستې نه کوي، نور هېوادونه هم په مستقیم او غیر مستقیم ډول مرستې کوي.»د نوموړې په خبره، د دغو مرستو بندېدل د طالبانو په شبکې او په مشرانو هېڅ ډول اغېزې نه لري، ځکه یاده ډله هغه عواید چې له بېلابېلو نورو برخو افغانستان ته راځي ترلاسه کوي.د یادولو ده، چې مېرمن بارکزۍ او ښاغلي ازاد بیا په مشخص ډول نه دي ویلي، چې طالبان له کومو ادرسونو او هېوادونو پیسې ترلاسه کوي، خو د کابل پوهنتون پخوانی استاد محبوب شاه محبوب وایي، چې د طالبانو له حکومت سره په تېرو درې نیمو کلونو کې د امریکا ترڅنګ قطر هم په ښکاره او پټه توګه اوپرتیفي مرستې کړي دي.د نوموړي په وینا، د امریکا او قطر ترڅنګ ایران، چین او یو شمېر نور هېوادونه هم له طالبانو سره اوپراتیفي مرستې او همکارۍ لري.دا په داسې حال کې ده، چې د طالبانو ویاند ذبیح الله مجاهد بیا نن د امریکا د مرستو د بندېدو په تړاو وویل، چې دې ډلې په تېر ۱۴۰۳کال کې ۵۵۵ پراختیايي پروژې منظورې کړي، چې ځینې یې بشپړې شوې دي.مجاهد د دغو مرستو په اړه وویل، چې دا مرستې موسسې اخلي او دوی ورته نه اړتیا لري او نه یې هم غوښتنه کړې ده.نوموړی په یوه اېکس سپېس کې چې د دې ډلې ګڼو غړو په کې برخه درلوده، د امریکايي مرستو له بندېدو وروسته د افغانستان د اقتصادي وضعیت د تشریح په لړ کې ټینګار وکړ، چې د افغانستان ملي بودجه په داخلي عوایدو تمویلېږي.مجاهد وویل، نړۍوالې مرستې د طالبانو حکومت ته نه، بلکې نړۍوالو مرستندویه موسسو ته ورکول کېږي.هغه زیاته کړه، «۶۰ سلنه یې د خپلو معاشونو لپاره کاروي او یوازې ۴۰ سلنه یې په پروژو لګېږي».ذبیح الله مجاهد زیاته کړه چې طالبان یوازې له مرستندویه موسسو سره همکاري کوي، خو دوی ته مستقیمه مالي مرسته نه ورکول کېږي، او نه ورته اړتیا لري.مجاهد دغه خبرې په داسې حال کې کوي، چې څو ورځې وړاندې په کابل کې ځېنو اقتصادي کارپوهانو او صرافانو افغانستان انټرنشنل ته وویل، چې له افغانستان سره د مالي مرستو د بندولو په تړاو د امریکا د ولسمشر ډونالډ ټرمپ ګواښ د افغانۍ پر ارزښت منفي اغېز کړی.د ټرمپ له ګواښ وروسته د افغانۍ پر وړاندې د یوه ډالر ارزښت تر لسو افغانیو هم لوړ شو او طالبانو بیا یوازې په یوه اونۍ کې میلیونونه ډالره لیلام کړل.
په تېرو څه باندې درېیو کلونو کې طالبانو ته د امریکا څومره مرستې رسېدلي دي او دغه مرستې په کومو لارو مصرفېږي؟
د افغانستان د بیارغونې لپاره د امریکا د څار ځانګړي دفتر د روان کال د زمري میاشت کې د یوه راپور په خپرولو سره وویل، چې واشنګټن له ۱۴۰۰ کال راهیسې له افغانستان سره د څه باندې ۲۱ مېلیارده ډالرو مرسته کړې ده.
د سیګار په وینا، دغه پیسې د بشري مرستو، د کډوالو د استوګنې او د افغانستان د بهرنیو اسعارو د شتمنۍ د بېرته تادیه کېدو په برخو کې لګول شوې دي.
په راپور کې ویل شوي، چې له افغانستان سره د ۱۴۰۰ کال د زمري له میاشتې څخه د ۱۴۰۳ د چنګاښ تر میاشتې د ۲۰.۷۱ مېلیارډه ډالرو مرستو له ډلې څخه ۲.۹۷ مېلیارډه یې په بشري مرستو او ودانیزو مرستو لګول شوي دي.
د سیګار په وینا، دا مرستې په څلورو برخو کې لګول شوي: (۲.۰۲۹ مېلیارده) بشري مرستې، (۴۵۸ مېلیونه) پراختیایي او رغنیزې مرستې، (۳۱۶ مېلیونه) سازماني عملیات او (۱۰۰مېلیونه) د امنیت په برخه کې لګول شوي دي.
خو سیګار دا نه ده روښانه کړې، چې د "سازماني عملیاتو" او "امنیت" څخه هدف څه ډول همکاري ده، چې امریکا په افغانستان کې پرې پیسې لګولې دي.
له دې سره، د امریکا د کنتاکي ایالت جمهوري غوښتونکي سناتور رینډ پاول بیا ویلي، له هغه وروسته چې طالبان بیا واک ته رسېدلي، امریکا ۳.۳ میلیارده ډالره افغانستان ته استولي، چې یوه برخه یې طالبانو ته رسېدلې ده.
هغه وايي، د دغو مرستو مخه نیسي خو وايي، ډېموکراتان یې مخالفت کوي.
نوموړي زیاته کړې، چې دغه مرستې د داعش په ګډون د القاعده شبکې ته هم رسېدلي دي.
باورونه دا دي، چې د طالبانو تر واک لاندې افغانستان د امریکا لېږونکې نغدي کڅوړو یوه برخه طالبان هم ترلاسه کوي او دغه ډلې پرې خپل جوړښتونه هم پیاوړې کړي دي.
دا چې پر افغانستان د امریکا د مرستو په بندېدو سره به د عامو خلکو په ځانګړې توګه د اړو خلکو برخلیک څنګه شي، د وخت په تېرېدو سره به روښانه شي.
د طالبانو د ارشاد،حج او اوقافو وزارت مسلکي مرستیال مولوي زرمحمد حقاني په کابل کې د حاجیانو په مجتمع کې د پچې اچونې غونډې ته وویل، چې په ټول هېواد کې۱۰۵ زره او ۱۸۰ تنو نوملیکنه کړې ده.
د پچې اچونې بهیر په کابل او ولایتونو کې هممهاله پیل شو، خو عام خلک شکایت کوي، چې د حج په سهمیه کې ډېره برخه خپله د طالبانو غړو او مشرانو ته ورکړل شوې او عام خلک له پامه غورځول شوي دي.
سرچینو افغانستان انټرنشنل ته وویل، چې د کندهار د سږ کال د حج سهمیه ۸۲۰ تنه ټاکل شوې، خو له عامو خلکو ۲۹۵ تنه غوره شوي اود پاتې ۵۲۵ نورو کسانو سهم طالبانو « مجاهدینو» ته ورکړل شوی دی.
د کندهار د ارشاد، حج او اوقافو ریاست د حاجیانو د پچې اچونې یو نوملړ له افغانستان انټرنشنل سره هم شریک شوی، چې لیدل کیږي اکثریت پکې طالبان او د هغوی د کورنیو غړي غوره شوي دي.
دغه نوملړ چې د کندهار د ارشاد، حج او اقافو ریاست له خوا چمتو شوی، ددغه ولایت والي او د استخباراتو ریاست هم پرې لاسلیکونه کړي دي.
په کابل کې هم ولسي سرچینو افغانستان انټرنشنل ته وویل، چې د حج په سهمیه کې عامو خلکو ته کمه ونډه ورکړل شوې او ډېری لېستونه د طالبانو په خوښه د هغوی د ملګرو، خپلوانو او همکارانو په ګټه جوړ شوي دي.
تېر کال هم د حج په مراسمو کې د طالبانو ګڼو وزیرانو، جګپوړو مشرانو، رییسانو، مدیرانو او نورو هغو کسانو ګډون کړی و، چې ددې ډلې په لیکو کې یې جګړې کړې دي.
په کابل کې د سعودي عربستان سفارت له دې وړاندې هرکال د سیاسي مشرانو او حکومتي چارواکو لپاره ځانګړې د حج کڅوړې درلودې، چې ډېری پکې د هغوی خپل خپلوان او د کورنیو غړي لېږل کېدل.
د روان کال د مرغومي پر ۲۴مه د طالبانو د ارشاد، حج او اوقافو وزارت د حج، عمرې او زیارتونو عمومي رییس مولوي محمد نبي محمدي او د سعودي عربستان د حج او عمرې وزارت مرستیال دکتور عبدالفتاح مشاط ترمنځ د افغان حاجیانو لپاره د خدمتونو او اسانتیاوو برابرولو یو تړون لاسیک شو، چې له مخې به یې ۳۰ زره افغان حاجیانو ته خدمات وړاندې کیږي.
د طالبانو د ارشاد، حج او اوقافو وزارت له تړون لاسلیکېدو وروسته وویل، چې په تړون کې د ۳۰ زره افغان حاجیانو لپاره د سعودي عربستان د حکومت له تعلیمات نامې سره سم په مکه مکرمه او مدینه منوره ښارونو کې د حاجیانو لپاره داستوګنځایونو، خوراک او څښاک، زیارتونو او ټرانسپورټ خدمات شامل دي چې د سعوي عربستان د حج او عمرې له وزارت سره په همغږۍ ترسره کیږي.
افغان حاجیان هرکال د حج له لوړو سفري لګښتونو او د حج د ونډې له پچې اچونې او نوملړه شکایت کوي.
