د ایران د بهرنیو چارو وزیر سلاکار رضا بهرامي په کابل کې د طالبانو د بهرنیو چارو وزیر امیرخان متقي سره کتلي دي. د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت وايي، چې په دې کتنه کې د دواړو هېوادونو اړيکو کې د نوي فصل، وروستيو پرمختګونو، د اوبو او ايران کې مېشتو افغان کډوالو په تړاو خبرې شوې دي.
یاد وزارت پر خپله اېکسپاڼه ولیکل، چې د طالبانو د بهرنیو چارو وزير له ايران سره د افغانستان اړيکې مخ پر ودې وبللې او ټينګار يې وکړ چې دواړه هېوادونه له شته فرصتونو بشپړه ګټه پورته کړي.
د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت د ایران د بهرنیو چارو وزیر د سلاکار رضا بهرامي له قوله ویلي، چې کابل ته د ايران د بهرنيو چارو د وزير له سفر وروسته دوو اړخيزو اړيکو کې نوی پړاو رامنځته شوی او ټينګار يې کړی، چې دواړه هېوادونه وکولای شي دوې اړخيزې چارې په ښه ډول مديريت کړي.
ایران او طالبانو په دې وروستیو کې خپلې اړیکې پیاوړې کړې او د دواړو خواوو پلاوي تګ او راتګ کوي.
د ایران د بهرنیو چارو وزیر د تیر کال په سلواغې میاشت کې کابل ته سفر وکړ او د طالبانو د بهرنیو چارو، دفاع وزیرانو و ددې ډلې له رییس الوزار او نورو چارواکو سره یې لیدنې کتنې وکړې.
په دغو لیدنو کتنو کې پر دوه اړخیزو اړیکو، د اوبو او کډوالو پر مسایلو او نورو موضوعاتو خبرې وشوې.
دغه سفر داسې مهال دی، چې ایران په دې وروستیو کې د متحده ایالاتو تر فشارونو لاندې دی.
برېتانوۍ ګارډین ورځپاڼې په خپل یوه راپور کې لیکلي، چې د امریکا د نړیوالې پراختیا پر سازمان د ولسمشر ډونالډ ټرمپ د مرستو بندولو له امله په افغانستان کې د روغتیا نړیوال سازمان له لوري پرمخ وړل کېدونکي له ۲۰۰ ډیر روغتیايي مرکزونه تړل شوي او یا یې هم فعالیت درېدلی دی.
په راپور کې ویل شوي، چې په تړل شویو روغتیايي مرکزونو کې د واکسین، د مېندو او ماشومانو لپاره د روغتیايي خدماتو او په نورو حیاتي برخو کې د ۱،۸۴ میلیونه کسانو لپاره خدمات وړاندې کېدل.
راپور زیاتوي، چې په جنوري میاشت کې د ډونالډ ټرمپ له لوري د امریکا پر بهرنیو مرستو له بندیز لګولو وروسته د افغانستان په ۳۴ ولایتونو کې ۲۸ روغتیايي مرکزونه بند شوي دي.
پر همدغه مهال د روغتیا نړیوال سازمان یاد وضعیت د «بشري ناورین د زیاتیدو» لامل بللی دی.
د روغتیا نړیوال سازمان وايي، د افغانستان په شمال لویدیزو او شمال ختیزو ولایتونو کې له درېیمې برخې ډیر کلینیکونه تړل شوي او د بودجې د نشتوالي له امله به تر جون میاشتې ښايي ۲۲۰ نور کلینیکونه وتړل شي.
په افغانستان کې د روغتیا نړیوال سازمان د اړېکو مشر ډاکټر اجیال سلطاني وايي:« د روغتیايي مرکزونو تړل کېدل دا بحرانونه لا پسې زیاتوي، په ځانګړې توګه بې ځایه شوي او ټولنې د ناروغیو، خوارځواکۍ او روغتیايي خدمتونو ته د نه لاسرسي له جدي خطر سره مخ دي.»
نوموړی وايي، په کلیوالي سیمو کې همدا روغتیايي مرکزونه خلکو ته د روغتیايي خدمتونو د وړاندې کولو یوازینۍ سرچینه وه او د طالبانو له لوري له محرم پرته ښځو ته د سفر نه ورکولو محدودیتونه به روغتیايي خدمتونو ته د ښځو لاسرسی نور هم محدود کړي.
د امریکا له لوري پر بهرنیو مرستو بندیز نور سازمانونه هم اغیزمن کړي دي.
د ماشومانو د ژغورنې (Save the Children) ادارې هم د مالي کمښت له امله د خپلو ۳۲ کلینیکونو څخه ۱۸ تړلي او پاتې ۱۴ یې یوازې د یوې میاشتې لپاره مالي امکانات لري.
د یاد سازمان ویاند ګارډین ورځپاڼې ته ویلي:« دغو ۳۲ کلینیکونو کې د جنوري په میاشت کې یوازې ۱۳۴۰۰۰ ماشومانو لپاره روغتیايي خدمتونه ترسره کړي.»
پر همدغه مهال د عبدل په نوم په هرات کې د یوه روغتیايي مرکز همغږوال ګارډین ورځپاڼې ته وویل:« زموږ سازمان د مالي سرچینو د نشتوالي له امله مجبور شو، چې ۲۳ روغتیايي مرکزونه وتړي. په دغو کې ګرځنده روغتیايي ډلې هم شاملې وې.»
نوموړی وایي، دغو کلینیکونو د هرات ولایت په نهو ولسوالیو کې شاوخوا ۱۲زره کسانو، په ځانګړې ډول ۲۰ زره نوزېږو ماشومانو او امیدوارو میندو ته روغتیايي خدمات وړاندې کول. هغه وايي، «موږ توانیدلي یو چې د یوې بلې سرچینې له لارې لږ مالي مرسته ترلاسه کړو او څلور کلینیکونه مو بېرته پرانیستل، خو لا هم ډیر خلک له روغتیايي خدمتونو څخه بې برخې دي.»
د روغتیا نړیوال سازمان د افغانستان د روغتیايي سکټور د لا خرابیدو په اړه اندیښنه ښودلې او وايي، چې د یوسیډ د مرستو بندیدو سره ښايي نور نړیوال مرستندویان هم خپل بشري ملاتړ کم او یا هم بند کړي.
ډاکټر اجیال سلطانی زیاتوي:« که نور مرسته کوونکي خپلې مرستې کمې یا بندې کړي دا به د عملیاتو پر وړتیا منفي اغیزې وکړي او د ژوند ژغورنې خدماتو وړاندې کولو ظرفیت به کم کړي.»
د ګارډین ورځپاڼې په راپور کې ویل شوي، چې د ناروې د کډوالو شورا هم د امریکا د مالي بندیزونو له امله خپل ځینې پروګرامونه درولي دي.
په افغانستان کې د ناروې د کډوالو شورا سرپرسته مشره سوزان میګن وایي:« زه غواړم دا واضح کړم چې د ناروې د کډوالو شورا په افغانستان کې خپل فعالیتونه نه بندوي، خو د امریکا د مالي بندیزونو له امله موږ مجبور شوي یو چې خپل ځینې پرورګرامونه پای ته ورسوو.»
د ناروې د کډوالو شورا ګارډین ته ویلي، چې د بې ځایه شویو لپاره د استوګنې، خوراکي توکو او نورو اړتیا وړ توکو چمتو کولو په برخه کې یې خپل دوه دفترونه تړلي او دوه نور یې هم د تړل کېدو له ګواښ سره مخ دي.
پاکستاني چارواکي وايي، چې د افغان کډوالو د ستنولو لړۍ له پیل سره سم يې نن ۵۰ کورنۍ د تورخم له لارې افغانستان ته اړولې دي. چارواکو ويلي، د افغان تابعیت کارډ (اې سي سي) لرونکي افغانان هم په دې پروسه کې شامل دي.
پاکستانې چارواکو د پنجشنبې په ورځ ويلی، چې دغه ۵۰ افغان کډوالې کورنۍ يې د هغو ګاډو په ذريعه افغانستان ته اړولې، چې پر تورخم د تګ راتګ اجازه لري.
د پاکستان کډوالو ادارې افغانستان انټرنشنل ته دوې ورځي وړاندي ويلي و، چې په خپله خوښه د افغان کډوالو بېرته ستنېدو نېټه پای ته رسېدلې او دا مهال د افغان کډوالو د جبري ایستلو بهير پيل شوی.
چارواکو ويلي، په لومړي پړاو کې هغه افغان کډوال شامل دي، چې د اوسېدو قانوني اسناد ونه لري.
پاکستاني چارواکي وايي، ایستل شوي کسان د پېژندنې او قانوني مراحلو له بشپړولو وروسته د تورخم د کډوالۍ مرکز له لارې افغانستان ته اړول کيږي.
د پاکستان د همدې پاليسۍ له مخې، په ټول هېواد کې د غیر قانوني افغان کډوالو د نیولو عمليات پیل شوي.
په افغانستان کې سره صلیب نړیوالې کمیټې د ماینونو او چاودیدونکو توکو د ګواښونو د پوهاوي نړیوالې ورځې په مناسبت ویلي، چې لا هم ګڼې سیمې د ماینونو او ناچاودو توکو له ګواښ سره مخ دي.
سور صلیب وايي، په ۲۰۲۴ کال کې په ۲۵۱ چاودنو کې د ۴۳۴ ماشومانو په ګډون لږ ترلږه ۵۶۴ کسانو ته مرګ ژوبله اوښتې ده.
سره صلیب نړیوالې کمیټې په خپل راپور کې لیکلي، چې په افغانستان کې ماینونه او ناچاوده توکي د ملکي وګړو ژوند ته یو وژونکی ګواښ دی.
یاد سازمان وايي، په افغانستان کې له ماینونو او مهماتو څخه د ککړو سیمو د پاکولو لپاره ډیرو هڅو ته اړتیا ده.
په افغانستان کې د سره صلیب نړیوالې کمیټې مشره کټرینا ریټرز وایي:«له جګړې څخه پاتې شوي ماینونه او چاودیدونکي توکي نه یوازې ورځنی ژوند او اقتصادي پرمختګ ګډوډوي، بلکې د ماشومانو په منځ کې د زړه ماتوونکو تراژیدیو لامل کیږي.»
نوموړې وايي، د ماینونو او ناچاودو توکو د پاکولو لپاره د بودجې کمښت د یادې ټولنې پر کارونو منفي اغیزې کړې دي.
د سره صلیب نړیوالې کمېټي دغې چارواکې ټینګار کړی، چې د دې ادارې د بودجې کمول به په افغانستان کې د لا زیاتو خلکو ژوند له خطر سره مخ کړي او ښايي د غمجنو پیښو شمیر په چټکۍ سره زیات شي.
دغه کمېټه وايي، په افغانستان کې خپلو فعالیتونو ته ژمنه ده او په ۲۰۲۴ کال کې یې د افغانستان په پنځو ولایتونو کې د ښځو او ماشومانو په ګډون ۲۴۳۰۰۰ کسانو ته د چاودیدونکو توکو او ماینونو د خطرونو په اړه عامه پوهاوی ورکړی دی.
د خیبر پښتونخوا ایالت په مرکز پېښور ښار کې پاکستاني پولیسو د افغان کډوالو د نیولو عملیات چټک کړي او کور په کور یې لټون کوي.
د پاکستانی رسنیو د رپوټونو له مخې، دغه عملیات د پېښور د پولیسو د مشر قاسم علي خان په لارښوونه پیل شوي او نن د دې ولسوالۍ په فقیر اباد او شاوخوا سیمو کې د افغانانو لټون جاري و.
په دغو عملیاتو کې، چې مشري یې د فقیراباد او پهاړي پوره سیمو د پولیسو مشران عمر اپریدی او جاوېد مروت کوي، پوځ او پولیسو دواړو برخه اخستې ده.
د رپوټ له مخې، په دغو عملیاتو کې د پولیسو مختلفو ډلو او ښځینه پولیسو هم ونډه اخستې او په سیمه کې د افغانانو استوګنځایونه په نښه کوي.
د پېښور د پولیسو د ادعا له مخې، په عملیاتو کې غیر قانوني افغان کډوال، کرایه ور کوونکي او نور کسان نیول شوي او وسله یې هم ترې نیولې ده.
د پېښور پولیسو ددغو عملیاتو هدف په دې ولسوالۍ کې د امنیتي وضعیت سمول ښودلي، خو عام خلک وايي، چې دغه اقدام د افغان کډوالو د اېستلو په لړ کې شوی.
پاکستان د افغان کډوالو لپاره د خیبر پښتونخوا ایالت په ناصرباغ او د خیبر ولسوالۍ په لنډي کوتل کې لنډمهالی کمپونه جوړ کړي دي، خو دغو کمپونو ته تر اوسه پورې افغانان نه دي لیږدول شوي.
پاکستان د مارچ ۳۱ مه نېټه د افغان کډوالو د داوطلبانه وتلو لپاره د ضرب الاجل په توګه ټاکلې وه، خو وروسته د اختر له امله دا نېټه د اپرېل تر لسمې وځنډېده، خو له ځنډ سره سره، د پاکستان په بېلابېلو سیمو کې افغانان نیول کیږي.
جبری ستنول پیل شوي
د پاکستان د کورنیو چارو وزارت سرچینو ویلي چې چارواکو په ټول پاکستان کې د غیرقانوني افغان اتباعو د شړلو عملیات له اختر وروسته بېرته پیل کړي، چې مخکې د اختر د رخصتیو له امله ځنډول شوي وو.
د جیوز نیوز د رپوټ له مخې، دا مهال په پاکستان کې ۲،۱ میلیونه ثبت او ناثبت شوي افغان کډوال مېشت دي.
د پاکستان د سرحدونو او ایالتونو د چارو وزارت (سفران) سرچینې وايي چې ۱،۴ میلیونه افغانان په رسمي ډول ثبت شوي، په داسې حال کې چې ۸۰۰ زره افغانانو ته د افغان تابعیت کارت (ACC) ورکړل شوی، خو د اوسني حکومت له خوا یې استوګنه غیرقانوني بلل شوې.
د پاکستان حکومت ادعا کوي چې د افغان کډوالو ټول شمېر درې میلیونه ته رسېږي او د غیرقانوني وګړو د شړلو د پلان له مخې به دوی سږ کال ټول بېرته واستول شي.
د پاکستان حکومت د غیر قانوني افغان کډوالو د موقتي استوګنې لپاره ۵۴ کمپونه جوړ کړي دي، چې ۴۳ کمپونه په خیبر پښتونخوا، لس کمپونه په پنجاب او یو کمپ په بلوچستان کې دي.
پاکستاني چارواکي وايي، په دې کمپونو کې د کډوالو لپاره خواړه، استوګنځي، ابتدايي زدهکړې او روغتیایي خدمات برابر شوي، خو د بشري حقونو سازمانونو د دې کمپونو د وضعیت په اړه اندېښنه څرګنده کړې ده.
د نړیوالو سازمانونو اندېښنې
ملګري ملتونه او د بشري حقونو سازمانونه په جبري توګه د افغان کډوالو د ستنولو پر ضد دي.
د بښنې نړیوال سازمان ویلي، « ډېری افغان کډوال چې پاکستان کې دي، که افغانستان ته واستول شي، له جدي خطر سره به مخ شي». دغه سازمان جبري ستنول د بشري حقونو سرغړونه ګڼلې او د پاکستان له حکومت نه یې ددې لړۍ ددرولو غوښتنه کړې ده.
د ملګرو ملتونو د کډوالو اداره ټینګار کوي چې کډوال باید په رضاکارانه او باعزته ډول بېرته ولېږل شي، څو د دوی اوږدمهاله ثبات ته زیان ونه رسېږي.
ددې ادارې یوه مسوول قیصر خان افریدي جیو نیوز ته ویلي چې ډېر اې سي سي لرونکي افغانان په پاکستان کې کاروبارونه لري او د دوی ماشومان په ځايي ښوونځیو کې زده کړې کوي، خو په افغانستان کې د نجونو پر زده کړو بندیز دی.
د طالبانو اداره د افغان کډوالو د تدریجي او باعزته ستنولو غوښتنه کوي.
د امریکا ولسمشر ډونالډ ټرمپ تېره ورځ د دغه هېواد پر ټولو وارداتي توکو ۱۰ سلنه تعرفه ولګوله، چې دې کې د افغانستان صادرات هم شامل دي. د طالبانو تر کنترول لاندې احصایې او معلوماتو ادارې ویلي چې غالۍ، زعفران، انځر، نسوار، جارو او پتنګ امریکا ته د افغانستان صادراتي توکي دي.
د احصایې او معلوماتو ادارې چې د طالبانو تر څار لاندې فعالیت کوي، په خپل کلني رپوټ کې ویلي چې افغانستان په ۱۴۰۲ کال کې ټولټال د پنځه اعشاریه اووه میلیونه ډالرو په ارزښت توکي امریکا ته صادر کړي دي.
د امریکا ولسمشر ډونالډترمپ د چارشنبې په ورځ وویل چې هغه به د امریکا پر ټولو وارداتي توکو ۱۰ سلنه تعرفه ولګوي او د دغه هېواد پر لویو سوداګریزو شریکانو به زیاتې تعرفې وضع کړي.
د افغانستان نوم هم په هغو هېوادونو کې شامل دی چې امریکا یې پر وارداتي توکو لس سلنه تعرفه لګولې ده.
په داسې حال کې چې له امریکا څخه افغانستان ته واردات ۲۳،۴ میلیونه ډالر وو، د دواړو هېوادونو ترمنځ تجارتي بیلانس په دې کال کې۱۷،۷ میلیونه ډالره منفي ثبت شوی دی.
د دغه کلني رپوټ له مخې، افغانستان په دې کال کې شاوخوا ۱۳ زره مربع متره غالۍ چې ارزښت یې یو میلیون ډالره دی، ۱۹ کیلو ګرامه وچه هوږه، چې ارزښت یې ۴۱ ډالره دی، ۵۰۰ کیلو ګرامه زعفران چې ارزښت یې ۵۳۰ زره ډالر دی، ۱۰۸ زره کیلو ګرامه وچ انځر چې ارزښت یې ۲۸۰ زره ډالره دی او ۱۶ زره کیلو ګرامه پان چې ارزښت یې ۱۳۰ زره ډالره دی، امریکا ته صادر کړي دي.
دغه راز، پنځه زره کیلو ګرامه ددېګ مصالې چې ارزښت یې ۲۰ زره ډالر دی او پتنګ چې ارزښت یې ۱۰۰ ډالره دی، هم امریکا ته د افغانستان د صادراتو په لېست کې شامل دي.
پر دې سربېره، نور توکي لکه کروت، شات، ګلاب ګل، تنباکو، کاني ډبرې، ویالنی، ټغر، کڅوړې او پلاستیکي بوجۍ، خټین لوښي، جارو، طبي بوټي، خواږه، د کالیو مینځلو صابون، نکریزي، وچه هوږه، بادام، الو بخارا، توت، مندتې او مڼې هم دي چې ډېری پېرونکي او مصرفوونکي یې افغانان دي.
رپوټونه ښيي چې په ۱۴۰۱ کال کې، افغانستان امریکا ته ۵،۳ میلیونه ډالره صادرات درلودل او واردات یې ۳۴،۷ میلیونه ډالر وو چې تجارتي بیلانس یې ۲۹،۴ میلیونه ډالره منفي و.
د امریکا د حکومت د تعرفو جدول له مخې، د دغه هېواد صادراتی توکي افغانستان ته ۴۹ سلنه ګمرکي تعرفه لري. له امریکا سره د افغانستان ټولیزه سوداګري په ۲۰۲۴ کال کې شاوخوا ۳۴ میلیونه ډالره اټکل شوې ده.
د امریکا د ځانګړي سوداګریز استازي د دفتر د معلوماتو له مخې، افغانستان ته په ۲۰۲۴ کال کې د امریکا صادرات ۱۱،۴ میلیونه ډالرو ته ورسېدل چې د ۲۰۲۳ کال په پرتله ۷۶،۹ سلنه کموالی (۳۸،۲ میلیونه ډالر) ښيي.
له امریکا څخه افغانستان ته واردات په ۲۰۲۴ کال کې ټولټال ۲۲،۶ میلیونه ډالر وو چې د ۲۰۲۳ کال په پرتله ۱۳،۲ سلنه زیاتوالی (۲،۶ میلیونه ډالر) ښيي. د دغه دفتر د معلوماتو له مخې، د امریکا او افغانستان ترمنځ تجارتي بیلانس د ۲۰۲۳ کال له اضافي ۲۹،۷ میلیونه ډالرو څخه په۲۰۲۴ کال کې په ۱۱،۱ میلیونه ډالره سوداګریز کسر بدلون موندلی.
