د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت یو چارواکي ذاکر جلالي وايي، چې امیرخان متقي به راتلونکې اونۍ ایران، چین او د سيمې یو شمېر نورو هېوادونو ته سفر وکړي. جلالي د دې سفرونو په اړه نور معلومات نه دي ورکړي.
د طالبانو بهرنیو چارو وزارت یو چارواکی ذاکر جلالي د بنجشبنه په ورځ (د غويي ۲۵مه) پر خپله اېکس پاڼه لیکلي: «امیرخان متقي به راتلونکې اونۍ ایران، چین او د سيمې یو شمېر نورو هېوادونو ته سفر وکړي.»
هغه دا څرګندونې د طالبانو د بهرنیو چارو د وزیر امیرخان متقي له خپل هندي سیال سره تر ټلیفوني خبرو وروسته کړی دي.
جلالي د طالبانو بهرني سیاست ته په اشارې ویلي، چې دې ډلې په وروستيو کې په کابل کې د ګڼ شمېر بهرنیو پلاوو کوربه توب کړی.
په کابل کې د چین سفير د (غويي ۲۱مه) له متقي سره وليدل او چین ته یې د ورتګ رسمي بلنه ورکړه.
په داسې حال کې چې د افغانستان د لوړو زدهکړو په برخه کې وروستیو تحولاتو ډېرې اندېښنې راپورته کړي، ډېپلوماټ مجله په جلاوطنۍ کې د یوه افغان استاد په حواله وايي چې د طالبانو پالیسۍ او د ځینو امریکایي چارواکو لهخوا د علمي بنسټونو پر وړاندې وروستي اقدامات ورتهوالی لري.
دا استاد چې په ۲۰۲۱ کال کې پر افغانستان د طالبانو له واکمنېدو وروسته له هېواده وتلی، اوس د یوه جلاوطنه څېړونکي په توګه، د ښوونیزو تحولاتو بهیر په تطبیقي ډول څېړي. هغه وایي، په ظاهري بڼه د طالبانو چلند له علمي بنسټونو سره د امریکا له پالیسو سره ډېر توپیر لري، خو په ژوره کچه داسې ورتهوالی لیدل کېږي چې د اندېښنې وړ دی.
د طالبانو راستنېدل؛ لوړو زدهکړو ته یو لوی ګوزار
د طالبانو په لاس د افغانستان له پرځېدو وروسته پوهنتونونه له ټکانورکوونکي وضعیت سره مخ شول. د بېلګې په توګه، په بامیان پوهنتون کې چې دا افغان استاد یې رئیس و، ډېرو محصلانو د طالبانو له وېرې خپلې زدهکړې پرېښودې او کورونو ته ستانه شول. ځینې استادان او محصلان چې له لویدیځو هېوادونو سره اړیکې یې درلودې، هڅه وکړه چې له افغانستانه ووځي. ځینو وتلو کې بریالي شول، خو ځینې بیا اړ شول چې په پټه ژوند وکړي.
طالبانو ډېر ژر په هېواد کې لوړې زدهکړې په ځانګړي ډول پر ښځو د سختو محدودیتونو په لګولو سره محدودې کړې. ورسره جوخت، د افغانستان امریکايي پوهنتون په ګډون ځینو بهرنیو پوهنتونونو، خپل فعالیتونه په بشپړه توګه بند کړل.
له امریکا سره دا اندېښمنونکی ورتهوالی
په لومړي نظر کې، د لوړو زدهکړو په سکټور کې د ډونالډ ټرمپ په مشرۍ د امریکا د حکومت پالیسۍ د طالبانو له کړنو سره خورا توپیر لري؛ خو د راپور لیکوال ټینګار کوي چې ځینې جوړښتي ورتهوالي شته. د بېلګه په توګه د افغانستان د پوهنې په وزارت کې د ډلهییزو کارکوونکو د ګوښهکېدو اعلان او د ټرمپ لهخوا امریکا د پوهنې وزارت د کارکوونکو د کمښت پرېکړه د پام وړ ده. د مستقیمو امرونو کارول، لکه په افغانستان کې د طالبانو د مشر فرمان او په متحدهایالاتو کې د اجرائیوي امرونو، د پرېکړې نیولو بنسټونو څنډې ته کولو یا له پامه غورځولو اقدامات، د دواړو ترمنځ یو بل ورتهوالی بلل کېږي.
تر ټولو زیانمنونکې قشرونه؛ د سیاست اصلي قربانیان
که په افغانستان کې یا په متحدهایالاتو کې وي، د پالیسیو ترټولو ډیر زیان زیانمنونکو قشرونو ته رسېږي؛ هغه کسان چې په عادي شرایطو کې هم پوهنتونونو ته اسانه لاسرسی نهلري. په متحدهایالاتو کې د قومي تنوع، جنسیتي مساواتو او ټولنیز شمولیت (DEI) ملاتړکوونکو پروګرامونو له منځه وړل هم په افغانستان کې پر ځانګړو قشرونو د طالبانو له فشارونو سره ورته ګڼل شوي دي. په دواړو هېوادونو کې هغه پالیسۍ چې د لوړو زدهکړو تمویل کموي او ښوونیز فرصتونه محدودوي، کولای شي پر راتلونکو نسلونو جدي منفي اوږدمهاله اغېزې ولري.
دا څرګندونې داسې مهال کېږي چې همدا پرون، د کابل پوهنتون یو شمېر سرچینو افغانستان انټرنشنل ته ویلي و، چې یادې ډلې د دغه پوهنتون لسګونه نارینه او ښځینه استادان ګوښه کړي دي. د سرچینو په وینا، ډېری ګوښه شوي کسان ښځې دي.
پر افغانستان د طالبانو له واکمنېدو وروسته په علمي او تخصصي مرکزونو کې د اکاډمیکو کسانو ګوښهکېدل په سېستماتیک شکل روان دي او یاده ډله هڅه کوي، چې په دې ځایونو کې له خپلې ایډيالوژۍ سره جوړ او د مدرسو ملایان وګوماري.
د طالبانو تر واک لاندې ملي ټلویزیون په یو خبر کې ویلي، چې طالبانو په جوزجان کې د «نامشروع اړیکو» په تور نیول شوي ۱۷ ښځينه او نارینه زندانیان یو بل ته په نکاح کړي او وروسته یې خوشي کړي. طالبانو ویلي، چې دا د زندانیانو «شرعي غوښتنه» وه.
په جوزجان کې د طالبانو د اطلاعاتو او کلتور مشر سیف الدین معتصم د پنجشنبې په ورځ (د غويي ۲۵مه) د دغه ډلې تر واک لاندې ملي ټلویزیون سره په مرکه کې ویلي، چې د زندانیانو په غوښتنه او د سترې محکمې د امر له مخې یې د «نامشروع اړیکو په تور د نیول شويو بندیانو نکاح تر سره کړي.»
معتصم ويلي، چې دغه زندانیان د نامشروع اړیکو په تور په بېلابېلو وختونو کې نیول شوي او د سترې محکمې د امر له مخې سزاوې هم ورکړل شوي دي.
هغه زياتوي، چې د دغو زندانیانو د «نکاح شریعي غوښتنې» د دوی د کورنۍ په خوښه شوې دي.
طالبان زياتوي، چې زندانیانو تر سزا تېرولو او نکاح کولو وروسته خوشي شول.
په جوزجان کې طالبانو خلکو ته سپارښتنې کړي، چې ځانونه پر «شریعت برابر او له منکراتو ډډه» وکړي.
د طالبانو په زندان کې دا د خپل ډول لومړۍ پېښه ده، چې د دوی په خبره د «نامشروع اړیکو په تور» نیول شوي کسان یو بل ته په نکاح کوي.
د ګارډین ورځپاڼې د معلوماتو له مخې، د طالبانو له واکمنېدو وروسته دغه ډلې څه باندې زر کسان چې کابو ۲۰۰ښځې هم پکې دي، په عام محضر کې په دُرو وهلي دي.
که څه هم د طالبانو دغه سزاوې د نړۍوالو بشري سازمانونو له نیوکو سره مخ دي؛ خو طالبان ادعا کوي، چې د شرعي حکمونو او د خپل مشر ملا هبتالله د امر او لارښوونې له مخې خلکو ته په عام محضر کې سزاوې ورکوي.
طالبان په دې تړاو د نړۍوالو غبرګونونه د دوی په چارو کې لاسوهنه ګڼي.
د طالبانو د بهرنیو چارو وزیر مولوي امیرخان متقي او د هند د بهرنیو چارو وزیر جې شنکر ترمنځ یوه ټیلفوني مکالمه شوې چې ورسره جوخت دواړو خواوو جلا جلا بیانونه خپاره کړي دي.
دا د نوي ډیلي او طالبانو ترمنځ تر یوې اوږدې مودې وروسته لومړنۍ ټیلفوني مکالمه بلل کېږي؛ خو د دې اړیکې ځینې برخې د دواړو خواوو لهخوا په بېلابېلو بڼو بیان شوې دي.
جې شنکر د پنجشنې ورځ پر خپلې رسمي اېکسپاڼې لیکلي چې دا خبرې د کابل له پرځېدو وروسته لومړنی اړیکه ده او په ترڅ کې یې د طالبانو د بهرنیو چارو وزیر لهخوا د افغانستان او هند ترمنځ د «بېباورۍ» راپورونه رد شوي دي.
نوموړي همداراز د متقي له خوا د هندي کشمیر د پهلګام برید د غندنې مننه کړې او ټینګار یې کړی چې هند د افغانستان له خلکو سره تاریخي ملګرتیا لري او له دغه هېواد سره به خپلو مرستو ته دوام ورکړي.
له دې سره جوخت، د طالبانو لهخوا خپور شوی بیان بیا د دې مکالمې له بلې زاویې وړاندې شوی چې پهکې د جې شنکر د «بېباورۍ» راپورونو د ردېدو او د پهلګام برید هېڅ یادونه نهده شوې.
د طالبانو بیان پر دوهاړخیزو همکاریو، سوداګرۍ، ډېپلوماتیکو اړیکو، د ویزو اسانتیا، په هند کې د افغان بندیانو خلاصون او د چابهار بندر په پراختیا تمرکز کوي. متقي پهکې د هند له خلکو سره د تاریخي اړیکو یادونه کړې او هیله یې ښودلې چې دا اړیکې نورې هم پراخې شي.
د سیاسي چارو شنونکي بیا طالبان له پاکستان سره د خپلې پخوانۍ او تلپاتې ملګرتیا د نهخرابېدو له امله له نوي ډیلي سره پر محتاطانه چلند تورنوي او په وینا یې طالب چارواکي نهغواړي د هند لپاره اسلاماباد له لاسه ورکړي.
د کابل پوهنتون د سیاسي علومو استاد او مخکېنی ډېپلوماټ بهروز (مستعار نوم) وايي، هندي سیال هڅه کړې چې له طالبانو سره د اړیکو بیاپیلېدل د یوې مهمې ډېپلوماتیکې لاستهراوړنې په توګه څرګند کړي، په داسې حال کې چې طالبانو احتیاط نه کار اخیستی او زیاتوي چې دا ډله نهغواړي د نوي ډیلي لپاره اسلاماباد له لاسه ورکړي.
دا اړیکه داسې مهال شوې چې طالبانو په دې وروستیو کې له ځینو ګاونډیانو هېوادونو سره د سیاسي مشروعیت، بندیزونو او اقتصادي ستونزو له امله د تعامل د پراخېدو هڅې کوي؛ خو بلخوا هند د سیمې په کچه د خپل نفوذ د بیاراژونديکېدو او له طالبانو سره د نوې راشې درشې جوړېدو په لټه کې دی.
د یادونې ده چې د روانې اوونۍ په پیل کې ډېپلوماټ مجلې په یوې مقاله کې لیکلي، طالبان ښايي له هغو فرصتونو ګټه واخلي چې د هند او یا هم د پاکستان له لوري ورته برابرېږي، په ځانګړې توګه په کابل کې د هندي چارواکو او طالبانو ترمنځ وروستۍ غونډې کولای شي د راتلونکو تحولاتو په تړاو مهم پیغامونه ولري.
د ډېپلوماټ مجلې د لیکوال په اند، پاکستان له یوې خوا په افغانستان کې د دغه هېواد مخالفو وسلهوالو ډلو اندېښمن کړی او له بلې خوا د طالبانو او نوي ډیلي ترمنځ ورځ تر بلې زیاتېدونکې اړیکې، هغه څه دي چې د اسلاماباد اندېښنې یې لا پسې ډېرې کړې دي.
ایران کې د افغانستان پخواني سفیر عبدالغفور لېوال د حزب اسلامي د مشر وروستيو څرګندونو ته په اشارې لیکلي: «ډاډه اوسئ، د هېڅ هېواد په تجزيه به افغانستان تجزیه نه شي.» ګلبدین حکمتیار ویلي چې د پاکستان تجزیه به د افغانستان د تجزیې پيلامه وي.
په ایران کې د افغانستان پخواني سفير عبدالغفور لېوال د پنجشنبه په ورځ (د غويي ۲۵مه) پر خپله اېکس پاڼه د حزب اسلامي د مشر ګلبدين حکمتیار وروستيو څرګندونو ته په اشارې لیکلي: «ډاډه اوسئ، د هېڅ هېواد په تجزيه به افغانستان تجزيه نه شي.»
لېوال زياتوي، چې پخوا هم «مصنوعي ګاونډی» دوه ټوټې شوی او بیا به هم کيږي.
د نوموړي په خبره، چې د ګاونډي پر خلاف افغانستان یو پياوړی ملت لري.
هغه لیکلي: «خير که افغانستان سیاسیون، مشران، دولت او پوځ نه لري؛ خو د ګاونډي پر خلاف یو پیاوړی ملت لري.»
د حزب اسلامي مشر ګلبدین حکمتیار په خپله تازه لیکنه کې ويلي،چې که د بلوڅانو په نامه یو خپلواک هېواد جوړېږي، یواځینی ګټونکی به هند وي.
حکمتیار وايي، « دا حالت يوازې پاكستان نه بلكي افغانستان او ايران یې هم نه شي منلى. په دې سيمه كي فقط هند هغه هېواد دی چي كېداى شي دا حالت د ځان په ګټه وانګېري.»
د حکمتیار په باور، له پاکستان نه د بلوچستان بېلتون به د ایران او افغانستان بلوڅان هم له دغه خوځښت سره یوځای کېدو ته وهڅوي.
حکمتیار ویلي، د پاکستان تجزیه به د ټولې سیمې د نقشې د تغییر او د افغانستان د تجزیې مقدمه وي.
د بلوچستان وزیر اعلی سرفراز بګټي تور لګولی چې بلوچ وسله وال په افغانستان کې رسمي ملاتړ او پناه ځایونه ترلاسه کوي. بل پلو د طالبانو حکومت په افغانستان کې د وسله والو ډلو شتون نه مني.
په کوټه کې په یوه غونډه کې د وینا پر مهال، بګټي وویل چې د "ښه" او "بد" وسله والو ترمنځ توپیر نور شتون نلري.
د یو لوړپوړي پاکستانی چارواکي له لورې د ښه او بد وسله والو ترمنځ د توپير د لمنځه وړلو خبره داسې مهال کیږي چې تر دې وړاندې په پاکستان کې وسله والې ډلې د (ګوډ او بیډ) په نومونو یادېدې چې په کور دننه یې سخت غبرګونونه راولاړ کړي وو.
بګټي وویل: "هغه کسان چې یو وخت یې د پاکستان د ویشلو هڅه کوله له غمجنې پای سره مخ شول،" هغه له روڼ اندو وغوښتل چې د هغه څه په وړاندې خپل غږ پورته کړي چې نوموړی یې د یوې بې معنی شخړې په توګه یادوي.
بګټي خبرداری ورکړ چې د بلوچ بیلتون غوښتونکو غورځنګ د ناکامه کردانو مبارزې په څیر د پای ته رسیدو له ګواښ سره مخ دی.
د بلوچستان وزیر اعلی ټینګار وکړ چې سوله او د قانون حاکمیت مهم دی او د تاوتریخوالي په ځای باید یادې وسله والې ډلې د سولې لار غوره کړي.
