د سولې او اقتصاد بنسټ د نړۍوالې ترهګرۍ په تړاو په یوه راپور کې ویلي، چې پر افغانستان د طالبانو له واکمنېدو وروسته، په دغه هېواد کې «ترهګري» کمه شوې او په پاکستان کې بیا ۴۵ سلنه ډېره شوې ده.
د دغه بنسټ په راپور کې راغلي، چې پر افغانستان د طالبانو له واکمنېدو وروسته، ترهګري په پاکستان کې د یو زرو او ۸۱ کسانو د وژل کېدو لامل شوی دی.
د اقتصاد او سولې بنسټ په راپور کې زیاته شوې، چې داعش-خراسان په نړۍ کې یوه ډېره فعاله جهادي ډله ګرځېدلې او د خپلو فعالیتونو ساحه یې له افغانستان ور هاخوا پاکستان، ایران، روسیې او مرکزي اسیا ته غځولې ده.
د دغه راپور پر بنسټ، افغانستان د پرلهپسې دویم کال لپاره د هغو پنځو هېوادونو په ډله کې نه دی راغلی، چې له ترهګرۍ ډېر اغېزمن شوي دي.
ورته مهال، سږکال افغانستان د نورو کلونو په پرتله په یوې ښې ډلبندۍ او نهم مقام کې ځای لري.
د ترهګرۍ په تړاو د سولې او اقتصاد بنسټ په راپور کې د دغه کموالي دلیل پر افغانستان د طالبانو له واکمنېدو وروسته د بریدونو له نوملړ څخه د دغې ډلې لرې کول ښودل شوی دی.
د نړۍوالې ترهګرۍ برخې په کلنۍ درجهبندۍ کې پاکستان دویم هېواد دی، چې د ترهګریزو بریدونو له امله ورته ډېر تلفات اوښتي دي.
په دغه راپور کې د لوېدیځې افریقا بورکینا فاسو هېواد د ترهګریزو بریدونو په سر کې ځای لري، چې یو زرو ۵۳۲ کسان یې وژل شوي دي.
راپور څرګندوي، چې پر افغانستان د طالبانو له واکمنېدو وروسته په پاکستان کې ترهګري ډېره شوې ده.
د راپور پر بنسټ، په پاکستان کې د ترهګریزو بریدونو شمېر له ۲۰۲۱ کال راهیسې پنځه برابره ډېر شوی دی.
د اقتصاد او سولې بنسټ د نړۍوالې ترهګرۍ په راپور کې د دغه زیاتوالي عمده لامل له «افغان طالبانو سره په همغږۍ» د ټيټيپي د فعالیتونو شدت بللی دی.
همداراز، په دغه راپور کې ټینګار شوی چې له افغانستان څخه بهر د داعش-خراسان ډلې د فعالیتونو پراختیا د نړۍوالو اندېښنې راپارولي او د اروپایي ټولنې، روسیې او مرکزي اسیا هېوادونو له خوا د امنیتي تدابیرو او د ترهګرۍ ضد اقداماتو د ډېرېدو لامل شوی دی.
د نړۍوالې ترهګرۍ راپور زیاته کړې، چې طالبان پر افغانستان د خپل کنټرول څلورم کال ته په نږدې کېدو نسبي داخلي ثبات ساتلی ، خو نظامي او سیاسي مخالفو ډلو په کابل کې د دغې ډلې واکمني ننګولې ده.
راپور پر افغانستان د پاکستان هوايي بریدونو او په افغانستان کې د ټيټيپي پر سر د اسلاماباد او طالبانو ترینګتیا ته په اشارې وايي، چې د دواړو خواوو اړیکې پیکه شوې دي.
مهمه دا ده، چې هدف او د تطبیق طریقه یې اسلامي او انساني ارزښتونو سره سمون ولري، نه دا چې یوازې د نامه بدلولو سره مشروعیت ورکړل شي.
همداراز، یوازې د استبدادي نظامونو ته اسلامي نومونه ورکول د هغوی ماهیت نه بدلوي. حکومت هغه وخت اسلامي او عادلانه ګڼل کېدای شي، چې په ټولو پریکړو کې د ټول ولس ګډون یقیني شي، نه دا چې قدرت یوازې د یوه محدود قشر انحصار شي.
دوکتور برهاني خپله یوه لنډه تبصره په دې ډول له ماسره شرېکه کړه: «اصطلاح «اهل حل و عقد» نه حکمی قرآنی است و نه حدیثی نبوی، بلکه مفهومی اجتهادی است که مسلمانان در یک سیاق و شرایط تاریخی خاص بر آن توافق کردهاند. با تغییر زمان و شرایط، این اصطلاح به همان شکل الزامآور نیست، زیرا نیازها تغییر کردهاند.»
غواړم لاندې مفاهیم له یو او بل سره پرتله کړم. جرګه او اهل و عقد، بیعت او انتخابات، شورا او پارلمان.
جرګه او اهل حل و عقد
جرګه د افغانانو دودیزه مشورتي او تصمیم نیوونکې غونډه ده، چې قومي مشران، علماء، او اغېزناک شخصیتونه پکې برخه اخلي. دا تر ډېره حده د قومي شخړو، سیاسي ستونزو، او ټولنیزو مسایلو د حل لپاره جوړېږي.
اهل حل و عقد د اسلامي فقهي اصطلاح ده، چې هغو کسانو ته ویل کېږي، چې د امت د مهمو چارو د حل، د مشرتابه د ټاکلو یا لیرې کولو صلاحیت لري. دا یو دیني مفهوم دی، چې د اسلامي حکومتونو د مشروعیت له بحثونو سره تړاو لري.
بیعت او انتخابات
بیعت د اسلامي سیاسي نظام یوه مهمه اجتهادي برخه ده، چې پکې خلک خپل مشر ته د اطاعت لوړه کوي. دا د اسلامي خلافت، امارت، او نورو مشرتابه سیستمونو لپاره اساسي و، او د رسول الله ﷺ له وفات وروسته د خلافت د مشروعیت وسیله وه.
انتخابات یو معاصر سیاسي مفهوم دی، چې د ولسواکو حکومتونو د مشرتابه د ټاکلو لپاره کارېږي. دا سیسټم د رایې اچونې له لارې د خلکو مشارکت ته زمینه برابروي.
شورا او پارلمان
شورا یو اسلامي مفهوم دی، چې د مشورې پر اصل ولاړ دی. دا د قران کریم له لارښوونو څخه ده: “وَأَمْرُهُمْ شُورَىٰ بَيْنَهُمْ” (الشوری: ۳۸). د اسلام په سیاسي تاریخ کې د خلفاؤ راشدینو مشورتي مجلسونه، د فقهاؤ مشورې، او د علماوو ټولنې د شورا بېلګې دي.
پارلمان د معاصرو دولتونو مقننه قوه ده، چې د خلکو منتخب استازي پکې برخه لري، قوانین جوړوي، او د حکومت نظارت کوي.
شورا یو مشورتي دیني اصل دی، چې د اسلامي حکومتونو لپاره لارښود ګڼل کېږي، خو پارلمان یو معاصر حکومتي جوړښت دی، چې قانون جوړونه، سیاسي استازیتوب، او د دولت د اجرائیوي برخو کنټرول پر غاړه لري.
جرګه، اهل حل و عقد، بیعت، او شورا د اسلامي تمدن او دودیزو ټولنو مفاهیم دي، چې په تاریخي لحاظ د مشرتابه، مشورې، او مشروعیت بڼې ښيي. برعکس، پارلمان او انتخابات د معاصر سیاسي نظم برخې دي، چې د ولسواکۍ، د خلکو د استازیتوب، او قانون جوړونې اصولو ته وده ورکوي.
سره له دې، ځینې اسلامي دولتونه او ټولنې هڅه کوي، چې دا مفاهیم سره تطبیق کړي، لکه د اسلامي شوراګانو رامنځته کول، د بیعت دیني اړخ د معاصرو انتخاباتو سره یوځای کول، او د اهل حل و عقد د مفهوم د نوي تعریف هڅې.
یو ګډ ټکی په ټولو مفاهیمو کې شته، او هغه د ولس سیاسي مشارکت او د مشر یا زعیم ټاکل دي. که څه هم د بیعت، شورا، جرګې، او اهل حل و عقد دودیز او دیني مفاهیم دي، او انتخابات او پارلمان معاصر مفاهیم، خو ټول په یوه اساسي اصل ولاړ دي او هغه د خلکو یا د هغوی د استازو له لارې د مشرتابه مشروعیت تثبیتول.
په دودیزو سیستمونو لکه جرګه او اهل حل و عقد کې، مشران د قومي مشرانو، علماوو، یا مخورو شخصیتونو له مشورې او پرېکړې وروسته ټاکل کېدل، چې دا یو ډول غیرمستقیم ولسي استازیتوب ګڼل کېدای شي. همداراز، د بیعت مفهوم که څه هم دیني بڼه لري، خو عملي توګه پکې د خلکو ګډون اړین و، ځکه چې بیعت به د امت د رضایت نښه ګڼل کېده.
په معاصرو سیستمونو کې، لکه انتخابات او پارلمان، دا پروسه لا شفافه او رسمي شوې، چیرې چې ولس مستقیمه رایه ورکوي او خپل مشران ټاکي. د ولسواکۍ اساسي اصل هم همدا دی، چې خلک د حکومت، قوانینو، او مشرتابه په ټاکنه کې فعاله ونډه واخلي.
نو که څه هم د تاریخ په اوږدو کې د مشرتابه د ټاکلو بڼې بدلې شوې، خو د خلکو مشارکت د ټولنیز او سیاسي مشروعیت یو ثابت اصل پاتې شوی، که هغه د جرګې له لارې وي، که اهل او عقد، که د شورا، که د بیعت، او که د انتخاباتو له لارې.
په ټولو سیاسي او مشورتي پروسو کې داسې هېڅ انحصاري یا محدود شرط نشته، چې یوازې یو خاص قشر د مشر یا زعیم د ټاکلو حق ولري. د حکومت مشروعیت هغه وخت رامنځته کېږي، کله چې ټول خلک یا د ټولنې بېلابېل قشرونه د مشرتابه د ټاکلو حق ولري، نه دا چې یوازې یو ځانګړی قشر، لکه ملایان، عالمان، مېرمنې، ځوانان، یا یوازې د یوه ځانګړي تخصص خلک لکه تجاران، کسبه کاران، تکنوکراتان او... واک ترلاسه کړي.
که مشرتابه یوازې د یوې ځانګړې ډلې له لوري وټاکل شي، نو دا به د ولس د سیاسي مشارکت د محدودولو سبب شي، چې پایله به یې د حکومت د مشروعیت له منځه تلل وي. د مشروع حکومت بنسټ دا دی، چې ټول خلک – بې له دې چې د جنس، عمر، مسلک، یا مقام له مخې توپیر ورکړل شي – د مشرتابه په ټاکلو کې ونډه ولري.
همداراز، که یوازې یوه ډله واکمن ټاکي، دا به د استبداد، سیاسي انحصار، او ټولنیزو نارضایتونو لامل شي، ځکه چې حکومت د ټول ملت استازیتوب نه کوي. نو د مشروعیت د دوام لپاره، باید سیاسي مشارکت پراخ وي او ټول قشرونه د تصمیم نیولو په بهیر کې شریک وي، تر څو دولت د ولس د حقیقي ارادې استازیتوب وکړای شي.
یو بل ګډ ټکی چې په پورته ټولو پروسو کې ګډ دی هغه دادی چې که مشرتابه یوازې د یوه خاص قشر (لکه عالمان، اشراف، پوځي چارواکي، یا کومه بله ځانګړې ډله) له لوري وټاکل شي، نو دا به نامشروع، غیرعادلانه، او د اسلامي عدالت له اصولو سره په ټکر کې وي.
اسلامي اصول د مشورې (شورا)، عدل، او د امت د رضایت پر اساس ولاړ دي. که یو نظام د خلکو د پراخ ګډون له لارې رامنځته شي، نو هغه به شرعي، عادلانه، او ټولمنلی وي. خو که واک یوازې د یوې ځانګړې ډلې انحصار شي، دا به نه یوازې د ټولنیزو نارضایتونو، مخالفتونو، او بېثباتۍ لامل شي، بلکې دا د اسلامي شریعت له اصولو سره هم سمون نه لري، ځکه چې اسلام د مشورې او عدالت دین دی، نه د انحصار او استبداد.
همداراز، یوازې د استبدادي نظامونو ته اسلامي نومونه ورکول د هغوی ماهیت نه بدلوي. حکومت هغه وخت اسلامي او عادلانه ګڼل کېدای شي، چې په ټولو پریکړو کې د ټول ولس ګډون یقیني شي، نه دا چې قدرت یوازې د یوه محدود قشر انحصار شي.
اوس له انتخاباتو او پارلمان څخه بېرته بیعت او اهل حل و عقد ته رجوع کول داسې ده، لکه موټر، الوتکه، او عصري ټرانسپورټ غیر اسلامي ګڼل، او پر آس یا خره سپرېدل اسلامي ګڼل. یا دا چې په معاصر طبابت درملنه غیر اسلامي وګڼل شي، خو دم او تعویذ ته اسلامي ارزښت ورکړل شي. همداراز، که په توره جنګ اسلامي، خو د راکټ او عصري وسلو استعمال غیر اسلامي وګڼل شي، دا به یو غیرمنطقي او غیر عقلاني تفکر وي.
لکه څنګه چې ټکنالوژیکي وسایل د زمانې له اړتیاوو سره سم تحول مومي، سیاسي او ټولنیزې پروسې هم بدلون کوي. حتی اد انسانانو فکر او فهم هم تغییر کوي. دا مفاهیم، که دودیز وي که معاصر، په خپل ذات کې نه اسلامي دي او نه غیر اسلامي. مهمه دا ده، چې هدف او د تطبیق طریقه یې اسلامي او انساني ارزښتونو سره سمون ولري، نه دا چې یوازې د نامه بدلولو سره مشروعیت ورکړل شي.
یادونه: افغانستان انټرنشنل - پښتو د یوې بې پرې رسنۍ په توګه د ټولو لیکوالو نظریاتو ته درناوی لري؛ خو د چا د نظر ملاتړ نه کوي.
د امریکا د نوي حکومت دریځ:
د امریکا ولسمشر ډونالډ ټرمپ د محمد شریف الله د نیولو په اړه په خپل وینا کې د امریکا د پخواني ولسمشر جو بایډن پر حکومت سختې نیوکې کړې دي.
هغه ویلي چې د بایډن اداره د افغانستان د "ناکامې او بې کفایته وتنې" مسووله ده، چې له امله یې داسې ترهګر ځواکمن شول.
ټرمپ په ځانګړي ډول پاکستان ته مننه ویلې چې د شریف الله د نیولو په برخه کې یې مرسته کړې.
د امریکا متحده ایالاتو پر محمد شریف الله تور لګولی چې "داعش ترهګرې ډلې ته د مادي ملاتړ او سرچینو برابرولو او په کابل هوايي ډګر د برید طراح و" چې له امله یې د کابل په هوايي ډګر کې ۱۳ امریکايي سرتېري وژل شوي دي.
د امریکا د عدلیې وزارت د چهارشنبې په ورځ وویل چې نوموړي د فدرالي تحقیقاتو ادارې (FBI) ځانګړو اجنټانو ته منلې چې د برید د چمتووالي په برخه کې یې مرسته کړې: "په ځانګړي ډول د بریدګر لپاره هوایي ډګر ته نږدې د تګ لارې په ارزونه او اسانتیا برابرولو کې یې مرسته کړې."
د امریکا لویې څارنوالې پام بانډي په یوه بیان کې وویل: "دا ظالم د داعش- خراسان ترهګر د ۱۳ اتلو سمندري سرتېرو د بې رحمه وژنې پلان جوړونکی و."
د عدلیې وزارت زیاته کړې، چې شریف الله د نورو بریدونو په اړه هم اعتراف کړی، چې پکې د ۲۰۲۴ کال د مارچ په میاشت کې د مسکو کروکس ښار د یو تالار برید هم شامل دی.
هغه ویلي: "هغه بریدګرو ته د AK ډوله ټوپکو او نورو وسلو د کارولو لارښوونې ورکړې وې."
محمد شریف الله څوک دی؟
افغانستان انټرنشنل - پښتو ته د پخواني جمهوري دولت د ملي امنیت یوه لوړپوړي چارواکي وویل، چې محمد شریف چې په ۲۰۱۴ کال کې په باجوړ کې د ټي ټي پي سرګروپ و، له هماغه ځایه په ۲۰۱۸ کال کې د داعش - خراسان ډلې سره یو ځای شو او د ننګرهار هسکې مېنې ولسوالۍ ته د جګړې لپاره لاړ.
د سرچینې په خبره، چې محمد شریف چې په قاري محمد، قاري شریف غرنی، جعفر محمد، جعفر شریف او شریف الحلاج نومونو د افغانستان د جمهوري دولت له ملي امنیت سره ثبت و، په کونړ، نورستان، د ننګرهار په هسکه مېنه، باجوړ او تیرا کې اوسېدلی دی.
یاد سرچینه زیاتوي، چې د محمد شریف یو بل ورور نقیب الله الخراساني په ۲۰۱۹ کال کې په اچین ولسوالۍ کې د افغان امنیتي ځواکونو سره په مخامخ جګړه کې وژل شوی دی.
نوموړی د داعش - خراسان ډلې د پخواني ویاند سلطان عزیز عزام اوښی دی.
د افغانستان د پخواني جمهوري دولت د ملي امنیت دغه لوړ پوړی چارواکی وايي، چې نقیب الله درې مېرمنې درلودې چې درېیمه مېرمن یې په هسکه مېنه ولسوالۍ کې د امریکا په ډرون حمله کې وژل شوې ده.
محمد شریف الله د افغانستان د پخواني جمهوري دولت له خوا په ۲۰۱۹ ز کال کې نیول شوی و، چې د جمهوري دولت له سقوط سره یو ځای له زندانه وتښتېد او باجوړ ته لاړ.
هغه د داعش خراسان ډلې د پخواني مشر مولوي عبدالله/ اسلم فاروقي له نېږدې دوستانو څخه دی.
اسلم فاروقي د خېبر پښتونخوا د اورکزیو اوسېدونکی او په قام اورکزی و. نوموړی د لشکرطبیه پخوانی غړی او له ټي ټي پي سره یې نېږدې اړیکې لرلې. هغه په ۲۰۱۹ ز کال اپریل کې د اسلامي دولت د خراسان د څانګې د مشر په توګه وټاکل شو او د محمد شریف الله ورور نقیب الله یې د سرې قطعې قوماندان په توګه وټاکه.
محمد شریف الله د اسلم فاروقي د مشرۍ پر مهال د اکمالاتو او هدفي بریدونو مسوول او د مولوي عبدالله اسلام فاروقي ځانګړی سلاکار بلل کېده.
د محمد شریف په نیولو کې د پاکستان ونډه:
تازه د پاکستان لومړي وزیر شهباز شریف ویلي، چې د کابل هوایي ډګر د ځانمرګي برید مسوول «شریف الله» یو افغان وګړی دی چې په یو لړ بریالیو عملیاتو کې پر ډېورنډ کرښه نیول شوی دی.
هغه پر اېکس پاڼه کاږلي، «شریف الله» چې د داعش خراسان څانګې یو لوړپوړی عملیاتي قوماندان و او د افغانستان اوسېدونکی دی؛ د پاکستان امنیتي ځواکونو لهخوا نیول شوی.
هغه دارنګه په سیمه کې د ترهګرۍ ضد هڅو کې د پاکستان د رول او ملاتړ په برخه کې د ټرمپ له ستاینې مننه وکړه.
هغه کاږي:« لکه څنګه چې پوهېږئ پاکستان تل د ترهګرۍ ضد هڅو کې مهم رول لوبولی دی، چې موخه یې د ترهګرو او وسلهوالو ډلو لهخوا د بل هېواد پر ضد د فعالیتونو مخنیوی دی.»
هغه زیاته کړې، چې د ترهګرۍ سره په مبارزه کې پاکستان تر ۸۰،۰۰۰ د زیاتو کسانو د وژل کېدو په ګډون لویې قربانۍ ورکړې دي.
دغه څرګندونې له هغه وروسته شوې، چې نن د امریکا ولسمشر ډونالډ ټرمپ په کانګرس کې اعلان وکړ چې هېواد یې له افغانستاته د وتنې پرمهال د کابل هوایي ډګر د ځانمرګي برید طراح نیولی دی.
ټرمپ ویلي، د دغې برید مسوول امریکا ته د لېږد په حال کې دی.
نوموړي د دغه کس د نیونې په برخه کې د پاکستان له همکارۍ مننه کړې ده.
