د ایران او اسراییل تر منځ د جګړې او د سیمې د سوداګریزو لارو د احتمالي ځنډ و خنډ په ترڅ کې طالبانو اعلان کړی، چې له روسیې سره د خوراکي توکو د وارداتو په برخه کې خبرې روانې دي.
هممهاله ایران افغانستان ته د خوراکي توکو مهم صادرونکی دی.
د رویټرز خبري اژانس د راپور له مخې؛ د طالبانو د کرنې او مالدارۍ وزیر عطاالله عمري د روسیې په سن پترزبورګ کې د اقتصادي فورم په یوې څنډه کې وویل: «افغانستان بې له شکه د کرنیزو تولیداتو په برخه کې د ځان بساینې هڅه کوي؛ خو لا هم پر ځینو هغو خوراکي توکو تکیه لري، چې له ایران واردېږي. که هلته کومه ستونزه رامنځته شي؛ نو دا به پر موږ مستقیم اغېز وکړي.»
ایران د افغانستان د خوراکي توکو له مهمو صادرونکو هېوادونو څخه شمېرل کېږي او د لبنیاتو صادرات یې تر ټولو مهم هغه دي؛ خو د ایران او اسراییل ترمنځ د یوې اوونۍ جګړې پر دوام اندېښنې زیاتې شوې دي، چې له امله یې طالبان د بدیلو تامینوونکو هېوادونو په لټه کې دي.
اوسمهال روسیه او قزاقستان د افغانستان د غنمو او اوړو اصلي تأامینوونکي دي.
روسیه همداراز بوره او غوړي هم افغانستان ته صادروي. د طالبانو د کرنې وزیر وویل، کابل غواړي چې نور د وړو پر ځای مستقیم غنم له روسیې وارد کړي.
د ورکړل شوو شمیرو له مخې؛ افغانستان په ۲۰۲۴ کال کې د روسي اوړو تر ټولو ستر واردوونکی هېواد و او د خپلو کورنیو غنمو تولید یې تېر کال ۱۰سلنه زیات کړی، چې دا شمېر ۴.۸۳ مېلیونه ټنو ته رسېدلی دی.
په داسې حال کې چې کلنی مصرف شاوخوا ۶.۸ مېلیون ټنه اټکل شوی.
عمري زیاته کړه: «په تېرو څلورو کلونو کې له هغه وروسته چې امریکایان ووتل؛ موږ هڅه کړې چې خپلې اساسي اړتیاوې له داخلي سرچینو پوره کړو. پاتې اړتیاوې لکه اوړه او غنم هر کال له روسیې واردوو. اوس مو له مسکو غوښتي، چې مستقیم غنم راواستوي، نه اوړه».
رویټرز د نوموړي له قوله لیکلي، چې افغانستان ته د نورو روسي توکو د وارداتو بهیر هم په ښه ډول روان دی.
روسیې د روان کال د اپرېل په میاشت کې پر طالبانو د بندیزونو پخوانی حکم لغوه کړ.
دغه ډله له شاوخوا دوو لسیزو راهیسې په روسیه کې د ترهګر سازمان په توګه ګڼل کېده؛ خو اوس مسکو د طالبانو له حکومت سره د اړیکو عادي کولو هڅې پیل کړې دي.
له ۲۰۲۲ کال راهیسې، افغانستان له روسیې څخه د تېلو، ګازو او غنمو واردات پيل کړي چې دا د طالبانو له واک ته رسېدو وروسته د دواړو هېوادونو ترمنځ لومړنی پراخ اقتصادي تړون بلل کېږي. د طالبانو حکومت تر ډېره د نړۍوالې انزوا له ستونزې سره مخ و.
د طالبانو د کرنې وزیر همداراز د ایران د افغان مهاجرینو په اړه ژوره اندېښنه وښوده او ویې ویل، که جګړه پراخه شي؛ نو دا خلک به له ګواښونو سره مخ شي.
د ملګرو ملتونو د کډوالو عالي کمېشنرۍ (UNHCR) د اټکل له مخې؛ نږدې ۴.۵ مېلیونه افغانان دا مهال په ایران کې ژوند کوي.
د خوست ولایت ځینو اوسېدونکو نن یکشنبه د چنګاښ لومړی نېټه وویل چې د طالبانو د کورنیو چارو وزیر سراج الدین حقاني د منځنۍ مېرمنې ورورڼو، چې احمد او اسامه نومیږي، له یاد وزارت څخه د وسلو ګرځولو او د تورو شیشو موټرو جوازونه اخیستي دي، خو له دغو وسایلو نه په استفادې په خوست کې له ځايي خلکو سره ناوړه چلند کوي.
احمد او سامه خپل انځورونه بشپړ نه خپروي بلکې د ځان د پټولو لپاره ماسک کاروي او یا هم پر خپلو مخونو نښې لګوي.
د خوست یوه اوسېدونکي وویل:« په مارېکس ډوله موټر سره، چې تورې شیشې لري او وسلې هم ورسره وي، هېڅ ښاري اصول نه مراعتوي ځکه چې د سراج الدین حقاني اوښي دي او څوک ورته څه نشی ویلی.»
د خوست ځینې نور اوسېدونکي وايي چې دوی د خوست ښار د متون په تپه کې ولاړ وي او په موټر کې قیلون او نشه یي توکي کاروي او ځینې سندرې په لوړ غږ خپروي.
افغانستان انڼرنشنل د احمد او اسامه ځینې انځورونه په ټولنیزو رسنیو کې هم وموندل چې بې نمبرپلېټه موټر او وسلې له ځانونو سره لېږدوي.
د خوست یوه بل اوسېدونکي چې د امنیتي ګواښونو له امله یې نوم نه شو په ډاګه کولی، وویل:«د سراج الدین حقاني یو اوښی چې احمد نومیږي، په سپین مارکس موټر کې روان وي او شاته یې موټر ځان پسې قطار کړي وی او بیا دا انځورونه او ويډیوګانې په ټولنیزو رسنیو کې خپروي چې ټول خوست یې ویني.»
د سراج الدین حقاني له یوه بل اوښي اسامه سره، چې تور مارکس موټر ورسره دی او لوړ انټن یې هم پرې لګولی، په موټر کې معمولا درې مېله وسلې وي.
د خوست د صبریو ولسوالۍ یوه اوسېدونکي وویل چې که څه هم طالبانو په ډزو بندیز لګولی خو د تېر اختر په ورځ اسامه له څو نورو ملګرو سره په عام محضر کې ډزې وکړې خو کله چې د طالبانو د ولسوالۍ ځواکونه سیمې ته ورسېدل او ویې لیدل چې ډزې کوونکی د کورنیو چارو وزیر سراج الدین حقاني اوښی دی، له پوښتنې پرته یې سیمه پرېښوده او لاړل.
یو ځايي اوسېدونکی وايي، « پر دوی د طالبانو د خوست والي او امنیه قوماندان خبر دي، چې دا ډله په خوست کې عامه نظم ګډوډوي خو بیا هم د سراج الدین حقاني له وېرې غږ نشي کولی او خپلو امنیتي ځواکونو ته یې ویلي چې له دوی سره کار مه لرئ.
د حقاني اوښی په عمان کې سفیر دی
په خوست کې ځایي سرچینو افغانستان انڼرنشنل ته وویل چې د سراج الدین حقاني مشر اوښی او د احمد او اسامه مشر ورور حافظ عمر په عمان کې د افغانستان د سفارت د سرپرست په توګه ټاکل شوی، خو حافظ عمر د طالبانو له واک ته رسېدو وړاندې په دې ډله کې غړیتوب نه درلود.
د جمهوریت پر چارواکو نیوکې دا وې، چې نژدې خپلوان په لوړو څوکیو ګماري خو اوس لیدل کېږي چې د طالبانو د څو چارواکو زامن او نژدې خپلوان د حکومت په لوړو څوکیو کې کار کوي.
ځینې هغه خوست میشتي چې له اسامه او احمد سره نژدې پاتې شوي دي، وايي چې د کورنیو چارو وزارت او د کابل د پاسپورټ ریاست کې برلاسي دي او ځینې کارونه د پیسو په بدل کې کوي.
یوه ځايي اوسېدونکي وویل:« پاسپورټونو ته مو اړتیا درلوده او دوی د پنځه زره ډالرو په بدل کې په یوه ورځ کې اته پاسپورټونه واخېستل.»
دغو خوست میشتو د طالبانو د کورنیو چارو وزیر سراج الدین حقاني څخه وغوښتل، چې د خپلو اوښيو د خپلسریو مخه ونیسی او اچازه ورنه کړي چې د زور له لارې عامه نظام ګډوډ او د خلکو ژوند خراب کړي.
د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت ویلي، چې امیرخان متقي په یاده غونډه کې وینا هم کړې؛ خو دغه وزارت بیا د متقي د وینا جزییات نه دي خپاره کړي.
امیرخان متقي د یادې غونډې په څنډه کې د ځینو غړو هېوادونو له بهرنیو چارو وزیرانو سره هم لیدلي او پر دوه اړخیزو مسایلو یې خبرې کړي دي.
د دغه انځور له مخې، د افغانستان ملي درې رنګه بیرغ د اسلامي هېوادونو د همکاریو سازمان د بیرغونو په منځ کې لیدل کېږي؛ نو په دې ډول سره یاد سازمان په غونډو او نورو سیمه ییزو او نړۍوالو کنفرانسونو کې د طالبانو د بیرغ له اېښودولو ډډه کوي.
طالبان په افغانستان کې له نږدې څلور کلنې واکمنۍ سره-سره د اسلامي هېوادونو په ګډون هېڅ هېواد په رسمیت نه دي پېژندلي؛ خو له دې سره بیا د سیمې ځینې هېوادونه له طالبانو سره ډيپلوماتيکې اړیکې پالي.
دا لومړی ځل نه دی، چې د اسلامي هېوادونو د همکاریو سازمان د بهرنیو چارو وزیرانو په ډلهییز انځور کې د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت سرپرست له حضوره مخنیوی کېږی.
امیرخان متقي تېر کال هم د دې اجازه نه درلوده، چې د اسلامي هېوادونو د همکاریو سازمان د بهرنیو چارو وزیرانو د رسمي غونډو په انځورونو کې چې په کامرون جمهوري او پاکستان کې جوړې شوې وې، ګډون وکړي.
اسلامي هېوادونه له طالبانو سره پر ځینو مهمو مسایلو لکه له ترهګرۍ سره د مبارزې، د بشري حقونو او په ځانګړې توګه د ښځو د حقونو د رعایتولو، د ټولګډونه دولت د جوړښت او د لږکیو حقوقو ته د درناوي په تړاو اختلاف لري.
طالبانو له شپږم ټولګي پورته د نجونو زده کوونکو پر مخ د ښوونځیو او همداراز د پوهنتونونو دروازې تړلې دي.
د اسلامي هېوادونو د همکاریو سازمان په وار-وار اعلان کړی، چې په افغانستان کې د نجونو او ښځو پر زده کړو بندیز هېڅ دیني توجیه نه لري.
