د امریکا د دفاع وزیر پېټ هېګسټ وايي، داسې نښېنښانې شته چې ښايي ایران د اټومي وسلو د جوړېدو هڅه وکړي. دا څرګندونې د چهارشنبې په ورځ د امریکا د مشرانو جرګې د بودیجې فرعي کمېټې په غونډه کې مطرح شوې دي.
هېګست د سناتور لېندزي ګراهام د پوښتنې په ځواب کې وویل: «ډېر شواهد شته چې ښيي ایران د داسې یو څه پر لور روان دی چې تر ډېره اټومي وسلې ته ورته دی.»
سناتور ګراهام همداراز د ایران لهخوا د دې ډول وسلو د درلودو د احتمالي ګواښ په اړه خبرداری ورکړی او وايي: «ایا د القاعدې په لاس کې د اټومي وسلې او د ایران د ایتالله په لاس کې د اټومي وسلې ترمنځ ډېر توپیر شته؟ زما په اند نه؛ یوازینی توپیر یې د دوی مذهبي انګېزه ده.»
ورته مهال، ګراهام له پوځي چارواکو پوښتي چې ایا اسراییل فکر کوي ایران ښايي د دوی پر ضد له اټومي وسلې نه کار واخلي؟ د امریکا له لوړپوړو پوځي چارواکي جنرال دان «رازین» کین په ځواب کې وویل: «ممکنه ده»، په داسې حال کې چې د امریکا د دفاع وزیر وویل: «هو.»
دا څرګندونې په داسې حال کې کېږي، چې د ایران د اټومي پروګرام په تړاو راتلونکې یکشنبه د تهران او واشنګټن ترمنځ د خبرواترو نوی پړاو پېلېږي.
همدا نن د ایران د بهرنیو چارو وزیر عباس عراقچي ویلي، ډونالډ ټرمپ واک ته له رسېدو سره سم څرګنده کړې، چې ایران باید د اتومي وسلو جوړېدو اجازه ونه لري او دا خبره د ایران له خپلې تګلارې سره همغږې ده او کولای شي د یوې هوکړې لپاره بنسټ وګرځي.
عراقچي له ایران سره د اټومي هوکړې د خبرو نوي پړاو په اړه پر خپلې اېکسپاڼې لیکلي: «داسې یوه هوکړه چې وکړای شي د ایران د اټومي پروګرام سولهيیز ماهیت تضمین کړي، لاسته راوړل کېدای شي او دا بهیر په چټکۍ سره ممکن دی.»
د یادونې ده، چې ایران په وار-وار ټینګار کړی چې اټومي پروګرام یې سولهییزې موخې لري، خو لوېدیځ هېوادونه د دې مسئلې په تړاو اندېښمن دي.
د غزې د روغتیا وزارت په خبره، د وژل شویو کسانو له نیمایي ډېر یې ښځې او ماشومان دي.
په غزه کې د اسراییل پراخ پوځي عملیات تر هغه وروسته پیل شول، چې د ۲۰۲۳ کال د اکټوبر په اوومه حماس د اسراییل په سوېل بریدونه وکړل او د دغې مودې په تېرېدو سره د دې جګړې د پای کوم څرک نه ښکاري.
د غزې د روغتیا وزارت د حماس تر کنترول لاندې حکومت یوه برخه ده، خو د اسوشیېټېد پرس خبري اژانس په وینا، د دې وزارت کارکوونکي مسلکي ډاکټران دي چې دقیق شمېرې ثبتوي او خپروي.
اسوشیېټېد پرس وايي، که څه هم اسراییل د دې وزارت شمېرې تر پوښتنې لاندې راولي، خو د دې وزارت د پخوانیو جګړو د تلفاتو شمېرې په پراخه توګه له هغو شمیرو سره سمون لري، چې د خپلواکو کارپوهانو له خوا ورکړل شوې دي.
اسراییلي ځواکونو د غزې پراخې سیمې ویجاړې کړي دي او شاوخوا ۹۰ سلنه خلک یې بېځایه شوي دي.
اسراییلي ځواکونو په وروستیو اوونیو کې د غزې له ساحلي سیمې څخه تر نیمایي ډېره برخه په یوه نظامي خوندیتوب زون بدله کړې، چې د سوېلي ښار رفح هم پکې شامل دی او دا هغه ښار دی چې اوسمهال له خلکو تش شوی دی.
په عین وخت کې، هغه دوه نیمې میاشتې محاصره چې اسراییل له حماس سره د اوربند له پای ته رسېدو وروسته پلي کړه، د قحطۍ اندېښنې زیاتې کړې، خو دا اندېښنې بیا د مې میاشتې په ترڅ کې یو څه کمې شوې.
د اسراییل او متحده ایالاتو تر ملاتړ لاندې د مرستو د وېش سیسټم چې له ګډوډۍ او تاوتریخوالي سره مخ شوی دی، ملګري ملتونه وايي چې د اسراییل د محدودیتونو، د قانون د نقض او پراخې غلا او چور له امله د خوراکي موادو د رسولو لپاره له جدي ستونزو سره مخ دي.
اسراییل حماس په دې تورنوي، چې د مرستو پیسې غلا کوي، خو ملګري ملتونه او د بشري مرستو ادارې وسله والو ډلو ته د مرستو د هر ډول سیستماتیک انحراف ردوي.
د غزې جګړه هغه مهال پیل شوه کله چې د حماس وسلهوالو د اکټوبر په ۷مه برید کې شاوخوا ۱۲۰۰ تنه چې ډېری یې ملکي وګړي وو، ووژل او ۲۵۱ تنه یې وتښتول.
دا په داسې حال کې ده، چې له نیول شویو کسانو څخه تر نیمايي ډېر د اوربند یا نورو هوکړو له لارې خوشې شوي دي.
اسراییلي ځواکونو تر دې دمه اته کسان ژوندي ژغورلي او د لسګونو نورو پاتې شونو ته یې لاسرسی پیدا کړی دی.
حاجي نجیبالله چې له شاوخوا پنځو کلونو راهیسې د نیویارک په یوه زندان کې بندي دی، د برمته کولو او ترهګرۍ د مالي ملاتړ په تور تورن دی. هغه تازه په خپل اصلي تور اعتراف کړی دی.
دغه پخوانی طالب قوماندان د ۲۰۲۱ کال په اکتوبر میاشت کې په نیویارک کې د درېیو امریکايي سرتېرو د وژنې تورونه رد کړل او ځان یې بېګناه وباله. هغه په تېرو کلونو کې تل د محکمې پر وړاندې مقاومت کړی او پر ځان یې لګېدلي تورونه رد کړي وو؛ خو اوس چې یې اعتراف کړی، ښایي په عمري بند محکوم شي.
د حاجي نجیب محاکمه په امریکا کې څو اونۍ وروسته له هغه پیل شوه چې طالبان بېرته واک ته ورستانه شول.
حاجي نجیب یو کال تر دې مخکې چې طالبان واک ته ورسېږي، د لوېدیځې اروپا د پناه غوښتنې په هیله اوکراین ته تللی و.
د نیویارک فېدرالي محکمې ویلي چې د هغه د سزا پرېکړې غونډه د ۲۰۲۵ کال د اکتوبر ۲۳مې لپاره پلان شوې ده.
حاجي نجیبالله څوک دی؟
حاجي نجیب د طالبانو له هغو قوماندانانو څخه دی چې له ۲۰۰۷ کال راهیسې یې د زابل، غزني، میدان وردګو، لوګر او پکتیا په ولایتونو کې د افغان دولت او ناټو ځواکونو پر ضد جګړه کړې ده. هغه د "النصر" په نوم د یوې جګړهییزې ډلې مشري پر غاړه لرله.
د زابل یو طالب چارواکي، چې نهغواړي نوم یې واخیستل شي، افغانستان انټرنشنل ته ویلي چې حاجي نجیب د زابل ولایت اوسېدونکی دی او د کورنۍ یو غړی یې د طالبانو د غزني ښاروالۍ کارکوونکی دی.
په هغه دوسیه کې چې د نیویارک په محکمه کې د هغه پر ضد یې ثبت شوې، نوموړی د طالبانو لوړپوړی قوماندان بلل شوی چې تر زرو د ډېرو جنګیاليو یې مشري کړې ده.
د حاجي نجیب وکیل ویلي، نوموړی د بروکلین په زندان کې د لمر له رڼا بېبرخې دی.
په لومړني دعوه کې، چې د ۲۰۲۱ کال په اکتوبر کې وړاندې شوی و، راغلي چې د حاجي نجیبالله تر قوماندې لاندې کسانو د ۲۰۰۸ کال کې د امریکا پر یوه نظامي کاروان برید وکړ، چې په نتیجه کې یې درې امریکايي افسران ـ متیو هیلتن، جوزف مککي او مارک پالمیتیر ـ او یو افغان ژباړن ووژل شول. د ژباړن نوم نهدی اعلان شوی.
هغه په دغه محاکمه کې تورونه رد کړي وو او ادعا یې کړې وه چې د ده د نیولو تر شا نور اهداف هم شته.
اوس، د جرم د منلو له سند سره سم چې نوموړي لاسلیک کړی، منلې یې ده چې د طالبانو د یوه قوماندان په توګه یې د میدان وردګو په ولایت کې فعالیت درلود او په افغانستان او پاکستان کې یې ترهګرو ته مالي ملاتړ برابر کړی دی.
د نیویارک د محکمې اسناد ښيي چې د نوموړي نوم د بدرالدین حقاني ـ د طالبانو د کورنیو چارو وزیر سراجالدین حقاني ورور ـ تر څنګ درج شوی دی.
۴۸ کلن حاجي نجیبالله په دوو جنايي قضیو او له ترهګریزو ډلو سره د همکارۍ په تور د امریکا متحده ایالاتو له خوا تورن دی.
لومړۍ قضیه یې د ۲۰۱۴ کال پورې اړه لري. هغه تورن دی چې د نیویارک ټایمز پخوانی خبریال دیوېډ رود او دوه محلي همکاران یې په ۲۰۰۸ کال کې په لوګر کې برمته کړي او شمالي وزیرستان کې یې د حقاني شبکې ته سپارلي دي.
د نیویارک د محکمې د څارنوالۍ په دعوه کې، چې افغانستان انټرنشنل ته سپارل شوې، راغلي چې حاجي نجیبالله او همکاران یې د امریکايي وګړو د وژنې په هڅې، تښتونې او له ترهګریزو ډلو سره د همکارۍ په تور تورن دي.
نیول په اوکراین، محاکمه په نیویارک کې
حاجي نجیبالله د ۲۰۲۰ کال په اکټوبر کې په اوکراین کې ونیول شو او څو ورځې وروسته امریکا ته ولېږدول شو. هغه د ۲۰۲۱ کال په اکټوبر کې د خپلې لومړۍ د محاکمې په غونډه کې د طالبانو غړیتوب رد کړ او ځان یې د دوبۍ یو سوداګر معرفي کړ.
د افغانستان انټرنشنل موندنې ښيي چې حاجي نجیبالله د اوکراین وېزه په ۲۰۲۰ کال کې کابل کې ترلاسه کړې او له اسلاماباده اوکراین ته تللی و.
د افغانستان انټرنشنل سرچینو له مخې، نوموړي غوښتل چې له اوکراین څخه لویدیځو اروپایي هېوادونو ته کډوال شي؛ خو د اوکراین پولیسو هغه او ملګري یې د ژیتومیر په ښار کې ونیول.
د طالبانو تر ولکې لاندې د افغانستان د چارو یوې ادارې یوه سرچینه، چې نهغواړي نوم یې افشا شي، وايي چې حاجي نجیبالله، چې د "قوماندان لښکري" په مستعار نوم هم پېژندل کېږي، د هغو ۱۰۲ طالب زندانیانو په فهرست کې شامل دی چې په بهرنیو هېوادونو کې بندیان دي.
افغانستان انټرنشنل هڅه وکړه چې له دیوید رود او د هغه له افغان همکار طاهر لودین سره اړیکه ونیسي ترڅو د حاجي نجیبالله په اړه وپوښتي، خو له دوی څخه هیڅ غبرګون تر لاسه نهشو.
ډېویډ رود، چې پخوا د نیویارک ټایمز خبریال و، د حاجي نجیبالله د اعتراف د غونډې ګډونوال و او له غونډې وروسته یې په خپله اعلامیه کې د نوموړي د اعتراف له امله خوښي څرګنده کړه.
وکیل: نجیبالله یو جنګي اسیر دی
اندرو دالاک، چې د دې طالب قوماندان مدافع وکیل دی، هڅه کوي چې خپل موکل د عمر بند له سزا وژغوري.
هغه استدلال کوي چې پر نجیبالله لګول شوي تورونه د امریکا بهر پېښ شوي او د امریکا محکمو ته د هغوی د څېړلو صلاحیت نشته.
د هغه د مدافع وکیلانو یوه غړي افغانستان انټرنشنل ته ویلي، دا تورونه باید د عادي جنایي جرمونو په توګه ونه ارزول شي، بلکې د وسلهوالو شخړو په چوکاټ کې او په یوه نظامي محکمه کې وڅېړل شي.
یو بل تور چې پر حاجي نجیبالله لګېدلی، دا دی چې د امریکايي پوځیانو پر کاروان یې برید کړی او هغوی یې وژلي دي.
د دعوې له مخې، د ۱۳۸۷ کال د سرطان په ۶مه، د نجیبالله تر قوماندې لاندې طالبانو د میدان وردګو ولایت د سیداباد کې د امریکایي پوځیانو پر یوه کاروان برید کړی، چې په ترڅ کې یې درې امریکايي پوځیان او یو ژباړن وژل شوي دي.
د وکیلانو استدلال دا هم دی چې نجیبالله باید د جنګي اسیر په توګه د جینوا د کنوانسیونونو لاندې مصونیت ولري.
هغوی دا ادعا هم کړې چې د ۲۰۰۸ کال د پېښې پر مهال، طالبان ځان د افغانستان مشروع حکومت باله او له امریکا سره په یوه نړۍواله وسلهواله شخړه کې ښکېل وو.
ښځینه قاضۍ
د حاجي نجیبالله دوسیه د نیویارک د فېدرالي محکمې له خوا څېړل کېږي او دا محکمه یوه ښځه قاضۍ کترین فیلا پر مخ وړي. دا په داسې حال کې ده چې طالبان له ښځو سره هیڅ رسمي مقام، په ځانګړې توګه د قضا مقام نه مني.
قاضي فیلا د وکیلانو دا استدلال رد کړی چې ګواکې نجیبالله یو جنګي اسیر دی.
هغې حکم وکړ چې د افغانستان جګړه په هغه وخت کې یوه داخلي وسلهواله شخړه وه او له همدې امله، نجیبالله د یوه غیر دولتي وسلهوال ګروپ د غړي په توګه د جنګي اسیر یا جنګي مصوونیت مستحق نه دی.
قاضۍ فیلا ټینګار وکړ چې د جنګي اسیر مقام یوازې د نړۍوالو وسلهوالو شخړو پر مهال تطبیقېږي او داخلي شخړې پکې نه شاملېږي.
همداراز د نجیبالله مدافع وکیل وايي چې محکمه داسې کافي اسناد نه لري چې دا ثابته کړي چې دا پخوانی طالب قوماندان په مستقیم ډول د سرطان د ۶مې پېښه کې لاس لري.
ننګونې او بند
حاجي نجیبالله امریکا ته له رسیدو راهیسې د نیویارک د بروکلین په یوه زندان کې بندي دی.
وکیل یې وايي چې د نوموړي وضعیت د اندېښنې وړ دی، ځکه پرې زیات بندیزونه لګول شوي، لکه له کورنۍ سره د اړیکو محدودیت او روغتیایي خدماتو ته نهلاسرسی.
وکیل دا هم ویلي چې نجیبالله په تېرو پنځو کلونو کې لمر نهدی لیدلی او په انفرادي سلول کې ساتل کېږي.
د حاجي نجیبالله د محاکمې غونډه ټاکل شوې چې د روان کال د اکټوبر په ۲۳مه ترسره شي.
