د ایران د سړک او ښار جوړونې وزارت مرستیال جبار ذاکري ویلي چې هره میاشت شاوخوا ۱۰ زره ټنه مال، چې د درې اورګاډو له بار سره برابر دی، له ترکیې څخه د ایران له لارې افغانستان ته انتقالېږي.
نوموړي د اروپا ـ ترکیې ـ ایران ـ افغانستان د اورګاډي ترانزیټ په اړه ددغه هېواد ایلنا اژانس ته وویل چې ختیځ ـ لویدیځ دهلیز ډېر مهم دی او دا همغه پروژه ده چې ددوی مشرتابه هم ورته اشاره کړې ده.
هغه زیاته کړه: «له سرخس نه تر چشم ثریا پورې اورګاډي کرښه باید پوره شي او دا مهال تر خاوران پورې کرښه جوړه شوې، خو له خاوران نه تر تبریز فعلي تمځای او له مرند نه تر چشم ثریا لا پاتې ده. د چشم ثریا د اورګاډي کرښه به موږ د ترکیې له لارې له اروپايي ستندرد پټلۍ سره وصل کړي».
ذاکري وویل چې له ترکیې سره پرېکړه شوې چې دواړه هېوادونه دا موضوع جدي وڅېړي.
له دې وړاندې د افغانستان د رېل پټلۍ پراختیا کنسرسیوم مسوول مصطفی رضایي ویلي و، چې تېر کال له خواف ـ هرات رېل لارې افغانستان ته ۶۰ زره ټنه صادراتي او ترانزیتي توکي انتقال شوي.
رضایي وویل چې په ۱۴۰۲ لمریز کال کې له ایران څخه د شمتیغ سرحدي او رېلي بندر له لارې، چې د خراسان رضوي ولایت په خواف ولسوالۍ پورې اړه لري، ۶۰ زره ټنه صادراتي او ترانزیتي توکي افغانستان ته انتقال شوي دي.
د ۱۴۰۲ کال په لومړیو کې یوازې ۱۱زره او ۵۰۰ ټنه مال انتقال شوی و، چې اکثره یې د افغانستان د رېل پټلۍ د جوړولو توکي وو.
د ملا هبت الله له خوا ترتیب شوې د تنقیص طرحې په سریرزه کې لیکل شوي چې له زیاتو بحثونو وروسته یو لړ مهمو مصلحتونو ته په کتو ددې ډلې مشر ملا هبت الله د نظامي ارګانونو له سقف څخه د ۲۰ سلنه تشکیل د تنقیص حکم ورکړ.
د نابشپړ تشکیل په برخه کې درېیمه درجه کې هغه کسان ښودل شوي چې په غیر مسلکي بستونو کې مقرر دي.
په څلورمه درجه کې بیا د هغو ساحو د جزوتامونو بستونه شامل دي چې هلته امنیتي ستونزې نشته.
په طرح کې په پنځمه برخه کې بیا مشاورین، مرستیالان او کارپوهان ښودل شوي دي.
په دې طرح کې لیکل شوي چې د اکمال شوي تشکیل په برخه کې «بعدالفتح، همکاران، د شهیدانو وراثین، له یوې کورنۍ څخه زیات وروڼه، زیات عمر لرونکي، معذوران، ډېر بې سودان او غیر حاضران شامل دي».
په دې طرح کې د ورته وظیفوي استقاماتو لرونکو تشکیلاتو د ادغام او ترې د اضافي تشکیل د تنقیص لارښوونه شوې ده.
په حمایوي برخه کې ویل شوي، چې د مدیریتونو معاونیتونه باید تنقیص او د امرینونو څخه یو امر د معاونیت دنده هم پرمخ بوځي.
په طرح کې راغلي، چې کله پورتني موارد هم مطلوپ نتقیص پوره نه کړي نو بیا دې د هغو ساحو تشکیلاتو څخه چی امنیت هلته ښه دی او ډېر ضرورت نشته، «معینه فیصدي تشکیل هم کم شي».
په طرح کې همدراز ویل شوي چې له دې تشکیل څخه څوک تنقصیږي او کورونو ته رخصتیږي ، که «مجاهد وي، که همکار وي یا د شهید له ورثه وو څخه وي یا بعدالفتح وي، دوی ټولو ته باید له بدیل امتیاز څخه ۵ زره افغانۍ په کور ورکړل شي».
ددې طرحې له مخې که چېرې بیا په کومو برخو کې تشکیل اضافه کېږي نو بیا تنقیص شوي کسانو ته اولویت ورکړل شي.
په دې وروستیو کې په ټولنیزو رسنیو کې د طالبانو اړوند وسله والو غږونه لاس په لاس کېږي چې د تنقیص په دغه بهیر کې له دندو ایستل شوي، ډېر ناراضه دي او نیوکه یې همداده چې قرباني هم ساتونکي ورکوي او بېرته له دندو هم ساتونکي زیات تنقیص کېږي.
د طالبانو مشر ملا هبت الله په داسې حال کې دا پرېکړه کوي، چې له افغانستان سره د امریکا مرستې درول شوې دي او وخت ناوخته دولتي کارکوونکي د معاشونو د ځنډ او خنډ په اړه شکایتونه کوي.
دا سفر داسې مهال کیږي، چې قزاقستان له تور نوملړه د طالبانو د نوم اېستلو پرېکړه کړې او روسیې هم تازه ورته ګام پورته کړی.
له مرستې د «همکاریو تر نوي فصله»
له سفر وړاندې، قزاقستان افغانستان ته ۲۲۰۰ ټُنه بشري مرسته واستوله، چې د غنمو اوړو، وریژو، سبزیو تېلو او کمپلو ترڅنګ د ژمي او اوړي لپاره اړین توکي پکې شامل دي. ټاکل شوې درمل کابل ته په یوه جلا الوتنه کې واستول شي.
قزاق چارواکو دا مرسته یوازې بشرپاله اقدام نه، بلکې د اوږدمهاله اقتصادي شراکت بنسټ بللی.
قزاقستان هڅه کوي چې افغانستان ته د غنمو او اوړو صادرات زیات کړي او په بدل کې د افغانستان مېوې، سبزیجات، وچه مېوه او نور خوراکي توکي وارد کړي.
هممهاله د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت د ستراتېژیکو مطالعاتو مرکز د قزاقستان او افغانستان د اړیکو پر پیاوړتیا څېړنیزې ناستې کوربه و.
د طالبانو بهرنیو چارو وزارت ویلي، چې په دې ناسته کې د دواړو هېوادونو ترمنځ د اقتصادي، سیاسي، سوداګرۍ اوسیمهییزو همکاریو د پراخېدو په هکله خبرې وشوې.
په دې ناسته کې په کابل کې د قزاقستان سفارت ډېپلوماټانو او د یاد هېواد د ستراتیژیکو مطالعاتو مرکز رییس جکین توکوموف هم ګډون درلود.
نوموړي په دې ناسته کې ټینګار کړی، چې قزاقستان له طالبانو سره په بېلابېلو برخو کې د همکاریو پراخولو ته چمتو دی.
طالبانو په دې ناسته کې ویلي، چې له قزاقستان سره د ټرانزیټ او سیمهییز اتصال په برخه کې د پام وړ فرصتونه رامنځته شوي دي.
دوی دغه وضعیت د دوه اړخیزو اړیکو لپاره نوی فصل بللی دی.
د ۲۰۲۴ کال د لومړۍ نیمايي پایلو له مخې، د افغانستان له لارې د قزاقستان د سړکونو ترانزیتي لېږد ۸ سلنه ډېر شوی، چې مجموعي حجم یې له ۵۰۰۰ ټنه څخه زیات و. تیر کال، دا شمېر تر ۱۰۰۰۰ ټنه زیات و.
قزاقستان غواړي چې افغانستان د شمال-جنوب اقتصادي دهلیز یوه مهمه کړۍ وګرځوي، چې د چین، قزاقستان، افغانستان، او بیا د پاکستان له بندرونو (کراچۍ او ګوادر) څخه منځني ختیځ او جنوبي اسیا ته د سوداګرۍ یوه لنډه لاره پرانیستل شي.
په تېره اکتوبر میاشت کې الماتا ښار د طالبانو د صنعت او سوداګرۍ وزیرنورالدین عزیزي او د قزاقستان د ملي اقتصاد وزیر سېرېک ژومانګارین په ګډون د «افغان-قزاق تجارتي مجمع» کوربه و. په دغه فورم کې د ۳۱۷،۶ میلیونه ډالرو په ارزښت ۲۳ قراردادونه لاسلیک شول او یوه د لارې نقشه هم وړاندې شوه چې د دوه اړخیز تجارت کچه باید تر درې میلیارده ډالرو ورسوي.
د کانونو او انرژۍ برخه کې پانګونه
طالبانو په دغه فورم کې د افغانستان کاني زیرمو ته اشاره وکړه، چې سره زر، لیتیم، مس، جست او مرمر پکې شامل دي. د طالبانو د کانونو مرستیال وویل، چې د هېواد امنیتي وضعیت اوس دومره ښه شوی چې پانګوالو ته زمینه برابره ده.
قزاقستاني چارواکو د ټاپي ګازو نللیکې پروژه کې د ګډون لیوالتیا هم ښودلې، چې له ترکمنستان نه تر هندوستان پورې د افغانستان له لارې تېرېږي.
قزاقستان چین-افغانستان-قزاقستان د ټرانزیټ له لارې د لا اغېزناکې سوداګرۍ لپاره دوه بدیلې طرحې وړاندې کړې دي، چې هدف یې د خالي کانټینرونو د بیرته ستنولو لګښت کمول دي.
همداراز، قزاقستان د «خورغوس» وچ بندر له لارې د افغان توکو لپاره د لوژستیکي مرکز د جوړېدو وړاندیز کړی.
دا تعاملات داسې مهال دي، چې د طالبانو حکومت لاهم نړیوالو په رسمیت نه دی پېژندلی، خو د سیمې هېوادونو قزاقستان او روسیې او دغه راز ازبکستان له دې ډلې سره خپلې اړیکې پیاوړې کړې دي.
