په داسې حال کې چې د ماشومانو نیول او ځورول د دوی له حقونو سړغړونه بلل کېږي، تورخم ته راغلي یو شمېر افغان ماشومان له افغانستان انټرنشنل-پښتو سره په خبرو کې د پاکستاني پولیسو له ناوړه چلند شکایت کوي او وايي، دوی پرته له کومې ګناه نیول شوي او ان تر زندان رسېدلي دي.
د شاکر او سلمان په نومونو افغان ماشومان چې په دې وروستیو کې له خپلې کورنۍ سره یو ځای افغانستان ته ډيپورټ شوي، په خپلې مرکه کې زیاتوي چې دوی د پاکستان د راولپېڼدۍ پولیسو هغه مهال نیولي، چې د یوې روغتیايي ستونزې لپاره روغتون ته تلل.
ورته مهال، د یادو ماشومانو پلار سعید وایي چې مشر زوی یې په ګرمو اوبو سوځېدلی و او بل یې د هغه د درملنې لپاره روغتون ته ورسره لاړ، خو په وینا یې د پنجاب پولیسو د ده دواړه زامن ونیول.
سعید په دې تړاو وايي. «موږ یوازې روغتون ته روان وو، هېڅ کومه ناقانونه ستونزه مو نه درلوده، خو بیا هم زموږ ماشومان ونیول شول.»
سلمان او شاکر چې د پاکستاني پولیسو د ناوړه چلند له امله سخت ځورېدلي، وايي دا یې د ژوند تر ټولو بدې او سختې ورځې دي.
هغوی له افغانستان انټرنشنل-پښتو سره په مرکه کې وویل: «مونږ ډېر وډار شوو او ویل مو چې ښايي بیا هېڅکله له خپل مور او پلار سره ونه ګورو. دا مو د ژوند تر ټولو سختې او بدې ورځې وې.»
په پاکستان کې د بشري او ماشومانو حقونو یو شمېر فعالانو له افغان ماشومانو سره د پاکستان د امنیتي ځواکونو ناوړه چلند غندي او دا د هغوی له حقونو سرغرونه بولي.
دوی پر دې ټینګار کوي، چې په داسې شرایطو کې باید د ماشومانو وضعیت ته ځانګړې پاملرنه وشي څو هغوی له کړاوونو او ځورونو څخه خوندي پاتې شي.
د یادونې ده، چې دا په پاکستان کې له افغان کډوالو ماشومانو د ناوړه چلند کومه نوې پېښه نه ده، بلکې ورهاخوا ګڼ شمېر ماشومان دي چې په دغه هېواد کې پر شاقه او سختو کارونو بوخت دي.
دا په داسې حال کې ده، چې د پاکستان امنیتي ځوکونو د دغه هېواد په ګوټ ګوټ کې د روانې اپرېل میاشتې په سر کې د اېسيسي کارټلرونکو او نورو بېاسنادو افغان کډوالو د نیولو عملیات پیل کړي او تر دې دمه یې زرګونه افغان کډوال افغانستان ته ډيپورټ کړي دي.
د ملګرو ملتونو کارپوهانو د تېرې جمعې په ورځ د پاکستان پر حکومت غږ کړی چې د یوه ګاونډي هېواد په توګه خپل مهم رول ته دوام ورکړي.
کارپوهانو وویل: "په پاکستان کې میلیونونه افغانان د خپل اصلي خوندیتوب اندیښنو په پام کې نیولو پرته افغانستان ته د بیرته ستنیدو له ګواښ سره مخ دي."
په دغه ګواښ کې د جنسیت پر بنسټ تاوتریخوالی، د ښځو او نجونو د حقونو سیستماتیک تخریب، د بشري حقونو د نړۍوال قانون او د کډوالو د قانون څخه سرغړونه او د یونسیار سره د بېرته ستنولو مشورې نه کول شامل دي.
د ملګرو ملتونو دغه کارپوهانو د جنسیت او متقابلو اغیزو په اړه ځانګړې اندیښنه څرګنده کړې.
دا جبري ایستل نه یوازې بشري ناورین رامنځته کوي، بلکې دا هغه عمل دی چې د پاکستان له خوا د بېلابېلو نړۍوالو اصولو، اعلامیو، کنوانسیونونو او تړونونو ښکاره سرغړونه ګڼل کېږي.
۱. د ۱۹۵۱م کال د کډوالو کنوانسیون او د ۱۹۶۷م کال الحاقي پروتوکول
که څه هم پاکستان د ۱۹۵۱م کال د کډوالو د کنوانسیون غړی نه دی؛ خو د کډوالو پر وړاندې د چلند نړۍوال اصول د عرفي نړۍوال قانون (customary international law) له مخې په جبري ډول د کډوالو ایستل د نړۍوالو اصولو خلاف عمل دی او دا اصول په ټولو دولتونو لازمي دي.
د دې کنوانسیون یو مهم اصل "non-refoulement" دی، چې له مخې یې هېڅ دولت نه شي کولای یو کډوال یا پناه غوښتونکی بېرته داسې ځای ته واستوي چې هلته یې ژوند یا ازادي له خطر سره مخ وي.
د افغان کډوالو په حالت کې، چې ډېری یې د طالبانو له وېرې افغانستان پرېښی، پاکستان که دوی بېرته افغانستان ته لېږي، نو دا عمل یې د "non-refoulement" اصل ښکاره نقض دی.
۲. د بشري حقونو نړۍواله اعلامیه (UDHR - 1948)
د بشري حقونو نړۍواله اعلامیه، چې پاکستان هم ورته ژمن دی، د انساني کرامت، ازادي او په امن کې د ژوند حق تضمینوي.
د دې اعلامیې د ۱۴مې مادې له مخې، هر انسان حق لري چې د ځورونې له امله پناه وغواړي او تر لاسه یې کړي.
همدا راز د ۹مې مادې له مخې، هېڅوک باید په زور و نه ایستل شي، بندي نه شي او نه هم له هېواده وشړل شي پرته له دې چې یوه عادلانه او قانوني پروسه عملي شي.
په زرګونو افغان کډوال، چې هېڅ قانوني بهیر ته نه دي وړاندې شوي، له پاکستانه ایستل کېږي. دا کار د اعلامیې د یادو مادو ښکاره سرغړونه ده.
۳. د ماشومانو د حقونو کنوانسیون (CRC - 1989)
پاکستان د ماشومانو د حقونو کنوانسیون لاسلیک کړی او له مخې یې دولتونه مکلف دي چې د ماشومانو حقونه او ګټې وساتي.
دا چې زرګونه افغان ماشومان له پاکستانه ایستل کېږي، له ښوونځیو، روغتیايي خدمتونو او نسبتاً ارامه چاپېریال څخه محرومیږي.
د یاد کنوانسیون د ۳یمې مادې چې د ماشوم غوره ګټې او حقونه تضمینوي او همدا راز د ۲۲مې مادې له مخې، چې د کډوالو ماشومانو حقوق خوندي کوي د پاکستان له خوا یې ښکاره سرغړونه ده.
۴. د شکنجې ضد کنوانسیون (CAT - 1984)
پاکستان دا کنوانسیون هم لاسلیک کړی. د دې کنوانسیون له مخې، هېڅ دولت نشي کولای یو څوک بېرته داسې هېواد ته واستوي چې هلته د شکنجې خطر وي.
افغانستان کې د طالبانو له خوا د نیول کېدو، شکنجې، یا سزا خطر لا هم موجود دی؛ نو د افغان کډوالو ایستل د دې کنوانسیون خلاف عمل دی او د نړۍوالو اصولو له مخې، سرغړونه بلل کیږي.
۵. د اسلامي همکاریو سازمان (OIC) اصول او ژمنې
پاکستان د اسلامي همکاریو سازمان غړی دی او د دې سازمان اصول د مسلمانانو ترمنځ د مرستې، کرامت او یووالي روحیه تقویه کوي.
پاکستان هم په بار - بار ویلي، چې له افغانستان سره د یوه مسلمان ورور هېواد په توګه چلند ته ژمن دی؛ خو د افغان کډوالو سره دا ډول چلند د اسلامي ارزښتونو او د OIC د اصولو سره هم ټکر لري.
۶. د UNHCR سره دوه اړخیزې ژمنې
که څه هم پاکستان د کډوالو کنوانسیون غړی نه دی، خو له UNHCR سره یې همکاري کړې، پر وخت یې امکانات او مرستې تر لاسه کړې، د کډوالو د ثبت، محافظت او دوامداره حل لارو د موندلو لپاره یې فرعي اصولنامې لاسلیک کړې دي.
د افغان کډوالو جبري ایستل د دې ژمنو خلاف دی او د پاکستان نړۍوال اعتبار ته زیان رسوي.
په داسې حال کې چې د افغان کډوالو جبري ایستل نه یوازې یو بشري ناورین دی، بلکې پاکستان دا کار د څو مهمو نړۍوالو کنوانسیونونو، اعلامیو، او اصولو خلاف ترسره کوي.
دا عمل د نړۍوالو قوانینو ښکاره نقض دی او نه یوازې د افغانانو بلکې د پاکستان د نړۍوال اعتبار، انساني ارزښتونو او اسلامي اصولو خلاف هم دی.
نړۍواله ټولنه باید دا مساله جدي ونیسي او پاکستان باید د جبري ایستلو پر ځای د قانوني، انساني او همغږې حل لارې لټه وکړي.
د شاکرخان په نوم دا ځوان له افغانستان انټرنشنل-پښتو سره په مرکه کې وايي، چې دا مرغۍ یې ده ته د یوه پاکستاني ملګري لهخوا د ملګرتیا د نښانې او یادګار په توګه ډالۍ شوې ده.
هغه وویل: دا کوتره زما ملګري ماته ځکه راکړې وه، چې کله هم ورته وګورم، زموږ ملګرتیا به راته رایادېږي.
که دا ډالۍ له ځان سره وېنسم، نو داسې احساس به کوم لکه ما چې له خپلو ملګرو سره خپله ملګرتیا نه وي پوره کړې.»
په تورخم کې د افغانستان انټرنشنل-پښتو د سرچینو په وینا، پاکستاني ځواکونو یاد ځوان ته د سرحدي قوانينو له مخې دا اجازه نه ده ورکړې، چې دا ژوندۍ مرغۍ له ځان سره افغانستان ته یوسي.
د یادونې ده، چې پاکستان د روانې میاشتې په پیل سره د دغه هېواد په ګوټ-ګوټ کې د اېسيسي کارټلرونکو او نورو افغان کډوالو پر وړاندې عملیات پیل کړي او افغانستان ته یې لېږي.
سره له دې چې ګڼو بهرنیو بنسټونو له پاکستانه د افغان کډوالو پر اېستلو غبرګون ښودلی، خو دا هرڅه بېاغېزې دي او پاکستاني ځواکونه له خېبرپښتونخوا نیولې تر پنجابه د افغان کډوالو د نیولو په حال کې دي.
دا په داسې حال کې ده، چې نن یو وار بیا د بښنې نړۍوال سازمان د پاکستان پر حکومت غږ کړی، چې د افغان کډوالو د اېستلو له پرېکړې سملاسي تېر شي او د نړۍوالو انساني حقونو له قانون سره سم اصلاحي ګامونه پورته کړي.
