د برېتانیا د حکومتي معلوماتو له مخې، د اسبیسټوس (Asbestos) د وژونکو موادو له امله د وژل شویو نظامیانو شمېر، د افغانستان د جګړې پر مهال د طالبانو لهخوا د وژل شویو برېتانوي سرتېرو پرتله نهه برابره لوړ دی.
د ډيلي مېل د راپور له مخې، د دغې وژونکې مادې له امله چې په خرابو نظامي استوګنځایونو، بېړیو، اوبتلو، چورلکو او ټانکونو کې شته، هر کال په منځني ډول ۸۹ کسان د میسوتیلیوما (Mesothelioma) پر وژونکي سرطان اخته کېږي، دغه سرطان د اسبیسټوس له امله رامنځته کېږي.
په افغانستان کې په تېرو شلو کلونو کې له ۲۰۰۱ تر ۲۰۲۱ کال پورې له طالبانو سره په جګړه کې ۴۰۵ برېتانوي سرتېري وژل شوي، حال دا چې په دې موده کې د اسبسټوس اړوندو ناروغیو له امله ۳۵۶۰ کسان مړه شوي دي.
د اسبیسټوس اړوند ناروغۍ د برېتانیا تر ټولو ستره صنعتي وژونکې ناروغۍ دي، چې هر کال له ۵۰۰۰څخه زیات خلک وژني. له دې ډلې نیمایي یې د میسوتیلیوما له امله مري. د اسبیسټو له فایبرو سره تر تماس وروسته د دغې ناروغۍ نښې له ۲۰ تر ۶۰ کلونو وروسته څرګندېږي او له تشخیص وروسته اکثره ناروغان په یوه کال کې مري.
اسبېسټوس څه شی دی؟
«اسبیسټوس (Asbestos) یو طبيعي منرال دی، چې له څو ډوله فایبرو څخه جوړ شوی او دغه فایبرونه ډېر نري، قوي او د اور، تودوخې، کیمیاوي موادو او زنګ وهلو پر وړاندې مقاومت لري. دغه ماده په تېرو لسیزو کې له ودانیزو موادو سربېره په نظامي تجهیزاتو او نورو صنعتي توکو کې کارول کېده.
دغه منرالونه د زړو ودانیزو موادو د ماتېدو، د ودانیو د نړېدو او یا هم ترمیم پر مهال او زړو بېړیو او نورو نظامي تجهیزاتو د بیا کارونې پر مهال خپرېږي او کله چې دغه فایبرونه څوک تنفس کړي، نو بیا د میسوتیلیوما (Mesothelioma)د سږو یا معدې پر سرطان او ساه لنډۍ اخته کېږي. اسبیسټوس اوس په ډېریو هېوادونو کې بند دی، یعنې نه کارول کېږي.»
د برېتانیا د کاري حفظ الصحې ټولنه وایي، پخواني پوځیان تر عامو خلکو لس برابره زیات د اسبیسټوس اړوند ناروغیو له ګواښ سره مخ دي او ډېری مړه شوي کسان مسلکي نظامیان دي.
د ۲۰۱۶ کال راهیسې چې د پوځي میسوتیلیوما د تاوان ورکړې ځانګړې څانګه فعاله شوه، د برېتانیا د دفاع وزارت د شمېرو له مخې، تر اوسه پر یادو ناروغیو اخته ۸۰۳ کسانو ته ۱۱۲ اعشاریه ۵ میلیونه پونډه ورکړل شوي دي.
د روغتیا او خوندیتوب ادارې کلنۍ شمېرې ښيي، چې په ورته شمېر کسان د اسبیسټوس اړوند نورو ناروغیو له امله مړه شوي دي.
