د هند او افغانستان سوداګریزو اړیکو د ۲۰۲۱ کال له اګست راهیسې، چې طالبان بیا واک ته ورسېدل، پام وړ بدلون موندلی. د ۲۰۲۳-۲۴ مالي کال لپاره له افغانستان نه د هند واردات ۶۴۲.۲۹ میلیونه ډالرو ته رسېدلي، په داسې حال کې چې صادرات د ۱۶ کلونو تر ټولو ټیټې کچې ته لوېدلي.
د انډین اېکسپرېس د رپوټ له مخې، دا بدلون، چې د یوه نادر تجارتي کسر لامل شوی، په داسې حال کې راغلی چې هند له طالبانو سره تر ټولو لوړې کچې تعامل پیل کړی.
طالبانو له هند سره د اقتصادي اړیکو د پیاوړتیا هیله څرګنده کړې او هند یې « یو مهم سیمهییز او اقتصادي ځواک» بللی.
د هند د حکومت شمېرې ښيي چې د طالبانو له واکمنېدو وړاندې په ۲۰۲۰-۲۱ مالي کال کې د هند صادرات افغانستان ته ۸۲۵.۷۸ میلیونه ډالرو ته رسېدلي وو، خو له هغه وروسته صادرات په چټکۍ سره راټیټ شول چې په ۲۰۲۱ او ۲۲ کې ۵۵۴.۴۷ میلیونه، په ۲۰۲۲ او ۲۳ کې ۴۳۷.۰۵ میلیونه او په ۲۰۲۳ او ۲۴ کې ۳۵۵.۴۵ میلیونه ډالره وو، خو په مقابل کې له افغانستان نه د هند واردات زیات شوي دي.
په ۲۰۲۰-۲۱ مالي کال کې هند ته۵۰۹.۴۹ میلیونه او په ۲۰۲۳-۲۴ کې ۶۴۲.۲۹ میلیونه ډالره صادرات شوي.
د دغه بدلون له امله هند له طالبانو سره په سوداګرۍ کې له نادر تجارتي کسر سره مخ شوی.
وچه مېوه د هند د وارداتو ستره برخه جوړوي
یاده ورځپاڼه وايي، چې افغانستان د هند لپاره د مهمو کرنیزو توکو او وچې مېوې لوی صادروونکی هېواد دی، چې انځر، ممیز، بادام، پسته، مڼې، هوږه، زعفران، د شنو مېوو تخمونه، زردالو، پیاز، انار، چارمغز او نور پکې شامل دي.
یوازې تېر کال هند ۲۹.۱۲۳ ټنه انځر له افغانستان نه وارد کړي دي.
افغانستان اوس د هند لپاره د مڼو یو مهم عرضه کوونکی دی، چې د ایټالیا او امریکا په څېر دودیزو بازارونو سره سیالي کوي. په ۲۰۲۳-۲۴ مالي کال کې افغانستان له ایران او ترکیې وروسته هند ته د مڼو درېیم لوی صادروونکی و.
د هند صادرات
هند لا هم افغانستان ته درمل، واکسینونه، سویابین خوراک او جامې صادروي، خو د ۲۰۲۴ مالي کال د لومړیو اوو میاشتو (اپریل – اکتوبر) لپاره له افغانستان سره د هند تجارتي کسر ۱۲۵.۲۷ میلیونه ته رسېدلی، چې صادرات پکې ۱۹۶.۰۳میلیونه او واردات ۳۲۱.۳۰میلیونه ډالره دي.
د رپوټ له مخې، د هند او افغانستان سوداګري په ۲۰۱۹-۲۰ مالي کال کې ۱.۵ میلیارد ډالرو ته رسېدلې وه، خو په ۲۰۲۳ او ۲۴ مالي کال کې ۹۹۷.۷۴ میلیونه ډالره سواګري شوې.
رپوټ وايي، چې افغانستان د هند د ټولیزې ۱.۱۱۵ ټریلیون ډالره سوداګرۍ ۰.۰۹ سلنه برخه جوړوي او د هند د سوداګریزو شریکانو په لیست کې ۸۲یم ځای لري.
د هند د وچو مېوو د شورا منشي دیپک اگروال وايي، « د طالبانوله واکمنېدو وروسته سوداګري لا اسانه شوې. دا صنعت هر کال ۱۵-۲۰ سلنه وده کوي او هند لا هم د افغانستان وچې مېوې، چې له ګمرکي مالیاتو مستثنا دي، په زیاته پیمانه واردوي».
پخوانی هندی سفیر جیانت پرساد وايي چې د هند د صادراتو کچه هغه بشري مرستې نه منعکسوي چې افغانستان ته لیږل شوې.
هغه وايي، « دا مثبت پرمختګ دی چې له افغانستان څخه زعفران واردیږي. افغان حکومت د کوکنارو د کښت پر ځای د زعفرانو تولید ته وده ورکړې. دا پروژه له ۲۰۰۸-۰۹ راهیسې پیل شوې او لا هم دوام لري، چې د مخدره توکو سوداګرۍ ته د اړتیا کچه راکمولی شي».
د هند نړیوالې سوداګرۍ د څېړنیز ابتکار (GTRI) بنسټ ایښودونکی اجی سریواستو وايي، « د هند او افغانستان سوداګري د سیمې پر ثبات د هند تمرکز ښيي. سره له دې چې امنیتي ننګونې شته، سوداګري د چابهار له لارې روانه ده، چې د هند پانګونه پکې شامله ده».
هغه زیاتوي، « د طالبانو بېرته راتګ ځینې خنډونه پیدا کړل، خو اوس سوداګري په احتیاط سره بیرته پیلېږي. هند غواړي د افغانستان په اقتصادي بیا رغونه کې رول ولوبوي، داسې چې د چین نفوذ محدود کړي».
د هند او طالبانو تر واک لاندې افغانستان ترمنځ سوداګري داسې مهال بېرته د غوړېدو په حال کې ده، چې نوی ډیلی له دې ډلې سره د تعامل نږدې کچې ته رسېدلی او غواړي د چین او پاکستان پر وړاندې په افغانستان کې د نفوذ سیالۍ کې مخکښ واوسي.
هند د افغانستان پر وچو مېوو تعرفې لرې کړې او له همدې امله دغه هېواد ته د افغانستان د وچو مېوو صادرات په لوړه کچه دي.
د وېلټ ام زونتاګ ورځپاڼې د رپوټ له مخې، دغو افغانانو د جرمني ویزې ترلاسه کړې وې.
د مونشن له بریدو وروسته، چې یوه ۲۴ کلن افغان پکې ۳۴ تنه ټپیان او د یوه ماشوم او یوې مور په ګډون دوه تنه ووژل، په جرمني کې د افغانانو پر وړاندې حساسیتونه ډېر شوي دي.
د بایرن لومړي وزیر او د مسیحي سوسیال اتحادیې ایالتي مشر مارکوس زودر، چې ایالت یې دا اونۍ د خورا بدې پېښې شاهد و، غواړي د افغانانو د شړلو په تړاو له طالبانو سره زر خبرې اترې پیل شي.
هره اونۍ د شړلو یوه الوتنه
مارکوس زودر د مونشن له برید وروسته بیلډ ام زونټاګ ته وویل، « د دوشنبې له ورځې باید د بهرنیو چارو وزیره انالینا بیربوک او د کورنیو چارو وزیره نانسي فیزر له طالبانو سره د دې موضوع په اړه خبرې پیل کړي. هره اونۍ باید افغانستان ته یوه الوتنه وشي».
زودر وایي چې یوازې په بایرن کې دوه زره افغانان د اجباري شړلو په نوملړ کې دي، چې له دې ډلې ۲۰۰ یې خطرناک مجرمین دي. هغه ټینګار کړی چې « مخکې اشافنبورګ او اوس مونشن! نور بس دی. فدرالي حکومت باید سملاسي اقدام وکړي، نه چې کله وخت پیدا شي، بلکې همدا اوس. هغه افغانان چې د اخراج حکم لري، باید ژر تر ژره و ایستل شي».
زودر یو پنځه ماده يي پلان چمتو کړی، چې له مخې یې باید سر له راتلونکې اونۍ د افغان پناه غوښتونکو شړل پیل شي.
نوموړي زیاته کړه، « افغان وګړو ته باید د جرمني د ویزو ورکولو لړۍ ودرول شي او د افغان کډوالو لپاره یو بیړنی پلان ترتیب شي. موږ باید د خپل هېواد امنیت ته لومړیتوب ورکړو او ناقانونه کډوالي محدوده کړو».
طالبان د فرصت په لټه کې
د طالبانو حکومت په جرمني کې د افغان کډوالو په تړاو راپورته شویو حساسیتونو او د اخراج غوښتنو ته د فرصت په سترګه ګوري او غواړي د اخراج الوتنو په بدل کې په جرمني کې ددوی کونسلي خدمات فعال شي.
خو د جرمن سیاستوالو یوه ډله خبرداری ورکوي چې له طالبانو سره نیغ په نیغه خبرې دوی ته نړیوال اعتبار ورکولی شي. د منتقدینو په باور، طالبان دا موضوع له لویدیز سره د همکارۍ د یوې وسیلې په توګه کارولی شي.
زودر د مونشن برید په غبرګون کې د اسلامي افراطیت پر ضد د سختو تدابیرو غوښتنه وکړه. هغه وویل، باید د هغوجوماتونو او اسلامي ټولنو مالي سرچینې بندې او له مالیاتي معافیت بې برخې شي چې د افراطیت شک پرې کېږي.
زودر دا هم وغوښتل چې د امنیتي ادارو واکونه پراخ شي، چې د مخابراتي معلوماتو ذخیره کول او د مجرمینو د تعقیب لپاره د مصنوعي ځیرکتیا کارول پکې شامل دي.
هغه زیاته کړه، « موږ باید افراطي اسلامپاله ویبپاڼې بندې کړو، چې د انټرنیټ له لارې د بنسټپالنې مخه ونیسو. موږ باید د خپلې پرانېستې ټولنې دښمنانو ته ژوند اسانه نه کړو».
د بایرن د جنایي څیړنو اداره د مونشن د برید په تړاو وايي، شواهد ښيي چې دغه برید یوه اسلامي افراطي انګیزه لري.د جرمني فدرالي لوی څارنوال د دې پېښې رسمي پلټنې پیل کړې دي.
شړل حل لاره نه ده
خو په ورته وخت کې ځینې جرمني شنونکي دا ډول ګامونه او د افغانانو شړل حل لاره نه ګڼي.
د فرانکفورتر رونشاو د رپوټ له مخې، د جرمني د ترهګرۍ کارپوه هانس جیکوب شینډلر وویل، چې د بریدونو په رڼا کې د مهاجرت په اړه بحث ناشونی دی خو د افغانانو اېستل د جرمني د امنیت لپاره اړین نه دي.
شینډلر وايي، « که تاسې اسلامي افراطیان افغانستان ته وشړئ، نو تاسې د جرمني لپاره د خطر د زیاتوالي له خطر سره مخ یئ ځکه طالبان د القاعدې ساتنه کوي».
نوموړی وايي، هغه خلک چې له جرمني ایستل کیږي، په افغانستان کې به له ترهګریز سازمان سره خوندي پناه ځای ومومي او د جرمني په اړه به معلومات له ځان سره یوسي».
شینډلر ټینګار کوي، « د جرمني د جرایمو قانون به دلته غوره لاره وي، په جرمني کې زندان دی، اخراج هیڅ نشته».
