په اسلام اباد کې کې د نړيوال وجهي صندوق ځايي مشر ماهر بنجي ويلي، چې د پاکستان لپاره زيات پورونه د دغه هېواد اقتصاد ته جدي ننګونه ده. نوموړي ويلي، چې پاکستان د ماليې ټولولو او د عایدو د پيدا کېدو توان نه لري.
په پاکستان کې د نړيوال وجهې صندوق ځایي مشر ماهر بنجي پرون په یوه غونډه کې وویل، چې ډېری رسمي ادارې له ملي خزانې سره مرسته نه کوي او دا پر رسمي سکټور د مالي بوج اصلي لامل دی.
نوموړي ويلي، چې پر ملکي سکټور د مالياتو دېر فشار دی.
د ماليې وزير محمد اورنګزيب بیا د خپلو خبرو پر مهال وویل د اداردو د اصلاح لپاره بشپړ پلان چمتو شوی او په هېواد کې له اړتيا پرته امتيازات نه شي زغملی.
نوموړي زياته کړه:«په اقتصاد کې د پرچون سکټور ونډه ۱۹ سلنه ده، په داسې حال کې چې په مالياتو کې یوه سلنه ده، د منصوعي ځيرکتیا په کارولو سره به مالیات زیات کړو.»
د اوزنګزيب په خبره، پر توليدي، خدماتي او تنخوا لرونکو طبقود مالياتو زياتوالی متناسب نه دی او ټول سکتورونه باید د مالياتو چوکاټ ته داخل شي.
اورنګزېب دا هم وویل، چې اقتصاد یې په سم لور روان دی، د اصلاحاتو له امله د مالياتو راټولول زيات شوي او دوی خپلي اقتصادي موخي په بشپړه توګه درک کړي دي.
هغه وایي، چې د اقتصادي ثبات ساتلو لپاره به ټول ګامونه اخلي.
د څارونکو څېړنیز بنسټ (او ار ایف) د چین له ترهګرۍ سره د مبارزې په نوې ستراتیژۍ یوه مقاله خپره کړې، چې پهکې افغانستان، پاکستان او چین کې د سخت دریځو ډلو د فعالیتونو پراخوالي، پر طالبانو د چین نفوذ او د افغانستان له طبیعي زیرمو د چین پراخې ګټې اخیستنې ته کتنه شوې.
د چين له ترهګرۍ سره د مبارزې ستراتيژي د سینکیانګ په کور دننه کنټرولولو څخه د بهرنيو ګټو تر خوندي کولو او له اقتصادي او دېپلوماتيکو ګټو سره د سيمه ييزو ګواښونو انډول کولو پورې پراخه شوې ده.
په مقاله کې راغلي د پاکستان او افغانستان تر منځ روان کړکېچ د چین د ترهګرۍ ضد هڅې نورې هم پېچلې کوي.
په ۲۰۲۱ کې د طالبانو له بېرته راستنېدو راهیسې، دغه ډله د ټي ټي پي په څېر سازمانونو په وړاندې د افغان خاورې څخه فعالیت کولو ته زړه نازړه ده.
دغه کار بیجینګ په یوه نازک دریځ درولی او په سیمه کې یې د خپلو دېپلوماتیکو اړیکو انډول ساتلی او د هغو امنیتي ګواښونو په وړاندې مبارزه کوي، چې د دوی ستراتیژیکې ګټې زیانمنوي.
چین په دې لټه کې دی چې پر طالبانو خپل اقتصادي اغېز زیات کړي، په ځانګړې توګه د یو کمربند او یوه لار د نوښت (پي ار ای) په څېر د نوښتونو له لارې، چې موخه یې د افغانستان د طبیعي زیرمو له پراخو شتمنیو څخه ګټه اخیستنه ده.
مقاله وړاندې لیکي: «د چین د پانګونې دا نفوذ نه یوازې د چین لپاره، بلکې د طالبانو لپاره هم مهم دی، چې په اغیزمنه توګه د نړۍوال مشروعیت په لټه کې دي.»
مقاله کې راغلي: «له اقتصادي هڅونې سره سره، په افغانستان کې د چین د ستراتیژۍ بنسټ د دفاعي ګټو لهخوا پرمخ وړل کیږي. د پانګونې د فرصتونو په وړاندې کولو سره، چین هیله لري چې طالبان دې ته وهڅوي چې د ټي ټي پي په څېر ډلو په وړاندې قوي اقدام وکړي او په دې توګه د خپلو اړتیاوو ساتنه وکړي.»
دغه امنیتي تمرکز خورا مهم دی ځکه، چې چین د خپلو پولو په اوږدو کې د ناامنیو په ډېرېدو کې د خپلو ملي ګټو ساتنه کوي.
د پاکستان او افغانستان تر منځ وروستیو پوځي نښتو، په افغانستان کې د ټي ټي پي پر مرکزونو د هوايي بریدونو په ګډون، د طالبانو سخت اعتراضونه راپارولي دي، چې پاکستان د دغو عملیاتو په ترڅ کې د ملکي تلفاتو په رامنځته کولو تورنوي.
مقاله کې راغلي، که د پاکستان او افغانستان اړیکې ترینګلې کیږي، دا د خپلو پانګوونو د ثبات په اړه د چین اندیښنې زیاتوي، په ځانګړې توګه د تاوتریخوالي زیاتوالی د سیپېک په څېر مهمې پروژې کمزورې کوي.
سربیره پردې، که چېرې افغانستان د وسله والو ډلو په پټنځای بدل شي او سیمه نوره هم بې ثباته کړي، د چین ستراتیژیکې ګټې له ګواښ سره مخامخ کوي.
د چین دوه اړخیزه ستراتیژي
په کور دننه په شينجيانګ کې د چين سخت امنيتي تدابیر د تروريزم ضد پراخې تګلارې منعکس کوي، چې د افغانستان او طالبانو د رژيم په اړه يې د تګلارې پراخوالی ښيي.
په داسې حال کې چې د طالبانو هغه ښکاره ژمنه، چې د افغانستان خاوره به د نورو هېوادنو په ضد نه کاریږي اوس یوازې ژمنه ښکاري او دغه هېواد د ترهګرو ډلو د شتون له امله سخت کمزروی شوی، د دوی محدودې سرچینې او داخلي اختلافات له تروریزم سره د مبارزې اغیزمنې هڅې ځنډوي، او د ترهګرو پر فعالیتونو د مرکزي کنټرول پلي کولو وړتیا پیچلې کوي.
لکه څنګه چې د پاکستان او افغانستان ترمنځ تاوتریخوالی د ټي ټي پي د فعالیتونو او غچ اخیستونکو اقداماتو له امله زیاتیږي، د منځګړیتوب په توګه د چین رول نور هم مهم کیږي.
دا د څو اړخیزه ستراتیژیو اړتیا په ګوته کوي، چې له جیوپولیټیک ملحوظاتو سره د امنیتي اندیښنو انډول برابر کړي.
د ترهگرۍ ضد سناریوګانو په اړه د متحده ایالاتو او چین روانه سیالي، د ټرمپ د ادارې د بېرته راستنېدو لاندې به سیمه ییز ثبات او نړۍوال امنیتي خوځښت ته بل شکل ورکړي.
د چین له ترهګرۍ سره د مبارزې ستراتیژي احتمال لري چې سیاله پاتې شي - د اوږدمهاله اقتصادي هیلو په وړاندې د سملاسي امنیتي اړتیاوو برابرول، چې موخه یې د نړیوال امنیت په جوړولو کې د یو مهم لوبغاړي په توګه په ځان بسیا کېدل دي.
په پاکستان کې د ګواښونو زیاتوالی
مقالې په پاکستان د سخت دریځو د فعالیتونو ډېروالي ته هم اشاره کړې او لیکي: په ګاونډیو سیمو کې د (ټي ټي پي) په څیر ډلو بیا راپورته کیدل د چین ملي امنیت په مستقیم ډول ګواښي.
لکه څنګه چې بیجینګ په پاکستان کې خپله اقتصادي پانګونه زیاتوي، په ځانګړې توګه په ټوله سیمه کې د لویو زیربنایي پروژو له لارې، د دې پانګونو امنیت خورا مهم شوی دی.
ټي ټي پي، له حکومت سره د ایډیالوژیکي مخالفت او د سیمه ییزو سرچینو د بهرني استخراج په وړاندې د ناراضۍ له امله، په زیاتیدونکي توګه هغه چینایي وګړي په نښه کوي چې په دغو پروژو کې کار کوي.
په پاکستان کې نا امنۍ په بیجینګ کې امنیتي اندېښنې زیاتې کړې دي.
د ټي ټي پي ترڅنګ، نورو وسله والو اورپکو ډلو، لکه د بلوڅ بیلتون غوښتونکو ډله (بي ایل اې) د چینایي وګړو په وړاندې د بریدونو مسوولیت په غاړه اخیستی دی، او ادعا کوي چې د سیپېک نوښتونو په سیمه کې بلوڅ ټولنې ته زیان رسولی او له سیمه ییزو سرچینو څخه یې ګټه اخیستې ده.
دا پرمختګونو له چین سره د پاکستان اړیکې د ترهګرۍ ضد ستراتیژۍ کې ژورې نغښتې دي. لکه څنګه چې په چینایي کارګرانو بریدونه زیات شوي، پاکستان اړ شوی چې د ترهګرۍ ضد هڅو ته وده ورکړي، اضافي پوځي سرچینې ځای پرځای کړي او د چینایي پانګونو په شاوخوا کې امنیتي پروتوکولونه پراخ کړي.
د راپورونو له مخې د چینایي وګړو پر وړاندې د ترهګریزو بریدونو شمیر د ۲۰۲۲ او ۲۰۲۳ ترمنځ دوه پر دریمه برخه ډیر شوی.
د پاکستان لومړي وزیر شهباز شریف د ترهګرۍ ضد نوې ستراتیژي اعلان کړه چې تمرکز یې د نوي پوځي عملیاتو پر ځای د استخباراتي معلوماتو پر بنسټ د روانو عملیاتو پیاوړتیا باندې تمرکز کوي.
دغه تګلاره نه يوازې په شينجيانګ کې د چين له تګلارو سره سمون خوري، بلکې په پاکستان کې اوسنۍ سياسي فضا هم منعکسوي، چې موخه يې د اوږدې مودې داخلي شخړو وروسته پر پوځ د خلکو باور بېرته راګرځول دي.
د خېبر پښتونخوا سر وزیر علي امین ګنډاپور د (کب لومړۍ) نېټه د چهارشنبې په ورځ خبرداری ورکړی، چې په کورمې ولسوالۍ کې له میاشتو راهیسې روانې شخړې د ځمکو پر سر د اختلافاتو له کبله نه دي؛ بلکې یو شمېر بهرنیو هېوادونو دغو نښتو ته لاره برابره کړې ده.
ګنډاپور ویلي، چې یو شمېر هېوادونو په سیمه کې د وسلو او چاودېدونکو توکو په برابرولو سره په کورمه کې د قبیلوي جګړو اور ګرم ساتلی دی.
نوموړي دغه څرګندونې په پېښور کې خبریالانو ته کړې دي.
ګنډاپور زیاته کړې، چې په سیمه کې یو شمېر کسان د بهرنیو هېوادونو ملاتړ سره د دغه جګړې د پراخولو لګښتونه ترلاسه کوي.
هغه وویل: « د ځمکو اختلافات په ډېرو سیمو کې پېښېږي؛ خو ایا ټولې سیمې ورسره نا امنه کېږي؟».
د خېبر پښتونخوا سر وزیر ویلي، ښايي ځیني سیمهییز کسان او قبیلې د دغې جګړې پراخول غواړي؛ خو اصلي لاملونه یې هغه هېوادونه دي، چې دغه سیمې ته وسلې او چاودېدونکي توکي لېږي.
علي امین ګنډاپور د هغو هېوادونو چې کورمې ته وسلې لېږي نومونه نه دي په ډاګه کړي؛ خو پخوا هم داسې راپورنه لاس په لاس کېده، چې د ایران له لوري ځايي شیعه مذهبو ته د وسلو تر څنګ مالي مرستې هم کېږي.
سر وزیر خبریالانو ته یادونه کړې، چې د سیمې د امنیت ټینګښت لپاره یې ځانګړي پلانونه جوړ کړي او نږدې دوه میلیارده روپۍ یې کورمې ولسوالۍ ته ځانګړې کړي؛ څو هلته پرې امنیتي تدابیر ټینګ کړي.
د ګنډاپور په خبره، په سیمه کې به د غوره امنیت د رامنځته کولو لپاره څارونکې کامرې او ځینې تازه دمې پوستې جوړې کړي؛ څو حالات په سمه توګه مدیریت کړي.
د خېبر پښتونخوا حکومت همدا راز اعلان کړی، چې په کورمه کې د جګړې د ښکېلو کسانو د نیول کېدو لپاره یې هم ځیني اقدامات کړي؛ څو په دې برخه کې عدالت پلی کړي او مجرمین د قانون منګولو ته وسپاري.
هغه زیاته کړې:« زموږ پېغام روښانه دی، هر هغه کس چې د توندلارو فعالیتونو برخه وي، بې سزا به پاتې نشي. که نن وي یا سبا ؛خو حتمي به ورسره حساب کېږي».
د پاکستان د کابینې د راپور له مخې، د تېرې اکټوبر میاشتې راهیسې ۱۸۹ کسان په کورمه کې د شخړو قرباني شوي او د حکومت د هڅو له برکته د سولې یو تړون هم لاسلیک شوی.
تر اوسه پورې په بشري مرستو بار نهه کاروانونه چې ۷۱۸ موټر پکې شامل وو، سیمې ته استول شوي دي.
د ټل- پاړه چنار سړک چې د پېښور او کورمې ترمنځ یوازینۍ لاره ده، د تاوتریخوالي له کبله د څلور میاشتو لپاره تړل شوې وه.
دا سړک په سیمه کې د سني مذهبو او شیعه قبیلو ترمنځ د وسلهوالو نښتو له کبله تړل شوی و، چې له کبله یې نږدې ۱۴۰ کسان چې پکې ښځې او ماشومانې هم شاملې وې مړه شول.
په کورمه کې د سنیانو او شعیه ګانو ترمنځ شخړه له کلونو راهیسې د ځمکو او غرونو کې د ځنګلونو د وېش پر سر روانه ده؛ خو په دې وروستیو کې دا ناورین تر بل هر وخته ډېر خونړی شو.
د راپورنو له مخې، په سیمه کې شیعه مذهبي د ایران هېواد له لوري ملاتړ کېږي او ان د وسلو مرستې هم ورسره کېږي.
د پاکستان «ده نیوز» رسنۍ نن پنجشنبه د (کب دویمه) نېټه راپور ورکړی، چې د پښتونخوا ایالت اړوند په باجوړ ولسوالۍ کې ناڅرګندو کسانو یوه دوولس کلنه نجلۍ په ډبرو وژلې ده. ځايي پولیسو پېښه تایید کړې او وايي، په دې اړه د پولیسو پلټنې روانې دي.
د ده نیوز په راپور کې د ځايي پولیسو د مشر وقار رفیق له قوله لیکل شوي، چې دغه پېښه د چهارشنبې په ورځ د واړه ماموند تحصیل اړوند په مېنې سیمه کې رامنځته شوې ده چې بیا د نجلۍ مړی تر خاورو لاندې شوی و.
د پولیسو د مشر په وینا؛ یاده نجلۍ په ډبرو تر وژل کیدو وروسته تر خاورو او ډبرو لاندې کړل شوې وه، چې د پولیسو له لوري یې جسد موندل شوی او را ایستل شوی.
ځايي امنیتي ادارې په دې تړاو د څېړنو د پیل کیدو خبر هم ورکړی دی.
ویل کېږي د نجلۍ پر بدن د تاوتریخوالي سختې نښې هم څرګندې دي؛ خو د عاملینو په تړاو یې لا هم کره معلومات نه شته.
په راپور کې د نجلۍ د هویت په تړاو څه نه دي ویل شوي او لا تر اوسه پورې د دغې پېښې د ترسره کیدو انګیزه هم څرګنده نه ده.
په باجوړ کې د پاکستاني طالبانو له فعالیتونو ډېریدو سره هم مهاله د تاوتریخوالي پېښې هم مخ په ډېریدو ښکاري.
د (کب لومړۍ نېټه) د خېبرپښتونخوا ایالت اړوند د لکي مروت ولسوالۍ د قومي خوځښت مشر انعام الله خان په یوه ویډيويي پېغام کې اندېښنه څرګنده کړې، چې د پاکستان امنیتي ادارې یې د نیولو هڅې پیل کړي. هغه په ویډیويي پېغامونو کې پښتانه د «پاکستان حکومت پر ضد جهاد» ته وربللي دي.
د سلګونه خلکو په منځ کې روان یوه کس پر خپل سر سپین پاج تړلی او پرې یې د «کفن» کلیمه هم لیکلې ده.
دا سړی انعام الله خان نومېږي او د خېبرپښتونخوا د لکي مروت ولسوالۍ د قومي خوځښت مشر دی.
هغه د سلګونه خلکو په منځ کې اعلان وکړ، چې «نور د پاکستان له لوري له پښتنو سره روان ظلمونه د زغم وړ نه دي او پر هر پښتانه فرض دي، څو د پاکستان پر ضد د جهاد لپاره وسله پورته کړي.»
دا تر پاکستاني طالبانو وروسته د ملتپالو خوځښتونو له ډلې یوازینی هغه دی چې په یاد هېواد کې د عدم تشدد پر ځای پر وسله واله مبارزه ټینګار کوي.
د لکي مروت د قومي خوځښت دې مشر په یوې خپرې شوې ویډیو کې اندېښنه څرګنده کړې چې د پاکستان څارګرې شبکې یې د نیولو هڅې پیل کړي دي.
هغه په دې پېغام کې ویلي، د پاکستان پوځ له لوري له پښتنو سره لوی ظلم روان دی او نور یې ورته زغم پای ته رسیدلی دی.
هغه زیاته کړې: «د پاکستان فوج دې زما نیولو پسې نه راځي، جنګ ته دې راشي، یا به زما وینه تویه کړي او یا به یې زه وینه تویه کړم.»
د پښتون ژغورنې غورځنګ مشر منظور پښتین هم د انعام الله خان د نیول کیدو د روانو هڅو په تړاو غبرګون ښودلی او د ګواښ یې کړی که د هغه په ګډون د مروتو او بېټینو قوم هر مشر ته زیان ورسیدو؛ نو د پاکستان پوځي ادارې به یې ذمه وارې وي.
هغه غوښتنه کړې چې د پاکستان پوځ دې د انعام الله خان د نیول کیدو او محاصرې له پرېکړې څخه په شاه شي.
د منظور پښتین په وینا؛ له دې سربېره د پاکستان پوځ له لوري د اپریدو قومي مشر ملک نصیر کوکي خیل او د بنوڅیو قومي مشر حاجي عبدالصمد خان په «وحشیانه ډول په زندانونو کې ساتل کېږي.»
له دې ورهاخوا د ملي جمهوري غورځنګ مشر محسن داوړ هم د پاکستان د پوځ هغه اقدامات غندلي چې د انعام الله خان د نیول کیدو لپاره یې ترسره کړي دي.
هغه خبرداری ورکړی چې د انعام الله خان په نیول کیدو سره به په لکي مروت کې کې روانې نا امنۍ لا پراخې شي او په لوی لاس به یو لوی ناورین ته لاره هواره شي.
دا په داسې حال کې ده چې په خېبر پښتونخوا کې ورځ تر بلې د نا امنۍ پېښې ډېرېږي او په وار وار سیاستوالو اندېښنې څرګندې کړي چې د پاکستان حکومت د بې غورۍ له کبله په دغه ایالت کې د پاکستاني طالبانو فعالیتونه مخ په پراخیدو دي.
تر دې مخکې اندېښنې دا وې، چې د خېبر پښتونخوا په ځینو سیمو کې د ورځي د پاکستاني پوځیانو حکومت وي او د شپې مهال بیا د «ټي ټي پي» واکمني چلېږي.
پر افغانستان د طالبانو له واک ته رسیدو وروسته خېبر پښتونخوا هم ښه ورځ نه ده لیدلې او هره ورځ ترې د پاکستاني پوځیانو او پاکستاني طالبانو ترمنځ د جګړو خبرونه ترلاسه کېږي.
د افغانستان په چارو کې د امریکا مخکېني ځانګړي استازي زلمي خلیلزاد بریټانیا ته د پاکستان د پوځ مشر جنرال عاصم منیر پر بلنې او سفر ناهیلې ښودلې ده.
خلیلزاد د پنجشنبې په ورځ (فېبرورۍ ۲۰مه) د خپلې اېکسپاڼې له لارې په یو بیان کې ویلي چې جنرال عاصم منیر د «اسلاماباد قصاب» په نوم پېژندل کېږي او په وینا یې، هغه په خپل هېواد کې د خلکو ملاتړ نهلري او ان ډېری پاکستانیان ترې منفور دي.
نوموړي همداراز، پر خپلې اېکس پانې د بندي او له واکه پرځېدلي لومړي وزیر عمران خان د خوشېکېدو غوښتنه کړې او د هشتګ په کارونې سره یې لیکلي دي: «عمران خان خوشې کړئ.»
د افغانستان په چارو کې د امریکا مخکېنی استازی زلمی خلیلزاد دا څرګندونې داسې مهال کوي چې د پاکستان پوځ مشر عاصم منیر د بریټانیا په شاهي پوځي اکاډمۍ، «سنډ هورسټ» کې د سیمهییز ثبات په اووم کنفرانس کې د ګډون په موخه دغه هېواد ته بلل شوی دی.
ټاکل شوې چې منیر په دغه کنفرانس کې «نړۍوال نظم د ظهور په حال کې او د پاکستان راتلونکي وړاندوینې» تر سرلیک لاندې وینا وکړي.
دغه کلنی کنفرانس پاکستان او بریټانیا ترمنځ د پوځي خبرو اترو یو مهم پلېټفارم بلل کېږي او د دواړو هېوادونو ترمنځ د همکارۍ د پیاوړتیا په برخه کې مهم رول لري.
