هندي چارواکو اعلان کړی چې په احمد اباد کې د ایر انډیا الوتکې د غورځېدو له امله د مړو شمېر ۲۷۰ ته لوړ شوی دی. په ورته وخت کې، د هند د هوايي چلند وزیر رام موهان نایدو اعلان وکړ چې د ټولو بوینګ ۷۸۷ الوتکو د څېړلو امر صادر شوی دی.
رام موهان نایدو زیاته کړه، چې چارواکي د پېښې د ټولو ممکنه لاملونو پلټنه کوي.
د هند د هوايي چلند وزیر د شنبې په ورځ، د جون په ۱۴مه، په نوي ډیلي کې په یوه خبري کنفرانس کې وویل: "موږ د ۷۸۷ الوتکو د پراخې څارنې امر هم کړی دی."
د راپورونو له مخې، لږ تر لږه ۳۴ یادو الوتکو څخه ګټه اخیستل کېږي.
د هند د هوايي چلند وزیر وویل چې تر اوسه پورې اته الوتکې معاینه شوې او دا پروسه په بېړني ډول ترسره کیږي.
د هوايي چلند تنظیم کوونکي ایر انډیا ته امر کړی چې د بوینګ ۷۸۷ الوتکو د ساتنې نور معاینات ترسره کړي.
د ایرانډیا الوتکه چې بوینګ ۷۸۷وه، له احمداباد څخه د بریټانیا ګیټوېک ته روانه وه، چې د پنجشنبې په ورځ له الوتنې څو شېبې وروسته ولوېده.
په الوتکه کې ۲۴۲ کسان سپاره وو، چې ویل کیږي یوازې یو تن ترې ژوندی پاتې دی.
اسراییل د پنجشنبې په شپه پر ایران هوایي بریدونه وکړل او دا بریدونه د جمعې په شپه بیا تکرار شول، چې دې د دواړو دښمنو هېوادونو تر منځ تقابل تر بېساري کچې پورته یوړ. دا هغه جګړه ده چې له کلونو راهیسې پټه روانه وه، خو په ۲۰۲۳ کال کې د ایران د متحد حماس له خوا د اسراییل پر ضد له برید وروسته علني شوه.
سیمهییزې امنیتي سرچینې وايي، تهران نشي کولی همدومره موثر بریدونه وکړي، ځکه د حماس له برید وروسته چې د غزې جګړه یې راوپاروله، اسراییل د ایران د توغندیزو وړتیاوو او نظامي شبکو لویه برخه له منځه وړې.
د ایران دولتي خبري اژانس ایرنا وویل، چې تهران د جمعې په ورځ سلګونه بالیستیک توغندي د غچ اخیستلو په موخه پر اسراییل توغولي. خو د اسراییل پوځ وویل چې دا شمېر تر ۱۰۰ کم وو او زیاتره یې یا ویشتل شوي یا خپل هدف ته نه دي رسېدلي. تهران تېره شپه یوځل بیا تل ابیب او د اسراییلو نور ښارونه په نښه کړل، چې اسراییل هم په ځوابي بریدونه کې د ایران مختلفې سیمې او هوايي ډګرونه په نښه کړي دي.
سیمهییزو امنیتي سرچینو ویلي، د ایران مشرتابه، چې ځان کم احساسوي، نه غواړي د اسراییلي پوځي فشار په وړاندې ضعیف وبرېښي، او دا چاره د لا زیاتې شخړې امکان زیاتوي ، چې په دې کې پټ بریدونه یا دا خطرناک انتخاب چې ژر تر ژره اټومي وسلې جوړې کړي، هم شامل دي.
کارپوهان وايي، د اټومي وسلو نه خپرېدو تړون څخه وتل به د ایران یو جدي ګام وي، ځکه دا به دا معنا ولري چې تهران غواړي د یورانیمو د بډاینې پروګرام ګړندی کړي څو د اټومي وسلو لپاره مواد چمتو کړي.
ایراني مشرتابه لا تر اوسه دا نه دي ویلي چې دوی به د یکشنبې په ورځ د عمان په غونډه کې، چې له متحده ایالاتو سره د اټومي پروګرام په اړه د بن بست خبرو شپږم پړاو دی، ګډون کوي که نه، خو ایراني چارواکي وايي، چې نورې دا خبرې اترې بې معنا دي او د هیچا ننواتې او د جوړجاړي خبرې به ونه مني.
د تهران سیمهییز نفوذ د اسراییل د بریدونو له امله سخت اغېزمن شوی، له حماس نه نیولې تر حزبالله، حوثیانو او عراقي ملیشو پورې ټول په تدریج او د یوه پلان له مخې ځپل شوي. سربېره پر دې، د سوریې د ولسمشر بشار الاسد چې د ایران نږدې متحد و، له واکه لري کېدل هم یو ستر زیان و.
د لوېدیزو بندیزونو له امله د ایران د نفتو صادرات هم سخت محدود شوي او د اسعارو د سقوط، لوړ انفلاسیون، د انرژۍ او اوبو کموالي په ګډون اقتصاد یې له یو شمېر بحرانونو سره مخ دی.
یو سیمهيیز کارپوه، سارکیس نعوم رویټرز ته وویل، « هغوی له هېچا نه شي کولی غچ واخلي. اسراییل د ایران امپراتورۍ دړې وړې کوي، ټوټه ټوټه او اوس یې دننه هم د رژیم پر نه ماتېدونکي تصور شک پیدا کړی. دا یوه ستره ضربه ده».
د اسراییل بریدونو د جمعې او شنبې پر شپو هم دوام درلود، د تهران او نورو ښارونو کلیدي تاسیسات هدف وګرځول شول.
د ایران د بهرنیو چارو وزارت د نظر څرګندولو غوښتنې ته ځواب نه دی ورکړی.
د ایران ستر مذهبي مشر، ایتالله علي خامنهیي، د جمعې په ورځ سخت دریځ درلود، ویې ویل، « اسرایل جګړه پيل کړې، او یوه تریخ تقدیر ته به ورسېږي».
اټومي انتخاب
د خلیجي څېړنو مرکز مشر عبدالعزیز الساغر وايي ایران اوس په یوه ګوښه حالت کې دی او ډېر محدود انتخابونه لري.
یو انتخاب دا کیدای شي چې په پټه دا ډاډ ورکړي چې د یورانیمو بډاینه به بنده کړي او اټومي وړتیاوې به له منځه یوسي، ځکه علني تسلیمیدل به د کورني غبرګون سبب شي.
بله لاره دا ده چې پټ جنګ ته بېرته وګرځي، لکه څرنګه یې چې په ۱۹۸۰مو کلونو کې د امریکا او اسراییل سفارتونه او پوځي تاسیسات هدف وګرځول.
درېیمه، او تر ټولو خطرناکه لاره دا ده چې د اټومي وسلو نه خپرېدو له تړون څخه ووځي او یورانیم بډایه کول ګړندی کړي.
الساغر خبرداری ورکوي چې دا به د جګړې اعلان وي او نه یوازې داسراییل، بلکې د امریکا او نورو لوېدیزو قدرتونو نړیوال غبرګون به رامنځته کړي.
ټرمپ ویلي چې ایران باید هېڅکله اټومي وسله ترلاسه نه کړي. هغه د پنجشنبې په ورځ بیا دا خبره تکرار کړه: «ایران باید د اټومي وسلې د ترلاسه کولو هیله پريږدي.»
اوس مهال ایران تر ۶۰ سلنې پورې یورانیم بډایه کوي، چې د وسلو د جوړولو لپاره اړین ۹۰ سلنې ته نږدې دي. د ملګرو ملتونو د اټومي څار اداره وايي چې ایران د نهه بمونو د جوړولو لپاره مواد لري.
ستره ضربه
د اسراییل بریدونود ایران اټومي تاسیسات، د بالیستیک توغندیو فابریکې، نظامي مشران او اټومي ساینسپوهان هدف ګرځولي. نتنیاهو ویلي دا د یوې اوږدمهالې جګړې پیل دی څو ایران اټومي وسلې جوړې نه کړي.
دوه سیمهییزې سرچینې وايي، لږ تر لږه ۲۰ لوړپوړي ایراني مشران وژل شوي. د وسلهوالو ځواکونو لوی درستیز، د سپاه پاسداران قوماندان حسین سلام، او د فضايي ځواک مشر امیر علي حاجيزاده پکې شامل دي.
د کارنیګي یو تن کارپوه حاج علي رویټرز ته وویل، « دا یو لوی برید و، لوړې څېرې، مشران، د ایران پر نظامي مشرتابه او د توغندیو پروګرام سخت اغېز. بېساری برید و».
سیما شاین، چې مخکې د موساد یوه مشر شنونکې وه او اوس د اسراییل د ملي امنیت د مطالعاتو انستیتوت کې څېړنه کوي، وايي، « د امریکا له همکارۍ پرته به اسرایل په یوازې سر د ایران د اټومي پروګرام له منځه وړلو توان ونه لري، نو که امریکا برخه نه وي، زه فکر کوم د ایران د اټومي پروژې یو شمېر برخې به پاتې شي».
یوه لوړپوړي سیمهيیز چارواکي چې له ایران سره نږدې اړیکې لري، رویټرزته وویل چې د جمعې بریدونو یوازې ستراتیژیک زیان نه دی اړولی، بلکې د ایران مشرتابه یې تر بنسټه ولړزله.
هغه وویل، « سرغړونه اوس په وېره او ناڅرګندتیا بدله شوې. دننه په نظام کې اضطراب زیات شوی، نه یوازې د بهرني ګواښ له امله، بلکې د واک په تړاو اندېښنه هم شته».
یوه پخواني معتدل ایراني چارواکي وویل، چې کله په ۲۰۲۰ کې جنرال قاسم سلیماني د ټرمپ په امر ووژل شو، له همغه وخته رژیم په زوال پیل وکړ. هغه زیاتوي، « له همغه وخت راهیسې، اسلامي جمهوري دولت نشوای کولی خپل سیمهییز نفوذ بېرته ترلاسه کړي او دا برید ښايي د پای پیل وي».
هغه خبرداری ورکړ، چې که مظاهرې پيل شي او رژیم له زور څخه کار واخلي، دا به سخته تمامه شي، ځکه خلک له کلونو راهیسې له بندیزونو، انفلاسیون، او سختو ځپنو سره مخ دي.
په یوه ویډیويي وینا کې، چې وروسته له بریدونو خپره شوه، نتنیاهو وویل، « زموږ جګړه له تاسې سره نه ده، بلکې له دې ظالم رژيم سره ده چې تاسې يې ۴۶ کاله ځورولي یاست. زه باور لرم چې ستاسې د ازادۍ ورځ نږدې ده».
دا امید چې رژیم بدلون وکړي، ښايي په دې دلیل هم وي چې اسراییل دومره زیات مشران هدف وګرځول، څو د امنیتي سیستم مرکز ګډوډ کړي.
سیما شاین وايي: « دا کسان ډېر مهم وو، ډېر تجربه لرونکي، د کلونو کار تجربه يې لرله او د رژیم د ثبات، په ځانګړې توګه د امنیتي ثبات مهمه برخه وو».
ایراني دولتي رسنۍ وايي، لږ تر لږه دوه اټومي ساینسپوهان فریدون عباسي او محمد مهدي طهرانچي د تهران په بریدونو کې وژل شوي.
د امپراتورۍ زوال
د ایران تر ټولو قوي سیمهییز متحدحزبالله هم دا مهال له سختو ستونزو سره مخ دی.
د بریدونو له پيل مخکې حزبالله ته نږدې امنیتي سرچینو رویټرز ته ویلي وو، چې دا ډله به د ایران د غچ اخیستلو برخه نه شي، ځکه دا کار به اسراییلي بمبارۍ بیا پر لبنان پیل کړي. تېر کال د حزبالله پر ضد د اسراییل جګړه، دا ډله کمزوري کړه. د مشرتابه ډیرو کسانو وژل، زرګونه جنګیالي له لاسه وتل او جنوبي لبنان او بیروت کې یې مرکزونه له منځه تلل، ددې ډلې لپاره مرګوني ګوزارونه وو.
که ایران او اسرایل مستقیمه جګړه پیل کړي، نو دا جګړه به ژر تر ژره د خلیجي هېوادونو خاورې ته وغځېږي، چې د دواړو تر منځ پراته دي او هلته امریکایي نظامي اډې هم شته.
یو خلیجي چارواکي رویټرز ته ویلي، هغه خلیجي سلطنتونه چې د واشنګټن متحد دي، له بریدونو وروسته یې خپلو ادارو ته دننه لارښوونې کړې دي چې له داسې پاروونکوڅرګندونو ډډه وکړي، چې ښايي ایران پرې غوسه شي.
شنونکي وايي، ټرمپ کولی شي د اسراییل د بریدونو له عواقبو استفاده وکړي څو ایران بېرته د اټومي خبرو مېز ته راولي خو دا ځل به ایران ډېر منزوي وي او ښايي ډېر ژور امتیازات ورکړي.
یو سیمه ییز کارپوه سارکیس نعوم وايي، « یوه خبره روښانه ده: د ایران امپراتوري د زوال په حال کې ده. خو ایا دوی کولی شي دا زوال اداره کړي؟ په نظامي وسایلو نه، یوازې یوه لاره پاتې ده: خبرې اترې».
د ایران دولتي او نیمهرسمي رسنیو د راپورونو له مخې، په وژل شویو کسانو کې:
لوی درستیز جنرال محمد باقري
د سپاه پاسداران عمومي قوماندان جنرال حسین سلامي
علي شمخاني
د خاتمالانبیا ستراتیژیک مرکز مشر جنرال غلامعلي رشید، شامل دي.
د تسنیم خبري اژانس د راپور له مخې، اسراییلي بریدونو کې لږ تر لږه شپږ اټومي ساینسپوهان وژل شوي دي، چې نومونه یې عبدالحمید منوچهر، احمدرضا ذوالفقاري، سید امیرحسین فقهی، مطلبيزاده، محمد مهدي طهرانچي او فریدون عباسي ښودل شوي دي.
د ایران چارواکي وايي چې دا بریدونه «ترهګریز» دي او موخه یې د ایران د علمي پرمختګ مخنیوی دی.
په تهران کې د سعادتاباد، نوبنیاد، نارمک، او فرحزاد سیمې هدف وګرځېدې. په یو شمېر ودانیو کې اورلګېدنې شوې، او د پنځو کسانو مړي او تر شلو ډېر ټپیان له یوې ودانۍ را ایستل شوي دي. د اور وژنې او بیړنیو خدماتو ټیمونه لا هم د پېښو په ځای کې دي.
د ایران استخباراتي رسنۍ نور نیوز ویلي، چې د ملي امنیت پخوانی سلاکار علي شمخاني تر ټپونو وروسته مړ شوی او دا د ایران پر مشرتابه سخت ګوزار دی.
په ولایاتو کې هم بریدونه شوي
په لوېدیځ کې د لرستان ولایت مرستیال ویلي چې د بروجرد ښار قرارګاه باندې برید کې یو سرتېری وژل شوی او څلور نور ټپیان شوي دي. همداراز، د تبریز ښار په نظامي مرکزونو (شهید کریمي، الزهرا پادګان، او سَردرود رادار مرکز) باندې بریدونه شوي، چې له امله یې دوه کسان وژل شوي او شپږ ټپیان دي.
په ایلام ولایت کې هم څلور ځایونه تر برید لاندې راغلي، چې که څه هم ودانۍ ویجاړې شوې، خو د بشري تلفاتو راپور نه دی ورکړل شوی.
د ایران مشر، دولتي او نظامي رسنیو ویلي چې دا بریدونه به ځوابه پاتې نه شي. ټاکل شوې چې د وژل شویو لوړپوړو چارواکو د جنازې مراسم په پلازمېنه تهران کې ترسره شي.
دا پېښه د اسراییل او ایران تر منځ د پراخېدونکېجګړې نوی او خورا خطرناک پړاو ښيي.
محمد باقري: هغه جنرال چې د ایران پوځ کې یې تغییرات راوستل
د ایران ۶۶ کلن لوی درستیز محمد باقري، چې د ایران د وسلهوالو ځواکونو تر ټولو لوړ نظامي مقام و، د جمعې په سهار برید کې وژل شوی.
باقري، چې اصلي نوم یې محمد حسین افشردي و، له ۲۰۱۶م کال راهیسې تر وژل کېدو پورې د وسلهوالو ځواکونو لوی درستیز و. هغه د ایران د پوځ یو له هغو قوماندانانو و چې د سپاه پاسداران، اردو او پولیسو ترمنځ یې د همغږۍ یو نوی عصري سیسټم رامنځته کړ.
که څه هم نوموړی له ایران بهر ډېر پېژندل شوی نه و، خو د دغه هېواد د دفاعي ستراتیژیو، د توغندیو او ډرون پرمختګ، او سیمهییزو پوځي اړیکو د پراخولو په برخه کې یې کلیدي نقش درلود.
محمد باقري په ۱۳۳۹ هجري لمریز کال (۱۹۶۰ میلادي) د تهران په یوه مذهبي کورنۍ کې وزېږېد. کله چې د شاه حکومت نسکور شو، هغه د اسلامي انقلاب په لړۍ کې یو ځوان فعال و. په ۱۳۵۹ (۱۹۸۰) کال کې د عراق او ایران ترمنځ جګړه پیل شوه او باقري د سپاه پاسداران غړی شو.
په جګړه کې یې د عملیاتو او استخباراتو د افسر په توګه کار وکړ. د جګړې پر مهال، باقري د معلوماتو راټولولو او طرحکولو وړتیاوې وښودلې او د جبهې د استخباراتو مسوول شو. دا تجربه وروسته د هغه د مشرتابه سبک ته لاره هواره کړه: تحلیل، طرح کول او همغږي.
د پوځ جوړښت ته نوی تعریف
په ۱۳۹۵ (۲۰۱۶) کال کې، باقري د وسلهوالو ځواکونو لوی درستیز وټاکل شو. دا د ایران تر ټولو لوړه نظامي دنده ده چې مستقیم د دوی د رهبر تر فرمان لاندې فعالیت کوي. باقري د سپاه، اردو، او امنیتي ادارو ترمنځ د همغږۍ نوی سیستم جوړ کړ.
د هغه په مشرتابه کې، ایران د توغندیو، ډرون، او هوايي دفاع په برخو کې پانګونه زیاته کړه. نوموړي د ایران د سمندري ځواک پراختیا ته لاره هواره کړه، د «مکران» ساحلونه یې نظامي کړل او په نړیوالو اوبو کې یې د ایران حضور پراخ کړ.
د نورو نامتو قوماندانانو لکه قاسم سلیماني برعکس، باقري ډېر عام محضر ته نه راوت، خو د نظامي چارو کارپوهان هغه یو تحلیلمحوره، دقیق، او طراح مشر بولي. د هغه همغږي کوونکی سبک، ایران د یو ډسپلین لرونکي نظامي ځواک په لور سوق کړ.
محمد باقري د جون په ۱۳ مه، ۲۰۲۵م، د اسراییلي برید پر مهال په تهران کې ووژل شو. په همدې برید کې یو شمېر نور لوړپوړي نظامي او اټومي چارواکي هم وژل شوي دي.
د هغه مړینه د ایران لپاره یوه ستراتیژیکه ضایعه بلل کېږي.
د ایران مشر د هغه د ځایناستي په توګه حبیب الله سیاري ټاکلی دی.
امیرالبحر حبیبالله سیاري، چې د ایران یو لوړپوړی نظامي افسر دی، په سمندري ځواک کې یې اوږده تجربه او مسوولیتونه درلودل. هغه په ۱۳۳۴ کال کې د فارس ولایت فسا ښار کې زیږیدلی دی.
سیاري د سمندري ځواک د قوماندان په توګه له۱۳۸۶ کال څخه تر ۱۳۹۶ کال پورې د یوې لسیزې په اوږدو کې دنده ترسره کړې. د هغه په دوره کې، یاد ځواک په عدن خلیج، سره سمندر او نړیوالو اوبو کې څو مهم عملیات ترسره کړل. دا عملیات د ایران ملي ګټو ساتلو لپاره د سمندري غلا او نورو نړیوالو ګواښونو پر وړاندې ترسره شول.
تر سمندري ځواک وړاندې هغه د جنوب قرارګاه قوماندان و، چې په خلیج فارس او د عمان په سمندر کې د سمندري عملیاتو او تمریناتو مسوول و.
سیاري د نظامي او ستراتیژیکو علومو په برخو کې لوړې زده کړې لري او په کور دننه او بهر کې یې مختلف پوځي کورسونه بشپړ کړي دي. هغه د پوځي موضوعاتو په اړه د مقالې لیکونکی او ویناوال هم دی.
له زندان تر نظامي قومانداني، غلام علي رشید څوک و؟
غلامعلي رشید، د ایران د وسلهوالو ځواکونو د لوړې کچې عملیاتو مسوول او یو له هغو کسانو څخه و چې د نظامي پالیسۍ او ستراتیژۍ په ډګر کې یې ژور اغېزه درلوده.
رشید د « مرکزي خاتمالانبیا قرارګاه» قوماندان و، دغه بنسټ د ایران د وسلهوالو ځواکونو (سپاه پاسداران او اردو دواړو) پر ټولو ستراتیژیکو عملیاتو، جګړهییز پلان جوړونه او همغږۍ نظارت کوي. له ۲۰۱۶ میلادي کال راهیسې یې دا مقام درلود.
د ایراني رسنیو د معلوماتو له مخې، رشید په ۱۳۳۲ لمریز کال (۱۹۵۳ میلادي) د خوزستان ولایت د دزفول ښار اوسېدونکی و. هغه د ایران د شاه د حکومت پر ضد له ځوانۍ سیاسي فعالیتونه پیل کړي وو. په ۱۳۵۰ کې ونیول شو او د یوې اسلامپالې سیاسي ډلې «منصورون» د غړیتوب له امله بندي شو. دا هغه وخت و چې نوموړی له محسن رضایي او علي شمخاني سره، چې وروسته د سپاه پاسداران د لوړپوړو قوماندانانو په توګه مشهور شول، اشنا شو.
د ۱۳۵۷ انقلاب وروسته، رشید د سپاه د دزفول څانګې د استخباراتو او عملیاتو مرستیال وټاکل شو او ډېر ژر یې په نظامي جوړښت کې لوړ مقامونه ونیول.
د جګړې کلونه
د ۱۳۵۹–۱۳۶۷ کلونو ترمنځ د ایران او عراق جګړه کې، رشید په ګڼو عملیاتو کې مهم نقش درلود. نوموړي د نظامي ستراتیژۍ د طراح په توګه ځان ثابت کړ او د جګړې د وروستیو کلونو لپاره د سپاه د ګډو ځواکونو د عملیاتو مرستیال شو.
په ۱۳۶۲ کې د خیبر عملیاتو پر مهال، د سپاه او اردو ترمنځ د همغږۍ لپاره « مرکزي خاتمالانبیا» قرارګاه جوړه شوه. رشید له هغه وخته د دې جوړښت یوه مرکزي څېره پاتې شوه.
رشید د جګړې له پای وروسته، د سپاه او د وسلهوالو ځواکونو په عمومي درستیزوالي کې څو لوړپوړي مقامونه درلودل، چې پکې دا مهمې دندې شاملې وې:
د سپاه ګډو ځواکونو د عملیاتو مرستیال، ۱۳۶۵–۱۳۶۸
د استخباراتو او عملیاتو مرستیال، د وسلهوالو ځواکونو عمومي درستیزوالي، ۱۳۶۸–۱۳۷۸
د لوی درستیز مرستیال، د وسلهوالو ځواکونو لوړه اداره،۱۳۷۸–۱۳۹۵
د مرکزي خاتمالانبیا قرارګاه قوماندان، ۱۳۹۵–۱۴۰۴
نوموړي د سیاسي جغرافیې په برخه کې ماسټري د تهران پوهنتون او دکتورا د تربیت مدرس پوهنتون څخه ترلاسه کړې وه. همداراز د ایران د ملي دفاع عالي پوهنتون او امام حسین نظامي پوهنتون کې یې تدریس کاوه. هغه د ستراتېژي، جګړهییزې جغرافیې، او امنیتي مفاهیمو یو فکري انجن بلل کېده.
غلامعلي رشید که څه هم د عامو خلکو لپاره ډېره پېژندل شوې څېره نه وه، خو د پوځ په دننه کې د یو فکري مشر او سازمان ورکوونکي په توګه شهرت درلود. هغه د سپاه او اردو ترمنځ د همغږۍ او د ستراتیژیکو عملیاتو لپاره د ګډې تصمیم نیونې پیاوړی ملاتړی و. د هغه لاندې، د «خاتمالانبیا» قرارگاه د ایران د پوځ «عقلي مغز» ته ورته اهمیت پیدا کړ.
د هغه مړینه په داسې شرایطو کې راغله چې د ایران او اسراییل ترمنځ کړکېچ مخ په زیاتېدو دی.
دې پېښې د ایران د دفاعي جوړښت لپاره یوه ستراتیژیکه تشه رامنځته کړې ده، په ځانګړې توګه داسې وخت کې چې ایران له متعددو سیمهییزو او نړیوالو ګواښونو سره مخ دی.
سردار حسین سلامي
سردار حسین سلامي په ۱۳۳۹ کال کې د ایران د اصفهان ولایت په ګلپایگان ښار کې زیږیدلی دی. هغه په ۱۳۵۷ کال کې د ایران د اسلامي انقلاب له پیل سره سم، د تهران د علم او صنعت پوهنتون د میخانیک انجنیري په څانګه کې زده کړې پیل کړې. د ایراني رسنیو د رپوټ له مخې، له څو میاشتو وروسته، کله چې فرهنګي انقلاب او جګړې پیل شوې، هغه په ۱۳۵۹ کال کې د سپاه پاسداران انقلاب اسلامي سره یو ځای شو.
د ایران او عراق د جګړې په کلونو کې، سردار سلامي په عمده توګه د ایران په جنوبي جبهو کې فعال و. هغه د ۲۵ کربلا، ۱۴ امام حسین او د نوح سمندري قرارګاه په عملیاتو کې دنده ترسره کړه. همداراز، نوموړي په دغه وخت کې د کردستان په سیمو کې هم مهم نظامي مسوولیتونه درلودل.
د جګړې له پای وروسته، سردار سلامي د قوماندانۍ او مرکز په ښوونځي کې لوړې زده کړې وکړې او د مدیریت په برخه کې یې د اسلامي ازاد پوهنتون څخه ماسټري ترلاسه کړه. سربېره پر دې، هغه د تهران د علم او صنعت پوهنتون څخه هم فارغ شوی دی. هغه د سپاه د قوماندانۍ او مرکز په ښوونځي کې ښوونکی هم و.
مهمې دندې او مقامونه
د نوح سمندري قرارګاه د عملیاتو مسوول، د ایران-عراق جګړې پر مهال
د دفاعي مدیریت پوهنتون د قوماندانۍ ښوونځي بنسټګر او قوماندان،۱۳۷۱–۱۳۷۶د سپاه د ګډې درستیزوالۍ د عملیاتو مرستیال، ۱۳۷۶–۱۳۸۴
د سپاه د هوایي ځواک قوماندان، ۱۳۸۴–۱۳۸۸
د ایران ملي دفاع عالي پوهنتون د علمي پلاوي غړی
د سپاه د عمومي قوماندان مرستیال، ۱۳۸۸–۱۳۹۸
د سپاه د همغږۍ معاونت سرپرست،۱۳۹۷
د سپاه پاسداران انقلاب اسلامي عمومي قوماندان، ۱۳۹۸–۱۴۰۴
د ایران مشر د هغه له وژل کېدو سملاسي وروسته احمد وحیدي د هغه ځایناستی ټاکلی دی.
احمد وحیدی څوک دی؟
احمد وحیدي، چې اصلي نوم یې احمد شاهچراغي دی، په ۱۳۳۷ کال کې په شیراز کې زېږېدلی دی. هغه خپل لیسانس د الکترونیک په رشته کې ترلاسه کړی او ماسټري یې په صنایع کې ده، همدارنګه د ستراتیژیکو علومو دکتورا لري. وحیدي د سپاه قدس لومړنی قوماندان و او د مجمع تشخیص مصلحت نظام ریښتینی غړی دی.
وحیدي په ۱۳۵۹ کال کې د سپاه پاسداران انقلاب اسلامي غړی شو او د ایران او عراق په جګړه کې د سپاه د لوړپوړو قوماندانانو له ډلې څخه ګڼل کېږي.
وحیدی په اطلاعاتو وزارت کې مهم رول درلود او د سپاه پاسداران د لوړپوړو مدیرانو له جملې دی. هغه د سپاه قدس قوماندان و له ۱۳۶۷ تر ۱۳۷۶ کالونو پورې، چې د دې سازمان لومړی قوماندان و، هغه د علي شمخاني تر امیرالبحرۍ لاندې په دفاع وزارت کې د طرحو او برنامو مرستیال و، او د سردار نجار په دوره کې چې د دولت نهم دفاع وزیر و، وحیدۍ د هغه ځای ناستی وټاکل شو.
سردار احمد وحیدي د محمود احمدينژاد د حکومت په دولت کې د وسلهوالو ځواکونو استازی و چې د ایران د پنځه کلن پرمختیايي پلان په جوړولو کې یې برخه درلوده. په ۱۳۸۸ کال کې په لسم حکومت کې د دفاع او ملاتړ وزیر و، چې د پارلمان له خوا ورته د باور رایه ورکړل شوه.
همدارنګه، هغه د مجمع تشخیص مصلحت نظام د سیاسي، دفاعي او امنیتي کمېسیون مشر و.
علی شمخانی څوک و؟
علی شمخاني د ایران د اسلامي جمهوریت له جوړېدو راهیسې یوه مهمه نظامي او امنیتي څېره وه؛ له سمندري ځواک او جګړې له قوماندانۍ څخه نیولې تر ستراتیژيک او دیپلوماټي رول پورې چې په ګڼو حساسو تاریخي پېښو او مهمو پریکړو کې یې لاس درلود. هغه سړی چې ویل یې: «ټول هویت مې له دې انقلاب څخه دی او اوس هم ځان د انقلاب یو عسکر ګڼم»، خو داسې ښکاريده چې تل یې غوښتل له یوې ساده عسکرۍ نه لوړ مقام ولري.
علی شمخاني لوړپوړی دیپلوماټ او د ایران د عالي امنیت شورا پخوانی مشر و.
د تابناک اژانس د رپوټ له مخې، علي شمخاني په یوه مرکه کې ویلي و، چې «زه د انقلاب زوی یم» او بیا یې دعوه وکړه چې د ایران د اتومي پروګرام ټولې چارې یې په لاس کې دي. له همدې امله د اسراییل تر رادار لاندې و.
په دې مرکه کې چې له «نور نیوز» سره شوې وه، هغه وویل: «نه مې احمدينژاد ته رایه ورکړه، نه رئیسي ته، نه روحاني ته؛ هېڅکله. خو ما پزشکيان ته رایه ورکړه».
علی شمخاني؛ له منصورون ډلې تر سپاه پاسداران
شمخاني په ۱۳۳۴ کې په اهواز کې زېږېدلی دی. کله چې ۱۶ کلن و، د شاهنشاهي پر ضد د فعالیت له کبله ونیول شو. کله چې ۲۰ کلن و، د محسن رضايي، غلامعلي رشید، محمدباقر ذوالقدر، محمد جهانآرا، اسماعیل دقایقي او نورو سره د ۱۳۵۴ کال په لومړیو کې «منصورون» وسله واله ډله جوړه کړه. د ایران له انقلاب وروسته، شمخاني د سپاه پاسداران له بنسټګرو و.
رسول جعفریان په خپل کتاب «جریانها و سازمانهای سیاسی- مذهبی ایران» کې وايي چې د منصورون ډلې اصلي بنسټ په ۱۳۵۰ کې په خوزستان کې کېښودل شو او په ۱۳۵۴ کال کې د علی شمخاني او محسن رضايي په ګډون رسماً جوړ شو، نو شمخاني یې له لومړیو غړو څخه دی.
شمخاني د سپاه پاسداران له بنسټګرو څخه و او د ایران او عراق په جګړه کې د سپاه لوړپوړی قوماندان و.
د جګړې په پیل کې د سپاه خوزستان قوماندان و، له ۱۳۶۰ تر ۱۳۶۸ کلونو پورې د سپاه مرستیال او د ځمکني ځواکونو قوماندان و. هغه د اطلاعاتو او عملیاتو مرستیالیتوب هم درلود.
نږدې یو کال وروسته، د میرحسین موسوي په حکومت کې د سپاه پاسداران وزیر شو، ترڅو چې وزارت له دفاع وزارت سره یوځای شو. شمخاني له دې وروسته د پوځ قوماندان و، له ۱۳۶۸ تر ۱۳۷۶ پورې. په ۱۳۷۸ کال کې د «دریابان» رتبې ته لوړ شو (چې د سرلشکر سره برابره ده) او درې د فتح مډالونه یې ترلاسه کړل.
شمخاني او د ولسمشرۍ هڅه
په ۱۳۸۰ کې د ولسمشرۍ انتخاباتو کې یې برخه واخیسته خو له سختې ماتی سره مخ شو. اکبر هاشمي رفسنجاني په خپلو خاطراتو کې لیکلي چې شمخاني د سپاه قوماندانانو په مشوره په دې انتخاباتو کې برخه اخیستې وه. سره له دې چې له انتخاباتي ماتي وروسته اصلاحطلبانو ورسره د ګډون مخالفت وکړ، هغه د اصلاحاتو په حکومت کې بیا د دفاع وزیر پاتې شو.
د تابناک د رپوټ له مخې، شمخاني لومړنی وزیر دی چې د خلیج له عربي هېوادونو سره د اړیکو پراختیا کې د پام وړ رول لوبولی او د سعودي پادشاه له خوا یې لوړترین دولتي مډال (عبدالعزیز) ترلاسه کړی دی.
په ۱۳۹۲ کال کې د عالي امنیت شورا منشي وټاکل شو. هغه د حسن روحاني له خوا د سعید جلیلي ځای ناستی و، چې اصولګري او د اتومي مذاکرو مخکینی مذاکره کوونکی و.
حسن روحاني په ۱۴۰۳ کال کې یادونه وکړه چې لومړي دوه کسان یې علیاکبر ناطقنوري او محمد فروزنده وړاندیز کړي وو، خو هغوی له وړاندیز انکار وکړ، نو شمخاني یې وټاکه، که څه هم د ایران رهبري په پیل کې مخالفت درلود.
شمخاني درې ځله واده کړی دی. دوه زامن او یوه لور ترې پاتې دي. د هغه کورنۍ د ایران د سیاسي او اقتصادي چارو سره تړاو لري، چې کله کله د شفافیت نشتوالي په اړه نیوکې ورباندې کېدې.
هغه په اهواز کې زیږیدلی و. هغه د خلکو په خوځښتونو کې برخه اخیستې او د ایران له انقلاب وروسته یې په مهمو نظامي او سیاسي دندو کې کار کړی دی.هغه د لوړو پوځي زده کړو (دافوس) ترڅنګ د اهواز له چمران پوهنتون څخه د انجنیري سند او د مدیریت ماسټرۍ سند ترلاسه کړی دی.
د نظامي او سیاسي فعالیتونو تاریخچه
د ایران-عراق جګړې پر مهال د سپاه پاسداران د جګړې یو له مهمو قوماندانانو و.
له۱۳۵۸ څخه تر ۱۳۶۰ کال پورې د خوزستان د سپاه قومندان و.
له۱۳۶۰ څخه تر ۱۳۶۸ پورې د سپاه پاسداران د قومندان مرستیال و، او له ۱۳۶۵ څخه تر ۱۳۶۸ پورې د سپاه د سمندري ځواک قوماندان و.
له۱۳۶۷ څخه تر ۱۳۶۸ پورې د سپاه وزیر و.
له۱۳۶۸ څخه تر ۱۳۷۶ پورې د پوځ د سمندري ځواک قوماندان و او هم مهاله د سپاه د سمندري ځواک قوماندان پاتې شو.
له۱۳۷۶ کال وروسته په دولتونو کې د دفاع وزیر و.
په ۱۳۷۸ کال کې یې د "دریاباني" (سرلشکرۍ) درجه ترلاسه کړه.
د دریو «فتح» میډالونو خاوند و چې د ایران د رهبر له لوري ورکړل شوي دي.
په ۱۳۸۸ کال کې د ایران د عالي امنیت شورا منشي شو.
په ټوله کې د اسراییل بریدونه، چې تلل ابیب وايي ښايي وغځیږي، د ایران لپاره خورا مرګوني ثابت شوي او د پوځي مشرتابه له لاسه ورکول د تهران لپاره اسانه او زر جبرانوونکي نه ښکاري. سره له دې چې تهران نوي ځایناستي ټاکلي، خو دا پېښې د ایران د پوځ او ځواکونو پر عمومي روحیه بې اغیزې نه دي.
