فایننشل ټایمز ورځپاڼې په یوه تازه خپور شوي راپور کې ویلي، چې د افغانستان پر ځای اوس په پاکستان کې ډېر کوکنار کرل کېږي. پاکستان غواړي، چې دغه کښتونه ویجاړ کړي؛ خو له یوې خوا د دغه کښت ویجاړول ډېر لګښت غواړي او له بلې خوا په نا امنه سیمو کې د یاد کښت ویجاړول ګران کار دی.
پر سپین او ګلابي رنګه ګلانو لرونکو دغه کښت بېپیلوټه الوتکې ګرځي او وسلهوالو ته لارښوونه کوي، چې د کېمیاوي درملو او ماشینونو په وسیله د کوکنارو کښتونه ویجاړ کړي.
د بلوچستان پوله ساتي ځواکونه وېره لري، چې د کوکنارو د کښت ډېروالی به دغه سیمه د تاریاکو په مرکز بدل کړي، روږدي به ډېر شي او د هغو مخالفو وسلهوالو ډلو لپاره به هم مالي سرچینه وي، چې یوازې یې تېر کال تر ۲ زره ډېر خلک وژلي دي.
د بلوچستان سر وزیر سرفراز بګټي د چهارشنبې په ورځ وویل: «موږ به چا ته اجازه ورنه کړو، چې په یوه انچ ځمکه کې هم کوکنار وکري؛ ځکه چې دا یو بدنامه بوټی دی.»
د دغه سیمې په اړه خپرې شوي ویډیوګانې او مرکې ښيي، چې چارواکي غواړي د کوکنارو زرګونه هکټاره کښتونه ویجاړ کړي. یوه چارواکي وویل: «دغه عملیات ډېر لګښت غواړي، یوازې سږکال لږ تر لږه یو میلیارډ روپۍ (۳.۵ مېلیونه ډالر) لګښت پرې راغلی دی.»
هغه زیاته کړه: «موږ سږکال د کوکنارو زرګونه جریبه کښت ویجاړ کړ؛ خو په هر فصل کې د دغه کښت ویجاړول ډېر لګښت غواړي.»
په وچ بلوچستان کې د کوکنارو کښت په لمریزه برېښنا خړوبېږي، چې دغه کښت له ۱۹۹۰ کال راوروسته بیا د ودې په حال کې دی.
اسلاماباد د بلوچستان پر ډېرو سیمو واک لري؛ خو په هغو سیمو کې چې بلوڅ بېلتونپال له پوځ سره په جګړه بوخت دي؛ د کوکنارو د کښت ویجاړولو عملیات ټکني او ان ناشوني شوي دي.
د واشنګټن د بروکېنګز انسټیټوټ څېړونکې اغلې ونډا فيلباببراون وویل: «د کوکنارو کښت اوس پاکستان ته راګرځېدلی دی، په تېره بیا د بلوچستان په هغو سیمو کې مخ پر ډېرېدو دی چې د بلوڅ وسلهوالو په لاس کې دي.»
د نشهيي توکو برېتانوی کارپوه ډیویډ منسفیلډ د السیس په نوم برېټانوۍ موسسې د سپوږمکۍ انځورونه وڅېړل او دا پایله یې ترلاسه کړه، چې په بلوچستان کې یوازې په دوو کوچنیو سیمو کې ۸۱۰۰ هیکټاره ځمکو کې کوکنار کرل شوي دي.
منسفیلډ وویل: «ما هیڅکله په دومره وړه سیمه کې د کوکنارو دومره لویې کروندې نه دي لیدلي. په ۲۰۱۷ کال کې افغانستان د هغو هېوادو د نوملړ په سر کې و، چې ډېر کوکنار په کې کرل کېدل؛ خو ما په افغانستان کې هم په وړو سیمو کې د کوکنارو دومره لویې کروندې نه وې لیدلې.»
د منسفیلډ او السیس موسسې د ارزونې له مخې؛ په ۲۰۲۳ کال کې د پښتونخوا او سند ایالتونو په ګډون په پاکستان کې د کوکنارو د کښت ټول مساحت ۳۸۰ هکټاره و؛ خو په ۲۰۲۵ کال کې دغه کښت زرګونه هکټارو ته رسېدلی دی.
منسفیلډ زیاته کړه، په پاکستان کې د کوکنارو کښت او افغانستان کې د مافیايي ډلو لهخوا د تاریاکو زېرمه کول د هیروینو بیې ټیټې ساتلې دي او اروپا ته د نورو کېمیاوي نشهيي توکو صادرولو اړتیا نه ده پېښ شوې.
منسفیلډ وویل: «یوازې د ۲۰۲۵کال د کوکنارو د کښت انځورونه ښيي، چې د بلوچستان په۸۱۰۰ هکټاره ځمکو کې کوکنار کرل شوي دي. د دغه کښت له تاریاکو څخه ۳۸ مټریک ټنه هیرویین جوړېږي، چې د برېټانیا کلنۍ اړتیا پوره کولای شي.»
راپور کاږي، له همدې امله په افغانستان کې څو مېلیونه هغه خلک بې روزګاره شول چې د کوکنارو د کښت له امله یې روزي پيدا کوله؛ له همدې امله هغوی د دغه کښت لپاره د فرضي کرښې بلې غاړې ته دا کښت انتقال کړ. افغان بزګرو هلته له ځايي خلکو څخه ځمکې په اجازه واخیستې او هلته یې کوکنار وکرل.
پاکستاني چارواکو د نشهيي توکو د کاروبار پړه پر افغان کډوالو ورواچوله، چې په دې ډول په ډلهییز او جبري ډول د افغان کډوالو شړلو لپاره د خپلو خلکو ملاتړ ترلاسه کړي.
پخوا د افغانستان د ټولو تاریاکو یوازې نیمايي یې په هلمند ولایت کې تولیدېدل؛ خو په ۲۰۲۳کال کې په دغه ولایت کې د کوکنارو کښت ۹۹ سلنه کم شوی او اوس هلته دغه کښت له ۱۲۹زره هکتارو څخه یوازې ۷۴۰هکټارو ته راټیټ شوی دی.
په دې اړه د هلمند یوه بزګر وویل: «په هلمند کې اوس کار نهشته، خلک مجبور دي چې د کار لپاره بل ځای ته ولاړ شي.»
کله چې درې کاله مخکې په افغانستان کې طالبانو د کوکنارو پر کښت بندیز ولګاوه؛ دغه کښت په پاکستان کې دود شو، چې سږکال یې کښت خورا لوړ شوی دی ځکه چې په افغانستان کې د تاریاکو زېرمې مخ پر کمېدو دي او دا د پاکستان لپاره د ګټې یو ښه فرصت دی.
فایننشل ورځپاڼې په دې اړه د پاکستان له نشهيي توکو سره د مبارزې ادارې سره ځينې پوښتنې شریکې کړې؛ خو دغه ادارې له ځواب ویلو ډډه کړې ده.