د طالبانو ویاند ذبیح الله مجاهد په بلوچستان کې د پوځي اکاډمۍ پر یوه بس د پروني برید په غندلو سره ویلي، چې پاکستاني چارواکي باید له کوم دلیل او توجیه پرته په دغه هېواد کې د ورته پېښو مسوولیت پر افغانستان وانه چوي.
نوموړي پر اېکس پاڼه کاږلي: «پاکستاني چارواکي چې دغه ډول بریدونه افغانستان پورې تړي؛ په کلکه یې ردوو.»
هغه یو وار بیا په ټینګار سره ویلي، هیچاته اجازه نه ورکوي، چې د افغانستان خاوره د بل هیواد پر وړاندې وکاروي.
پاکستان تل ادعا کړې، چې په دغه هېواد کې کېدونکې بریدونه په افغانستان کې پلانېږي او طالبانو د دوی ضد وسلهوالو ډلو ته په افغان خاوره کې پټنځایونه ورکړي دي.
خو ذبیح الله مجاهد بیا وايي، چې دغه ډول ادعاوې له کوم لامل پرته څرګندېږي.
هغه کاږلي: «د بلوچستان په خضدار سیمه کې د ښوونځي په بس موټر برید چې د ګڼو ماشومانو د مرګ ژوبلې لامل شو؛ په کلکه غندو. په ماشومانو او ملکي وګړو برید په هیڅ صورت د توجیه وړ نه دی.»
تېره ورځ د بلوچستان په خضدار کې د پاکستان د پوځي اکاډمۍ د زدهکوونکو پر یوه بس موټر چاودنه وشوه.
په دغه چاودنه کې شپږو زدهکوونکي وژل شوي وو او ۴۳ نور ټپیان وو.
له چاودنې وروسته د پاکستان د لومړي وزیر شهبازشریف په ګډون د دغه هېواد امنیتي ادارو هم د پړې ګوته هند ته ونیوله.
د یورو اېشیا ورځپاڼې په یوه خپره شوې مقاله کې راغلي، چې ازبکستان د طالبانو له بیا ځل واکمنۍ راهیسې هڅه کړې، چې افغانستان د خپلې نوې سیمه ییزې همکارۍ برخه کړي او له جغرافیایي موقعیت څخه په ګټه اخیستو یې تاشکند غواړي ځان د سوېلي اسیا بازارونو ته ورسوي.
د یورو اېشیا ورځپاڼې مقاله کاږي، چې د دې موخې د لاسته راوړلو لپاره ازبکستان له طالبانو سره په بېلابېلو برخو کې یو شمېر تړونونه هم کړي دي.
دغه تړونونه د دوه اړخیزې سوداګرۍ پراخولو، د انرژۍ په برخه کې همکارۍ، ګډ بازار او ازادې اقتصادي سیمې د جوړولو لپاره شوي دي.
د دې هوکړو یوه لویه موخه دا ده، چې د دواړو هېوادونو ترمنځ سوداګري تر درې میلیارده ډالرو ورسول شي.
د ازبکستان ولسمشر شوکت میرضیایف د اپرېل میاشتې په لومړۍ ورځ وویل، چې هېواد یې چمتو دی چې له اروپايي ټولنې او نورو نړۍوالو شریکانو سره د افغانستان د بیا رغاونې لپاره همکاري وکړي.
نوموړي ټینګار کړی و: «د افغانستان ثبات او بیا رغونه د منځنۍ اسیا هېوادونو او اروپايي ټولنې ګډه ګټه ده.»
طالبانو هم د ازبکستان د ولسمشر د دغو څرګندونو هرکلی کړی و. د دغې ډلې ویاند ذبیحالله مجاهد بیا دا څرګندونې د «واقعیتونو درک کول» بللې وو او زیاته کړې وه، چې دواړه هېوادونه د «رښتینې ګاونډیتوب او ګډو ګټو» پر بنسټ همکاري کوي.
ازبکستان تر دې دمه د افغانستان په کانونو، کرنه، انرژۍ او سوداګرۍ برخو کې پانګونه کړې ده.
د سږ کال د فبرورۍ میاشت کې د طالبانو د ریاست الوزرا اقتصادي مرستیال ملا عبدالغني برادر په مشرۍ یوه پلاوي ازبکستان ته سفر وکړ او هلته یې د سوداګریزو اړیکو د پراخېدو او د افغان کرنیزو توکو پر صادراتو د بندیزونو د لیرې کولو په تړاو تړونونه لاسلیک کړل.
دغه تړونونه د ګډ بازار او ازادې اقتصادي سیمې جوړولو برخې هم لري.
مقاله وړاندې کاږي، افغانستان ډېر کله کرنیز توکي ازبکستان ته صادروي، خو اوس مهال د دواړو هېوادونو ترمنځ سوداګري متوازنه نه ده.
د ۲۰۲۴ کال د «۱.۱ میلیارد ډالرو دوه اړخیز تجارت له منځه» له یو میلیارد ډالرو زیات صادرات یوازې د ازبکستان له لوري افغانستان ته شوي دي.
د ازبکستان یو له اصلي صادراتو څخه برېښنا ده، چې شاوخوا «۶۰ سلنه د افغانستان د برېښنا اړتیاوې» پوره کوي.
د نویو تړونونو له مخې، افغانستان به له ازبکستان څخه د برېښنا واردات زیات کړي او دواړه هېوادونه به د «۵۰۰ کیلو واټه برېښنا د لېږد پروژه» ژر تر ژره بشپړه کړي.
د دغې پروژې لګښت له « ۲۵۲ میلیون ډالرو څخه ۲۲۲ میلیون ډالرو» ته راکم شوی دی.
دغه ۲۴۶ کیلومتره اوږده لېږد لیکه به هر کال افغانستان ته شپږ میلیارد کیلو واټه برېښنا ورسوي.
همدا راز ازبکي چارواکي باور لري، چې افغانستان کولای شي د منځنۍ او سوېلي اسیا ترمنځ د یوه پل په توګه مهم ځای خپل کړي.
طالبان چې د امریکا په ګډون د لوېدیځو هېوادونو له لوري سختو بندیزونو سره مخ دي او ان یو شمېر هېوادونو د ترهګرۍ په نوملړ کې شامل کړي، اوس یوازې خپل ګاونډیان او د منځنۍ اسیا هېوادونه د اړیکو لپاره ورپاتې دي.
په دې لړ کې طالبانو چین سره هم خپلې اړیکې غځولې او نیوکې دا دي، چې د دغو هېوادونو پانګه والو ته یې د افغانستان د طبیعي زېرمو په استخراج کې پراخه ونډه ورکړې ده.
همدا راز امریکا هم څو څو ځله په افغانستان کې د چین او روسیې له زیاتیدونکي نفوذ څخه اندېښنه ښودلې ده.
د اوبو په سر د هند او پاکستان ترمنځ د ناندریو پر دوام؛ پاکستان هند تورن کړی، چې نیلم سېند ته یې د کشن ګنګا بند څخه بهېدونکې اوبه بندې کړې دي. پاکستاني رسنۍ جیونیوز راپور ورکړی، چې د هند د دغه اقدام له امله په نیلم سیند کې د اوبو بهیر د معمول پرتله ۴۰ سلنه کم شوی دی.
په راپور کې راغلي، چې هند د وروستیو کړکېچونو په ترڅ کې پاکستان ته د کشن ګنګا بند اوبه خوشې کړې وې.
پاکستان ادعا کوي، چې هند ورته د اوبو د بشپړ بندولو په موخه د چناب سیند سره د بیاس او راوي سیندونو د نښلولو پروژو چارې ګړندۍ کړې دي.
هند لا په دې اړه څه نه دي ویلي، خو تر دې وړاندې د دغه هیواد لومړي وزیر نریندرا مودي ویلي، چې اوبه او وینه یو ځای نه شي بهېدلی.
په وروستیو لسیزو کې د هند او پاکستان ترمنځ سختو نښتو نه یوازې په سیاست کې د پوځ د لاسوهنو په اړه نیوکې کمې نه کړې، بلکې د خلکو پراخ ملاتړ د دې لامل شو چې د عاصم منیر محبوبیت نور هم زیات شي.
د خلکو له ملاتړ سره-سره د پاکستان حکومت جنرال منیر ستایلي او هغه ته یې د ستراتيژيکې وړتيا او زړور مشرتابه لپاره د ملي امنیت د تضمین او هند ته د پرېکنده ځواب ورکولو له امله د پوځ د مارشال رتبې ته ترفیع ورکړه.
د پاکستان پوځ له ۱۹۴۷ کال راهیسې یعنې لږترلږه درې لسیزې پر پاکستان واکمني کړې او ان د ملکي حکومت په واکمنۍ کې هم خورا زیات نفوذ لري؛ خو پوځ او د هغه ځواکمن مشر په توګه د خلکو په منځ کې د شهرت دومره پراخ محبوبیت نه و لیدلی.
د رویټرز د راپور له مخې، د پاکستان په ښارونو او سړکونه کې د «ژوندی دې وي جنرال عاصم منیر» شعارونو څخه ډک دي.
د هغه انځورونه په څراغونو او پلونو ځړول شوي، چې په ځینو یې لیکل شوي: «ته زموږ ژغورونکی یې!»
همدارنګه له هند سره تر وروستۍ نښتې وروسته د ګالوپ له خوا په پاکستان کې د ترسره شوې سروې له مخې، ۹۳ سلنه ځواب ویونکو ويلي، چې د پوځ په اړه د دوی نظر بدل شوی دی.
په دې نښتو کې چې پاکستان یې ځان ګټونکی ګڼي، د عاصم منیر تر ټولو سخت کورنی دوښمن، بندي پخوانی لومړی وزیر عمران خان هم د ستاینې اړتیا ته اړ کړ.
هغه د هند له پوځ سره په نښته کې د پوځ د بریالیتوب مبارکي وویله.
عمران خان تېره اوونۍ پر اېکس پاڼې ولیکل: «دا زما هېواد دی، دا زما پوځ دی. زه د پاکستان د هوایي ځواک او د ټولو نظامي کارکوونکو د مسلکیتوب او غوره فعالیت لپاره درناوی وړاندې کوم.»
د عاصم منیر په اړه سیاسي مبصر یوسف نظر وویل: «هغه د پاکستان د یو پیاوړي کس په توګه راڅرګند شو او د هغه د پوځ شهرت، چې د یوه قوي ځواک په توګه پېژندل شوی و بیا ژوندی شو.»
شپږ میاشتې له هغه وروسته چې منیر د ۲۰۲۲ کال په نومبر کې د پوځ قومانده په غاړه واخیسته، د عمران خان د پلویانو له خوا په پوځي تاسیساتو بریدونه او د هغوی لوټمارۍ د پوځ د واکمنۍ لپاره ترټولو جدي ننګونه رامنځته کړه.
د پوځ مشر وروسته د پخواني لومړي وزیر د زنداني کولو او د پاکستان تحریک انصاف ګوند د ملاتړو په وړاندې د ځپنې له امله له سختو کورنیو نیوکو سره مخ شو او همدارنګه هغه څه چې منتقدینو یې ادعا کوله، د تېر کال په عمومي ټاکنو کې د سیال ګوند په ګټه درغلۍ وه.
عایشه صدیقي چې د پاکستاني پوځ په اړه یې کتاب لیکلی دی وویل: «له هند سره شخړې دا (نیوکه) بدله کړې ده.»
هغې زياته کړې: «دې (جګړې) دا جنرال د خپلو پخوانيو جنرالانو په پرتله ډېر پياوړی کړی دی. هغه اوس اتل دی.»
هغې ویلي؛ د هند او پاکستان د سیالۍ مشري اوس د دوو سخت دریځو مشرانو په لاس کې ده، نرېندرا مودي چې یو هندو ملتپال لومړی وزیر دی او جنرال عاصم منیر چې یو متقي مسلمان او د هند ضد قوي نظرونه لري.
اساسي توپیر
د دواړو ګاونډیانو ترمنځ وروستۍ شخړه هغه وخت رامنځته شوه، چې یو شمېر وسله والو د اپرېل په ۲۲مه په هندي کشمیر کې پر سیلانیانو برید وکړ او ۲۶ کسان یې ووژل.
نوي ډیلي د دې پیښې پړه د پاکستان په ملاتړ «ترهګرو» واچوله؛ خو اسلام اباد دا تور رد کړ.
د هند پوځ د مې میاشتې په ۷مه نېټه د کشمير په پهلګام کې د برید په ځواب کې د پاکستان د واک لاندې کشمیر کې د هغه څه پر وړاندې چې «ترهګریز بنسټونه» بللي دي، هوايي بریدونه وکړل.
پاکستان ادعا وکړه، چې هوايي ځواک یې لږ تر لږه ۵-۶ هندي جنګي الوتکې رانسکورې کړې او د هند پر پوځي اډو یې هوايي بریدونه کړي دي.
هند بیا اعلان وکړ، چې د پاکستان هوايي اډو او هوايي دفاعي سیسټمونو ته یې ځینې تلفات او لوی زیانونه اړولي دي.
عاصم منیر وویل، چې د هند پوځ «په خپلو ټولو وړتیاوو سره» پاکستان تر فشار لاندې نه شي راوستلی.
منیر د ځمکني ځواکونو افسر او د پوځي استخباراتو سازمان پخوانی مشر دی.
هغه به د ۲۰۲۷ کال تر نومبر پورې د پوځ د مشر په توګه پاتې وي او ښایي د پنځو نورو کلونو لپاره هم په دې مقام کې پاتې شي.
په امریکا کې د پاکستان پخواني سفیر حسین حقاني رویټرز ته وویل، چې ان له وروستۍ شخړې څخه مخکې منیر د خپل پخواني پوځي مشر په پرتله چې عملي او اېډيالوژيکه تګلاره یې درلوده او له هند سره د اړیکو د ښه کولو په لټه کې و، په مقابل کې تر ډیلي ډېر د جګړې غوښتونکی ښکاري.
هغه زیاته کړه: «د هند په وړاندې د ځواک او مقاومت ټينګ دريځ له منیر سره مرسته وکړه چې په هېواد کې خپل دریځ پیاوړی کړي.»
د طالبانو منتقدې څېرې مولوي عبدالقادر قانت ته نږدې سرچینو افغانستان انټرنشنل ته خبر ورکړی، چې د دغې ډلې استخباراتو نوموړی په کابل ښار کې په خپل کور کې نیولی او له ځان سره یې بیولی دی.
سرچینو د چهارشنبې په ورځ (د غويي ۳۱مه) زیاته کړې، مولوي قانت اوس د طالب استخباراتو په ۴۰م ریاست کې بندي دی او نن یې وکولای شول چې له خپلې کورنۍ سره د ټلیفون له لارې خبرې وکړي.
د طالبانو د دغه منتقد ملا د نیولکېدو د دلیل په تړاو تر اوسه نور معلومات نه دي خپاره شوي او نه هم طالبانو تر اوسه په دې تړاو څه ویلي دي.
د نوموړي دیني عالم د نیولکېدو یوه ویډیو هم افغانستان انټرنشنل ته رسېدلې، چې د طالبانو غړي په یوه ملکي موټر کې هغې کوڅې ته ننوځي چې د قانت کور پهکې موقعیت لري.
په ویدیو کې ښکاري، چې یو موټر د یاد دیني عالم د کور مخې ته ودرېږي او یو شمېر کسان چې ملکي جامې یې پر تن دي، هغه له خپل کوره راباسي او موټر ته یې خېژوي.
د هغه د نیولکېدوپرمهال د سیمې یو شمېر اوسېدونکي هم د کور مخې ته لیدل کېږي، خو هغوی د دې پېښې چې انسانتښتونې ته ورته ده، پر وړاندې هېڅ غبرګون نه ښکاره کوي.
تر دې مخکې د امرالله صالح په مشرۍ زرغون غورځنګ پر خپلې اېکس ټولنیزې پاڼې لیکلي و چې مولوي قانت «په کابل کې له خپل کوره تښتول شوی دی.»
د یادونې ده، چې طالبانو یو وار مخکې هم عبدالقادر قانت د دغې ډلې پر واک انحصار د توندې نیوکې له امله نیولی او بندی کړی و.
په هرات ولایت کې د درملو یوه فابریکه په ورځ کې نږدې ۳۰ زره سیرومونه تولیدوي، چې د بازار ۲۰ سلنه اړتیاوې یې پوره کړي دي.
د «پارسوا» د درملو د تولید فابریکې مشر محمد رضا عالمي دغه راز زیاتوي، چې یاده فابریکه اوسمهال څه باندې ۳۰ ډوله درمل تولیدوي او ډېر ژر به په دې تولیداتو کې لس قلمه نور درمل هم اضافه شي.
د طالبانو تر واک لاندې باختر خبري اژانس د ښاغلي عالمي له قوله راپور ورکړی، چې په یادې فابریکې شاوخوا یو مېلیون او ۲۵۰ زره ډالره پانګونه شوې ده.
د راپور له مخې، په هرات ولایت کې پر دې فابریکې سربېره د درملو د تولید دولس نور شرکتونه هم فعالیت کوي.
دا په داسې حال کې ده، چې د طالبانو د ریاست الوزرا اقتصادي مرستیال ملا عبدالغني برادر وایي، افغانستان ته وارداتي درمل نه یوازې په لوړه بیه تمامېږي؛ بلکې له هېواده په زیاته کچه د اسعارو د وتلو لامل هم کېږي.
نوموړي د درملو د تولیدي کارخونو له مسوولانو غوښتي، چې له ملي او نړۍوالو معیارونو سره سم درمل تولید کړي.
افغانستان ته تر ډېره د اړتیا وړ درملو لویه برخه له ګاونډیو هېوادونو واردېږي؛ خو نیوکې دا دي، چې دغه هېوادونه افغانستان ته بې کیفیته درمل واردوي.
تر دې وړاندې هم د طالبانو د عامې روغتیا وزارت ویلي و، چې د ملګرو ملتونو پراختیایي پروګرام او د خوړو نړۍوال پروګرام افغانستان ته بې کیفیته توکي وارد کړي دي.
