د افغانستان د تحلیلګرانو شبکې په خپل یوه تازه راپور کې لیکلي، چې په بدخشان کې د نشه يي توکو له کرکېلې د مخینوي په برخه کې د طالبانو هڅې له ماتې سره مخ شوې دي. د راپور له مخې، په یاد ولایت کې سیمه ییز طالبان د دغې ډلې د رهبر د امر پر خلاف د کوکنارو له کرکېلې مخنیوی نه کوي.
دغه څېړنیز مرکز په افغانستان کې د نشه يي توکو د کرکېلې او تولید په تړاو په خپل راپور کې چې د یکشنبې په ورځ خپور شوی لیکلي، د کوکنار د بدیل کښت د برابرولو په برخه کې د طالبانو د ناکامۍ له امله په ځینو ولایتونو او په ځانګړې توګه په بدخشان کې کروندګر د کوکنارو د کرکېلې دوام ته اړ کړي دي.
په بدخشان کې د طالبانو ناکامي:
د یاد راپور پر بنسټ، په بدخشان کې کروندګر له مرکزه د لرېوالي، د نا هوارو ځمکو او سیاسي لیدلوري له امله پر دې بریالي شوي، چې د کوکنارو د کرکېلې ممنوعیت ته شا کړي.
طالبانو پروسږکال په بدخشان کې د کوکنارو د بوټو د له منځه وړلو لپاره یو کمپاین پیل کړ؛ خو د ځايي خلکو له کلک مقاومت سره مخ شول او په دې اخ و ډب کې یو شمېر کسانو ته مرګژوبله هم واوښته.
سږکال هم په دغه ولایت کې د طالبانو او ځايي اوسېدونکو تر منځ نښتې شوې دي. د دغو نښتو له پراخېدو د مخنیوي لپاره د طالبانو لوړپوړي چارواکي دې ته اړ شول چې، د وضعیت د راکابو کولو لپاره بدخشان ته ولاړ شي.
د کرکېلې پټې لارې چارې:
کروندګرو په ځینو سیمو کې له طالبانو سره د نه مخ کېدو له امله په پټه د کوکنارو کرلو ته مخه کړې ده.
په دې پټ پټوني کې په نورو محصولاتو کې د کوکنارو پټول، په محصورو ځمکو کې کرکېله، په لرو سیمو کې کرکېله، د ځمکې اجاره کول او یا هم له سیمه ییزو خلکو سره په شراکت کار کول شامل دي.
دغې څېړنیزې شبکې د سیمه ییزو سرچینو له قوله لیکلي، طالب چارواکي لږ تر لږه په سیمه ییزه کچه د کوکنارو د کرکېلې د ممنوعیت امر پلي کولو ته چندان لېوالتیا نه لري.
په بدخشان کې "ارګو" ولسوالۍ یوه له هغو ولسوالیو ده، چې د کوکنارو د کرکېلې او تولید مرکز ګڼل کېږي.
په دې ولسوالۍ کې یوه طالب قومندان ویلي: «سږکال د تخار- بدخشان د لویې لارې په شاوخوا ځمکو کې کوکنار نه دي کرل شوي؛ خو په نورو سیمو لکه بڼونو او خصوصي ځایونو یا حویلیو کې د کوکنارو کرکېله روانه ده. په لرو پرتو سیمو کې هم د کوکنارو کرکېله په معمول ډول روانه ده.»
هغه زیاته کړه: «د ارګو ولسوالۍ خلک د طالبانو پر وعدو اعتبار نه لري.»
طالبانو په وار-وار له خلکو غوښتي، چې د کوکنارو له کرلو ډډه وکړي او ژمنه یې کړې چې بدیل کښت به ورته برابر کړي؛ خو دغه ژمنه تراوسه نه ده عملي شوې.
دغې سیمه ییزې سرچینې همداراز په ډاګه کړه: «پروسږکال موږ ته وویل شول، له بدیلو کښتونو او محصولاتو ملاتړ کېږي؛ خو هېڅ داسې څه ونشول، اوس د بدخشان خلک پر دغه ډول څرګندونو باور نه لري. سږکال هم طالبانو اعلان وکړ، چې د بهرنیو مرستو د نشتوالي او د بودجې د کسر له امله نشي کولی بدیل کښت وړاندې کړي.»
کروندګر بیا وايي، په لرې پرتو سیمو کې د دولت یا د کاني سرچینو له ملاتړ پرته د ژوندي پاتې کېدو لپاره د کوکنارو له کرلو پرته بله لاره نه لري.
کروندګرو زیاته کړې، سیمه ییز طالبان سره له دې چې د کوکنارو له کرکېلې سره مخالفت نه لري له خلکو ملاتړ هم کوي.
د هغوی په وینا، سیمه ییز طالبان د دغې ډلې له مرکزي حکومته د ځينو مسایلو او په ځانګړې توګه د کوکنارو د کرکېلې، د کانونو د اېستنې او د نورو ورته مسایلو په تړاو ناراضه دي.
د افغانستان د تحلیلګرانو شبکې په ډاګه کړې، چې د بدخشان ولایت په ډېریو ولسوالیو کې سیمه ییزو طالبانو خلکو ته سپارښتنه کړې، چې ځانونه مسلح کړي.
دغې شبکې د خپلو سرچینو له قوله لیکلي، که چېرې فشارونه زیات شي، کانونه تصرف شي او کوکنار هم له منځه یوړل شي؛ نو په ټول ولایت کې د وسله وال پاڅون احتمال ډېر قوي دی.
په ارګو ولسوالۍ کې د طالبانو یوه سیمه ییز قومندان هم دغه موضوع تایید کړې او ویلي یې دي، «په بدخشان کې ټول سیمه ییز طالبان د کوکنارو له لمنځه وړلو سره مخالف دي او د نشه يي توکو پر وړاندې د مبارزې ادارو له مسوولینو پرته نور ټول سیمه ییز طالبان له دغې چارې ملاتړ نه کوي.»
د لویو قاچاق کوونکو رول:
د دې راپور یو شمېر مرکه کوونکو ادعا کړې، د بدخشان لوړپوړي ولایتي مسوولین تاجکستان، کابل، کندهار او هلمند ولایتونو ته د نشه يي توکو په قاچاق کې رول لري.
دوی زیاته کړې، د تریاکو سوداګري په ټوله کې د کندهاري او هلمندي سوداګرو په لاس کې دي او هغوی هم د بهرنیو اړیکو او له طالب چارواکو سره د اړیکو او یا هم پانګو له لارې خپله دغه سوداګري اداره کوي.
د دغه راپور له مخې، د طالبانو له فشارونو سره-سره د افغانستان په سوېل او په ځانګړې توګه په هلمند کې لا هم کروندګر د کوکنارو کرکېلې ته دوام ورکوي.
ځینو نورو سرچینو بیا د افغانستان د تحلیلګرانو شبکې ته ویلي، چې ځینو هلمندي کروندګرو بلوچستان ته پناه وړې؛ څو هلته د کوکنارو کرکېلې ته دوام ورکړي.
د خوست ولایت ځینو اوسېدونکو نن یکشنبه د چنګاښ لومړی نېټه وویل چې د طالبانو د کورنیو چارو وزیر سراج الدین حقاني د منځنۍ مېرمنې ورورڼو، چې احمد او اسامه نومیږي، له یاد وزارت څخه د وسلو ګرځولو او د تورو شیشو موټرو جوازونه اخیستي دي، خو له دغو وسایلو نه په استفادې په خوست کې له ځايي خلکو سره ناوړه چلند کوي.
احمد او سامه خپل انځورونه بشپړ نه خپروي بلکې د ځان د پټولو لپاره ماسک کاروي او یا هم پر خپلو مخونو نښې لګوي.
د خوست یوه اوسېدونکي وویل:« په مارېکس ډوله موټر سره، چې تورې شیشې لري او وسلې هم ورسره وي، هېڅ ښاري اصول نه مراعتوي ځکه چې د سراج الدین حقاني اوښي دي او څوک ورته څه نشی ویلی.»
د خوست ځینې نور اوسېدونکي وايي چې دوی د خوست ښار د متون په تپه کې ولاړ وي او په موټر کې قیلون او نشه یي توکي کاروي او ځینې سندرې په لوړ غږ خپروي.
افغانستان انڼرنشنل د احمد او اسامه ځینې انځورونه په ټولنیزو رسنیو کې هم وموندل چې بې نمبرپلېټه موټر او وسلې له ځانونو سره لېږدوي.
د خوست یوه بل اوسېدونکي چې د امنیتي ګواښونو له امله یې نوم نه شو په ډاګه کولی، وویل:«د سراج الدین حقاني یو اوښی چې احمد نومیږي، په سپین مارکس موټر کې روان وي او شاته یې موټر ځان پسې قطار کړي وی او بیا دا انځورونه او ويډیوګانې په ټولنیزو رسنیو کې خپروي چې ټول خوست یې ویني.»
د سراج الدین حقاني له یوه بل اوښي اسامه سره، چې تور مارکس موټر ورسره دی او لوړ انټن یې هم پرې لګولی، په موټر کې معمولا درې مېله وسلې وي.
د خوست د صبریو ولسوالۍ یوه اوسېدونکي وویل چې که څه هم طالبانو په ډزو بندیز لګولی خو د تېر اختر په ورځ اسامه له څو نورو ملګرو سره په عام محضر کې ډزې وکړې خو کله چې د طالبانو د ولسوالۍ ځواکونه سیمې ته ورسېدل او ویې لیدل چې ډزې کوونکی د کورنیو چارو وزیر سراج الدین حقاني اوښی دی، له پوښتنې پرته یې سیمه پرېښوده او لاړل.
یو ځايي اوسېدونکی وايي، « پر دوی د طالبانو د خوست والي او امنیه قوماندان خبر دي، چې دا ډله په خوست کې عامه نظم ګډوډوي خو بیا هم د سراج الدین حقاني له وېرې غږ نشي کولی او خپلو امنیتي ځواکونو ته یې ویلي چې له دوی سره کار مه لرئ.
د حقاني اوښی په عمان کې سفیر دی
په خوست کې ځایي سرچینو افغانستان انڼرنشنل ته وویل چې د سراج الدین حقاني مشر اوښی او د احمد او اسامه مشر ورور حافظ عمر په عمان کې د افغانستان د سفارت د سرپرست په توګه ټاکل شوی، خو حافظ عمر د طالبانو له واک ته رسېدو وړاندې په دې ډله کې غړیتوب نه درلود.
د جمهوریت پر چارواکو نیوکې دا وې، چې نژدې خپلوان په لوړو څوکیو ګماري خو اوس لیدل کېږي چې د طالبانو د څو چارواکو زامن او نژدې خپلوان د حکومت په لوړو څوکیو کې کار کوي.
ځینې هغه خوست میشتي چې له اسامه او احمد سره نژدې پاتې شوي دي، وايي چې د کورنیو چارو وزارت او د کابل د پاسپورټ ریاست کې برلاسي دي او ځینې کارونه د پیسو په بدل کې کوي.
یوه ځايي اوسېدونکي وویل:« پاسپورټونو ته مو اړتیا درلوده او دوی د پنځه زره ډالرو په بدل کې په یوه ورځ کې اته پاسپورټونه واخېستل.»
دغو خوست میشتو د طالبانو د کورنیو چارو وزیر سراج الدین حقاني څخه وغوښتل، چې د خپلو اوښيو د خپلسریو مخه ونیسی او اچازه ورنه کړي چې د زور له لارې عامه نظام ګډوډ او د خلکو ژوند خراب کړي.
د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت ویلي، چې امیرخان متقي په یاده غونډه کې وینا هم کړې؛ خو دغه وزارت بیا د متقي د وینا جزییات نه دي خپاره کړي.
امیرخان متقي د یادې غونډې په څنډه کې د ځینو غړو هېوادونو له بهرنیو چارو وزیرانو سره هم لیدلي او پر دوه اړخیزو مسایلو یې خبرې کړي دي.
د دغه انځور له مخې، د افغانستان ملي درې رنګه بیرغ د اسلامي هېوادونو د همکاریو سازمان د بیرغونو په منځ کې لیدل کېږي؛ نو په دې ډول سره یاد سازمان په غونډو او نورو سیمه ییزو او نړۍوالو کنفرانسونو کې د طالبانو د بیرغ له اېښودولو ډډه کوي.
طالبان په افغانستان کې له نږدې څلور کلنې واکمنۍ سره-سره د اسلامي هېوادونو په ګډون هېڅ هېواد په رسمیت نه دي پېژندلي؛ خو له دې سره بیا د سیمې ځینې هېوادونه له طالبانو سره ډيپلوماتيکې اړیکې پالي.
دا لومړی ځل نه دی، چې د اسلامي هېوادونو د همکاریو سازمان د بهرنیو چارو وزیرانو په ډلهییز انځور کې د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت سرپرست له حضوره مخنیوی کېږی.
امیرخان متقي تېر کال هم د دې اجازه نه درلوده، چې د اسلامي هېوادونو د همکاریو سازمان د بهرنیو چارو وزیرانو د رسمي غونډو په انځورونو کې چې په کامرون جمهوري او پاکستان کې جوړې شوې وې، ګډون وکړي.
اسلامي هېوادونه له طالبانو سره پر ځینو مهمو مسایلو لکه له ترهګرۍ سره د مبارزې، د بشري حقونو او په ځانګړې توګه د ښځو د حقونو د رعایتولو، د ټولګډونه دولت د جوړښت او د لږکیو حقوقو ته د درناوي په تړاو اختلاف لري.
طالبانو له شپږم ټولګي پورته د نجونو زده کوونکو پر مخ د ښوونځیو او همداراز د پوهنتونونو دروازې تړلې دي.
د اسلامي هېوادونو د همکاریو سازمان په وار-وار اعلان کړی، چې په افغانستان کې د نجونو او ښځو پر زده کړو بندیز هېڅ دیني توجیه نه لري.
