وږمه توخۍ وايي، د زابل ولایت په یوه سیمه کې یې د کلي مشران په دې قانع کړل چې باید د نجونو لپاره یې ښوونځی جوړ شي، ښوونځی جوړ شو او سلګونو نجونو په کې نږدې ۷ کاله زدکړې وکړې خو د طالبانو په واکمنېدو سره هغه ښوونځی اوس تړلی دی.
وږمه توخۍ چې د ښوونځي له لسم ټولګې یې د نجونو د زدکړو، د ښځو دروغتیا او حقونو په برخه کې یې له زابل ولایت د عامه پوهاوي فعالیتونه پیل کړي.
نوموړې وروسته دغه فعالیتونه د هېواد په سوېلي ولایتونو کې تر کندهار، هلمند او ارزګان وغځول او زرګونو نارینه وو او ښځو ته یې د نجونو د زدکړو روغتیا، د ښځو د حقونو او حکومت کې د ښځو د ونډې په اړه عامه پوهاوی ورکړی.
اغلې توخۍ افغانستان انټرنشنل ـ پښتو ته سره خبرو کې وايي، چې په ښوونځیو، کلیو، ښارونو او رسنیو کې یې د تیاتر، نقاشۍ او نورو لارو په استفاده عامه پوهای ورکاوه، خو د طالبانو په واکمنېدو سره هر څه له منځه ولاړ او د نجونو او ښځو ژوند په یو زندان تبدل شو.
سره له دې چې د تېر جمهوري نظام پر مهال د نامنیو او ځینو دودونو له امله هم په سوېلې ولایتونو کې د نجونو زدکړو ته ډيره پاملرنه نه کېدله، خو وږمې توخي د زابل ولایت د قلات ښار په یوه څنډه کې د یوه لوی کلي قومي مشران وهڅول چې له حکومت په خپله سیمه کې د نجونو د زدکړو لپاره د ښوونځي د جوړېدو غوښتنه وکړي.
نوموړي وايي، د نجونو لپاره په سیمه کې د ملالۍ په نوم ښوونځی جوړ شو خو د ښځینه ښوونکو د نه شتون له امله یې د خپلې کورنۍ د دریو غړو په ګډون شپږو نجونو په ملالۍ ښوونځي کې نجونو ته د درس ورکولو مسولیت په غاړه واخیست.
اغلې توخۍ وایي:«دا ښوونځی د ۲۰۱۴ او ۲۰۱۵ کلونو په منځ کې جوړ شو، د کلي خلګ ډیر خوشحاله وو، خو وروسته ښځینه استادانې نه پیدا کېدې چې هغه ښوونځي کې دنده ترسره کړي، زه درې خویندې او درې نورې ملګرې مې چمتو شوو او هره ورځ ښوونځي ته تلو چې نجونو ته درس ووایو. د ملالۍ ښوونځی اول لوړمړنۍ ښوونځی و، وروسته لیسه شو او هلته سلګونو نجونو زدکړې کولي.»
اغلې توخۍ وايي، چې د جمهوري نظام پر مهال یې هم د هلمند، زابل، کندهار او زابل ولایتونو په لرې پرتو سیمو کې لسګونه کلیوالي صنفونه جوړ کړي وو او سلګونو نجونو پکې زدکړې کولي.
نوموړې وايي، هغه مهال هم په سوېلي ولایتونو کې د نامنیو له امله د زدکړو په برخه کې د مرکزي حکومت پاملرنه کمه وه، خو بیا هم دوی د نجونو لپاره د زدکړو او د ښځو د حقونو په برخه کې خپلې هلې ځلې دوامداره ساتلې وي.
توخۍ زیاتوي:« د ښځو ستونزو ته د رسېدو لپاره مو اته ډلې جوړې وې، یوې روغتیايي چوپړونو ته د ښځو د لاسري په برخه کې عامه پوهاوی ورکاوه، بلې د ښځو د زدکړو په برخه کې او بلې د ښځو د حقونو په اړه د عامه پوهاوي فعالیت کاوه.»
وږمه توخۍ په ۲۰۲۱ کال کې د طالبانو له واکمنېدو وروسته له افغانستان نه ووتله او اوس په جلا وطنۍ کې ژوند کوي.
نوموړې وايي، اوس هم د افغانستان د ښځو د حقونو او د نجونو د زدکړو په برخه کې فعالیت کوي او په جلاوطنۍ کې د افغانستان د ملینونو ښځو چوپ شوی ږغ یې ژوندی ساتلی دی.
نوموړي چې اوس په جرمني کې اوسیږي وايي، د څه باندې دریو کلونو په لړ کې یې د طالبانو تر واک لاندې افغانستان کې د ښخو د حقیقي انځور وړاندې کولو او د ښځو د حقونو په برخه کې په ګڼو نړیوالو کنفرانسونو او ناستو کې ګډون کړی.
وږمه وايي، د طالبانو له لوري ښوونځیو ته له شپږم تولګي پورته نجونو په تګ له بندیز وروسته یې په کندهار، زابل، هلمند، روزګان، لوګر او پکتیا ولایتونو کې د نجونو د زدکړو لپاره شاوخوا ۶۴ کورني صنفونه جوړ کړي چې نږدې دوه نیم زره نجونې پکې عصري او دیني زدکړې کوي.
توخي زیاته کړه:«په کورنيو صنفونو کې مخکې له لس څخه ۱۲ نجونې وي اوس ورځ تر بلې زدکړو ته د نجونو علاقه ډیریږي اوس هر صنف کې له ۲۵ تر ۳۰ نجونې حاضرې وي. هم دیني زدکړې کوي او هم عصري او هم موږ د دغه صنفونو له لارې ورته د زدکړو او د دوی د حقونو په اړه عامه پوهاوی ورکوو.»
د نجونو د زدکړو او د ښځو د حقونو دغه فعاله وايي، په تېرو شلو کلونو کې هرې نجلۍ د خپل روښانه راتلونکي لپاره ښې هیلې لرلې، خو د طالبانو په واکمنېدو او د نجونو او ښځو په وړاندې د سختو بندیزونو په لګولو سره ټول هېواد کې نجونو او ښځو خپلې هیلې له لاسه ورکړي دي.
نوموړي د طالبانو تر واک لاندې افغانستان کې د نجونو راتلونکی تیاره بولي او له یاد ناورین د افغان ښځو او نجونو د ژغورلو په برخه کې له نړیوالو د همکارۍ غوښتنه کوي.
ښار کې د جمهوري نظام د امنیتي موټرو ګزمې بېخي ډېرې دي او هر لوري د خلکو په څېرو کې وارخطايي ښکاري؛ خو یوه ډله نجونې لا هم له دغو کشمکشونو لرې د خپلو راتلونکو ورزشي لوبو په تړاو په خبرو بوختې دي.
ختمین الماسي چې تور کمربند لري هم د دغو نجونو په ډله کې یوه ده.
هغه هم غواړي په پاکستان کې خپل وزن کې د تکواندو سیالۍ وکړي او المپیک ورته د تګ لارې چارې برابروي.
یو ځل ناڅاپه غږ کېږي، چې طالبان کابل ته راننوتي او هر څوک باید له المپیک ریاست څخه ووځی او پر خپلو مخو لاړ شي.
ختمین افغانستان انټرنشنل ته وویل: « دا بېخي دروند غږ و، موږ یې وارخطا کړو او ژر له ریاست څخه په وتلو شو او زه هم کور ته روانه شوم».
هغې د ښوونځی له دورې څخه له کوره په پټه په کابل کې د تکواندو یوه کلب کې سیالۍ پیل کړې وې.
هغه وایي، کورنۍ یې تر ډېره ترې نه وه خبره چې ګوندی هغه د تکواندو ورزش کوي.
هغه زیاتوي: « زما کورنۍ نه وه خبره، ان تر ډېره وخته پورې؛ خو کله چې خبر شول. زه یې منع کړم چې باید نور ورزش ونکړم. مګر ما په پټه بیا هم دوام ورکړ».
کرار کرار یې کورنۍ هم راضي شوه چې باید ورزش وکړي. ختمین تر دولسم ټولګي پورې زدهکړې کړې وې او نور یې غوښتل، چې د تکواندو په برخه کې خپلو فعالیتونو ته دوام ورکړي.
د طالبانو وروستی ځل یې د طالبانو تر راتګ یو ورځ مخکې په المپیک کې تمرین وکړ؛ څو پاکستان کې د خپلې راتلونکې سیالۍ لپاره چمتووالی ونیسي.
هغې تر دې مخکې په هندوستان او ایران هېوادونو کې هم د تکواندو سیالۍ کړې وې؛ خو کوم مډال یې نه و ګټلی. دا ځل یې هیله لرله چې مډال وګټي؛ خو طالبانو دا هیلې وتروړلې.
ختمین الماسي وویل، له هغې وروسته چې طالبان واکمن شول، پاکستان ته یې سفر لغوه شو او د ښځو پر ورزش بندیز هم ولګېد چې له کبله یې نوره کلب ته ولاړه نه شوه.
ختمین نبین له سختو کلتوري محدودیتونو سره په تکواندو کې ځان تر تور کمربنده ورساوه او په کور دننه یې یو شمېر سیالیو کې پراخ حضور هم لاره.
هغه په کابل کې د طالبانو سره هم څو ځله مخامخ شوې ده. هغې افغانستان انټرنشنل ته زیاته کړه، چې د «۲۰۲۲ زېږدیز کال په جون» میاشت کې له خپلو نورو وزرشکارو ملګرو او یوه استاد سره د سیالیو لپاره په مشوره بوخته وه چې طالبانو یې استاد ونیوه او دوی ته یې سپکې سپورې وویلې.
د هغې په خبره: « زه په رسټورانټ کې له ښځینه ملګرو او زموږ له استاد نعمت الله حبیبي سره ناستې وو او د سیالیو لپاره مو لېست جوړاوه، چې طالبان راغلل زموږ استاد یې ونیو او موږ یې هم وګواښلو».
ختمین الماسي به ځای ځای په خپلو خبرو کې غریو نیولې شوه او د افغانستان انټرنشنل د خبریال ځینو هغو پوښتنو ته چې د طالبانو له لوري پر ښځو د بندیزونو په اړه وې اوږده ساه اخیسته او بیا یې ځواب وایه.
هغه په هېواد کې د طالبانو د پرله پسې بندیزونو له کبله اړه شوه، چې خپل هېواد پرېږدي او پاکستان ته کډواله شي.
د تکواندو دغه ښځینه لوبغاړې په پاکستان کې د خپل ژوند له کړاوونو او نامعلوم برخلیک څخه هم یادونه کړې.
ختمین هم د هغو کډوالو له ډلې ده، چې په یاد هېواد کې د استوګنې ویزه پای ته رسېدلې او د پولیسو له وېرې پټ ژوند کوي.
دغه لوبغاړې وویل، چې اوسمهال د پاکستانیانو په کورونو کې جامې وینځي او یا هم ورته د کورونو کارونه کوي چې له همدې لارې څخه خپل ورځني لګښتونه پوره کوي.
د هغې دوه خویندې هم له پوهنتونه فارغې شوې او پخوا یې دندې لرلې؛ خو اوس کابل کې په کور دننه له ګڼو اقتصادي ستونزو څخه ځورېږي.
د نوموړې په وینا؛ پلار یې له سختې ناروغۍ سره مخ دی او ان کورنۍ یې د درملنې توان هم نه لري.
د هغې په خبره، د تکواندو ځینې هغه لوبغاړې چې دې ورسره یو ځای ورزش کاوه هېواد یې پرېښی او ځینو لوېدیځو هېوادونو ته کډوالې شوې دي؛ خو دا لا هم په یوه داسې هېواد کې کډواله ده، چې هره ورځ بېرته خپل هېواد ته د ډیپورټ کېدو له ګواښ سره مخ ده.
په پاکستان کې لسګونه زره هغه کډوال د طالبانو له واکمنۍ وروسته دغه هېواد ته کډه شوي، چې د یادې ډلې له لوري یې ژوند له ګواښ سره مخ و چې ډېری هغه یې ښځینه او کوچنیان دي. پاکستان له تېرو درېیو میاشتو راهیسې په اسلام اباد کې کور په کور د ناقانونه افغان کډوالو پسې عملیات پیل کړي او هره ورځ لسګونه کسان نیسي او خپل هېواد ته یې شړي.
د تکواندو د دغه لوبغاړې په ګډون پاکستان په اسلام اباد کې مېشتو کډوالو ته د دغه هېواد حکومت د مارچ میاشتې تر ۲۹مې نېټې وخت ورکړی، چې باید له راولپنډۍ او پلازمېنې څخه ووځي. هغه له خپلې کورنۍ لرې ځانله له یوې پاکستانۍ کورنۍ سره مېشته ده او د یوه نامعلوم برخلیک له کبله هره ورځ کړېږي.
سنیلا رحماني ورځ د خپلې خیاطۍ دوکان ته هم نه ده تللې او د دغه ازموینې لپاره د چمتووالي لپاره یې درسونه ویل.
د ۲۰۲۱ کال د (اګسټ ۱۵مه) نېټه ده. طالبان د کابل دروازې ته رسېدلي؛ خو په کابل کې اوازه ده چې ګوندې د ښار ځینې برخې یې نیولې دي.
په دې ورځ هم د کابل نجونې ښوونځیو او پوهنتونونو ته تللې وې او لکه د نورو ورځو د ښار په واټونو کې د ځانمرګو بریدونو او چاودنو سره، سره هم سهار ښځې خپلو دندو ته روانې او نجونې زدهکړو ته.
استاد غږ وکړ، چې د ازموینې لپاره ټاکل شوي وخت ته اېله لس دقیقې پاتې دي؛ سنیلا پوښتنې ځواب کړې او خپله پارچه یې سپارلې ده.
د پوهنتون په انګړ کې له نورو ټولیګوالو سره خبرې کوي، چې دا وخت یې ټلېفون وشړنګېد.له هغې خوا په ترهېدلي غږ ورته ویل کېږي، چې ژر تر ژره باید کور ته ځان ورسوي او طالبان کابل ته ننوتي دي.
لا تر مخه هم د پوهنتون په چاپېریال کې اوازې خپرې وې، چې طالبانو دا او هغه ځایونه ونیول؛خو تر څو چې غرمه کېده پوهنتون څخه هر یو پښې سپکولې.
لا پوره مازیګر شوی نه و، چې رسنیو اعلان وکړ د افغانستان پخواني ولسمشر محمد اشرف غني هېواد پرېښود او له همدې اعلان سره د هغه نظام ستنې ړنګې شوې، چې سنیلا او ملګرو یې پکې له ښوونځي تر پوهنتونه زده کړې رارسولې وې.
طالبان واکمن شول، کابل یې ونیو او د یوې جنګي ډلې ویاند د رسنیو پر مخ راڅرګند شو او ډاډ یې ورکړ، چې دوی له ښځو سره د خپلې پخوانۍ واکمنۍ په څېر له سختدریځۍ کار نه اخلي.
ان دا یې هم وویل، چې د نجونو زدهکړو او کار ته ژمن دي؛ خو دغه څرګندونې یوازې خبرې پاتې شوې.
لا څو میاشتې نه وې تېرې چې طالبانو د امر ثاني له شپږم ټولګي پورته د ښوونځیو دروازې بندې کړې او د سنیلا رحماني په څېر د زرګونو نجونو پر مخ د پوهنځیو دروازې هم د ملاهبت الله د امر ثاني په نامه وځنډولې.
سنیلا افغانستان انټرنشنل ته وایي، د طالبانو دغو پرېکړو خورا ناهیلې کړه، ان د ده ټولګیوالې او ملګرې په رواني ناروغیو اخته شوې.
هغې له ماشومتوبه خیاطي زده کړې وه او د کابل دارلامان ماڼۍ ته نږدې یې د ښځو جامې هم ګڼدلې.
هغې یو دوکان لاره او یوشمېر نورې ښځینه هم ورسره په کار بوختې وې؛ خو څو ورځې د طالبانو د راتګ له کبله یې دوکان بند و.
د طالبانو د واکمنۍ څخه نږدې لس ورځې وروسته یې خپل دوکان پرانېست، د یو شمېر ښځینهو جامې هم ورته پرتې وې او هغوی یې د ګنډلو غوښتونکې وې؛ خو د طالبانو راتګ له سنیلا او د هغې له کارګرو دا کار پاتې کړی و.
د طالبانو د واکمنۍ یوه نیمه میاشت پوره شوه، دا د ۲۰۲۱ کال د سپټمبر میاشتې ۲۹مه نېټه ده. سنیلا رحماني په دوکان کې کار کاوه، چې د امر بالمعروف محتسبان یې دوکان ته ورغلل.
هغې جامو کېدونکې بخۍ ودرولې، متحسب چې توره پاج لرونکې لونګۍ یې پر سر وه او سپینې جامې یې اغوستې وې سنیلا او د هغې ملګرو ته یې وویل،چې له دوکان څخه ووځي.
محتسبانو د دې خیاطۍ کارګرو ته وویل، چې تاسې نور نشئ کولای کار وکړئ او دا زموږ د مشر امر دی.
له دغو محستبانو سره د ښاروالۍ کارکوونکي هم وو او د ښځینهو دغه خیاطي یې ځای پر ځای مهرلاک کړه.
سنیلا رحماني اته کسیزې کورنۍ یوازینۍ ډوډۍ ګټونکې وه؛ خو طالبانو یې د روزګار دا هیلې هم ور ختمې کړې.
د سنیلا په ګډون هغه څلور خویندې او دوه وروڼه لري. د هغې یوې خور هم پوهنتونې زده کړې کولې او دوه نورو یې له شپږم ټولګي پورته ښوونځی لوست، چې د طالبانو بندیزونو د هغې پر ټولې کورنۍ سختې او بدې اغېزې وکړې.
هغه د مېلیونونه نورو افغان نجونو او ښځو په څېر د کار کولو له حق څخه هم بې برخې شوه. له دې سره هممهاله هغه ښځینه چې خپل لباسونه یې پر ښځینه خیاطانو ګنډل هم له سختو ستونزو سره مخ شوې.
سنیلا بېلابېل ډوله جامې ګڼدلې او په پټه یې کور کې خپل کار ته دوام ورکړ؛ خو دغو بندیزونو یې د نورو په څېر په رواني او اقتصادي حالت بدې اغېزې وکړې.
د هغې کورنۍ پرېکړه وکړه، چې نور یې افغانستان کې ژوند له کړاوونو ډک شوی او باید هېواد پرېږدي.
سنیلا د خپلې کورنۍ سره یو ځای د «۱۴۰۳ کال کب» میاشت کې پاکستان ته کډواله شوه او په اسلام اباد کې یې د کډوالۍ ژوند پیل کړ.
که څه هم هغه اوسمهال په اسلام اباد کې خپل کار ته دوام ورکړی؛ خو د پوهنتون زده کړې ترې پاتې دي.
دا افغانه نجلۍ اوس له پاکستانیانو سره د ښځو جامې ګنډي او د خیاطۍ یوه دوکان کې یې ځان ته کار موندلی او وخت ناوخت هلته د افغان ښځو او نجونو په غونډو کې هم فعالیتونه کوي. هغه د ښځو د حقونو له یوې شبکې سره یو ځای شوې او په اسلام اباد کې د افغان نجونو د زدهکړو تر څنګ د ښځو د کار د ملاتړ په تړاو هم غږ پورته کوي.
په دغو ناستو کې دوی د طالبانو پر ضد څرګندونې کوي او د ښځو ضد دریځونه یې غندي.
هممهاله هغه او په دې هېواد کې نږدې مېشت څلور مېلیونه افغان کډوال د پاکستاني پولیسو له لوري ځورول کېږي او خپل هېواد ته د استول کېدو له ګواښ سره مخ ده.
د هغې کورنۍ ځان د ملګرو ملتونو د کډوالۍ سازمان سره د پناه غوښتنې لپاره هم ثبت کړی؛ خو لا یې قضیه ناڅرګنده ده.
سره له دې چې هغوی د ملګرو ملتونو د کډوالۍ اړوند اسنادونه هم لري؛ خو د پاکستان هېواد تازه خبرداری ورکړی، چې افغان کډوال به بېرته خپل هېواد ته ولېږي.
سنیلا د افغانستان انټرنشنل د دې پوښتنې په ځواب کې چې که پاکستاني پولیس دوی کابل ته په زوره ولېږي؛ نو څه سره به مخ شې؟ هغې اوږده ساه واخیسته او وې ویل:« له هغه بدمرغه برخلیک سره چې مېلیونونه نجونې ورسره مخ دي او هیلې وژل شوې دي».
