د طالبانو د سوداګرۍ وزیر نورالدین عزیزي وايي چې هند د افغانستان د کرنیزو محصولاتو د صادراتو لپاره یو ښه انتخاب دی. هغه له هند سره د افغانستان د سوداګرۍ د زیاتوالي غوښتنه کړې ده. د طالبانو ادارې مخکې ویلي وو چې له هند سره د سوداګرۍ اوسنی حجم شاوخوا یو ملیارد ډالر دی.
د طالبانو سوداګرۍ وزیر نورالدین عزیزي د جمعې په ورځ، د لیندۍ ۲۱مه د طالبانو تر واک لاندې ملي تلویزیون ته ویلي چې هند د خپل نفوس او اقتصادي ځواک له پلوه د اقتصادي تعاملاتو لپاره یو ښه ډګر دی.
د طالبانو د سوداګرۍ وزیر چې د روان کال د لړم میاشتې په پای کې د یوه پلاوي مشرۍ هند ته سفر کړی و، اعلان وکړ چې له هند سره د سوداګرۍ حجم به له اوسني کچې څخه زیات شي.
د پاکستان او طالبانو ترمنځ د تاوتریخوالي له زیاتیدو وروسته، د دواړو خواوو ترمنځ سوداګریزې اړیکې وځنډول شوې او د دواړو هیوادونو ترمنځ ټول بندرونه او لارې تړل شوې دي.
د طالبانو د صنعت او سوداګرۍ وزارت ویلي، چې د ۱۴۰۴کال په تېرو ۷میاشتو کې د ایران او افغانستان ترمنځ د سوداګریزې راکړې ورکړې کچه یو مېلیارد او ۹۲۱مېلیون ډالرو ته رسېدلې ده. دغه وزارت ایران له خپلو مهمو سوداګریزو شریکانو ګڼي.
له پاکستان سره د طالبانو د سوداګریزې راکړې ورکړې تر بندیز وروسته د افغانستان په سوداګریز بازار کې د ایران ارزښت نور هم ډېر شوی او افغان سوداګرو ورته مخه ډېره کړې ده. د طالبانو د یاد وزارت د راپور پر بنسټ؛ د افغانستان او ایران دوه اړخیزې سوداګریزې معاملې په تېرو اوو میاشتو کې یو میلیارد او ۹۲۱ مېلیون ډالرو ته رسېدلې دي. په راپور کې راغلي، چې ایران د افغانستان له بنسټیزو او مهمو سوداګریزو شریکانو څخه بلل کېږي.
یاد وزارت زیاتوي، چې د دواړو هېوادونو ترمنځ ډېره برخه راکړه ورکړه تېل، خوراکي، ودانیز او صنعتي توکي جوړوي. د طالبانو د دغه وزارت چارواکي وايي، چې د دواړو هېوادونو ترمنځ د وارداتو او صادراتو بهیر پورته روان دی او د پام وړ زیاتوالی پهکې راغلی دی.
له پاکستان سره کړکېچ؛ طالبان د بدیلې سوداګرۍ په لټه کې
له دې وړاندې د طالبانو د صنعت او سوداګرۍ وزارت ویاند عبدالسلام جواد اخوندزاده ویلي و، چې طالبان د چابهار بندر د کارونې پراخول او د سوداګریزو لارو متنوع کول د دې لپاره څاري چې د افغانستان د ټرانزیت موقعیت پیاوړی شي. هغه زیاته کړې وه، چې دغه تګلاره به د ټرانزیتي لارو د پراختیا، د بیو د مدیریت، د صادراتو د ځنډ مخنیوي، د کاروباریانو د ستونزو د حل او ازادو اوبو ته د لا ښه لاسرسي لامل شي.
له ایران سره د طالبانو سوداګریزې اړیکې داسې مهال زیاتېږي، چې هممهاله لا هم پر ډیورنډ کرښه له پاکستان سره د سوداګریزې راکړې ورکړې پرمخ دروازې بندې دي او طالبانو افغان سوداګرو ته د بدیلو لارو موندلو خبره کړې ده. اسلاماباد او طالبانو د کړکېچ د ختمولو لپاره په ترکېې، قطر او سعودي عربستان کې مذاکرات هم کړي؛ خو تر اوسه یې کومه عملي پایله نهده ورکړې.
له دې ور هاخوا طالبانو د منځنۍ اسیا هېوادونو په ځانګړې توګه تاجکستان او ازبکستان ته هم خپله پاملرنه ډېره کړې او ورسره یې د سوداګرۍ په تړاو ناستې ولاړې هم کړې دي. طالبانو ویلي، هڅه کوي چې حیرتان بندر له لارې منځنۍ اسیا سره خپلې سوداګریزې راکړې ورکړې لا پراخې کړي.
په اسلام اباد کې د امریکا سفارت چارسمبالې ناتالي بیکر وایي چې د امریکا د صادراتو او وارداتو بانک(یو ایس ایګزم) په بلوچستان کې د مهمو منرالونو د کان کیندنې د ملاتړ لپاره د ۱،۲۵ میلیارد ډالرو تمویل منظور کړی دی. نوموړې دا د دواړو هېوادونو او بلوچستان د پرمختګ لپاره مهم ګام ګڼلی.
بیکر په یوه ویډیویي پیغام کې ویلي چې د ایګزم بانک تمویل به په راتلونکو کلونو کې تر ۲میلیارده ډالرو پورې د کانکېندنې امریکایي وسایل او تخنیکي خدمات د رېکوډېک کان د چارو لپاره پاکستان ته واستوي.
د هغې په وینا، دغه پروژه به په امریکا کې ۶۰۰۰ دندې او په بلوچستان کې ۷۵۰۰دندې رامنځته کړي.
ناتالي بیکر وویل:«رېکوډېک پروژه د کانکېندنې هغو پروژو لپاره یوه نمونه ده چې هم د امریکا صادراتو ته ګټه رسوي او هم د پاکستاني ټولنو لپاره د عوایدو او پرمختګ لامل کېږي.»
هغې زیاته کړې چې د ولسمشر ټرمپ اداره د داسې لویو اقتصادي تړونونو پر پراخولو ټینګار کوي او دا یې د امریکا د بهرنۍ تګلارې مهمه برخه ګرځولې ده.
رېکوډېک د مسو او سرو زرو یو ستر کان دی چې په بلوچستان کې موقعیت لري او د نړۍ د لویو زیرمو په ډله کې شمېرل کېږي.
تېره میاشت د ایګزم بانک مشر جان ژوانوویچ فایننشل ټایمز ورځپاڼې ته ویلي و چې دا بانک به د امریکا او د هغې د متحدینو د عرضې ځنځیرونو د خوندي کولو لپاره په مهمو منرالونو، هستوي انرژۍ او د مایع طبیعي ګاز برخو کې ۱۰۰میلیارد ډالر پانګونه کوي.
د ده په وینا، د پانګونې لومړۍ مرحلې کې به د مصر، پاکستان او اروپا پروژې شاملې وي.
نیویارک ټایمز په خپل تازه رپوټ کې ویلي، چې د افغانستان او پاکستان ترمنځ د سوداګرۍ دوامداره ځنډ او خنډ د دواړو هېوادونو پر میلیونونو کروندګرو، سوداګرو او عامو خلکو ژور منفي اغېز کړی. رپوټ وايي، افغان سوداګر د شړلو له وېرې له پاکستاني بانکونو پانګې باسي.
په راپور کې راغلي چې افغان کروندګرو د خپلو محصولاتو اصلي بازار پاکستان له لاسه ورکړی دی. عبدالله خان، چې درې باغونه یې په پور نیولي، وایي اوس اړ دی چې محصولات د افغانستان ښارونو ته په ټیټه بیه واستوي. هغه اندېښنه لري چې څه ډول به د ۹۹۱زره افغانیو (نږدې ۱۵زره ډالرو) پور ادا کړي.
نوموړي ویلي: «موږ ګاونډیان یو، ژبه مو یو، کلتور مو یو، خو هر ځل چې د دولتونو ترمنځ ستونزې پیدا شي، زیان یې موږ وینو.»
بل خوا په پېښور کې هغه لوی مارکېټ چې پخوا په زرګونو افغان دوکاندارانو او لاسي خرڅوونکو پکې فعالیت درلود، اوس یې د پلور او پېر اندازه نیمایي ته راکښته شوې ده. بازار دومره تش شوی چې پېرودونکي پرته له ګڼې ګوڼې ګرځېدای شي.
نیویارک ټایمز وایي چې په ۲۰۲۴کال کې د افغانستان او پاکستان د سوداګرۍ ارزښت ۱۳۲.۲۶میلیارده افغانۍ (شاوخوا ۲میلیارده ډالر) و.
پاکستان د خپل ستر نفوس او د سمندر له لارې د افغانستان د وصل نقطې په توګه، د افغانستان اقتصاد ته خورا مهم پاتې شوی دی.
تر مني وړاندې، د افغانستان ۴۰ سلنه صادرات پاکستان ته وو، افغانستان پاکستان ته د ډبرو سکرو په لېږلو سره په بدل کې سمنټ او درمل اخیستل، خو د تلې له ۱۹مې راهیسې سلګونه لارۍ او کانتینر د ډیورند کرښې هغې غاړې ته ولاړ دي او د تګ اجازه نه لري.
د عبدالوکیل په نوم یوه افغان موټرچلوونکي، په تورخم کې نیویارک ټایمز ته ویلي:«کله چې موږ دلته ودرول شوو، لا منی و؛ اوس د ژمي په درشل کې یو.»
موټرچلوونکي وايي، د غلا له ویرې شپه په وېره تېروي، ځکه غله د هغوی د موټرو د بیټرۍ د غلا هڅې کوي.
پاکستانۍ اقتصادي څېړونکې عظمیه چیمه وايي: « داسې نه ښکاري چې طالبان به له پاکستان سره اړیکې ژر ښې کړي، او د پاکستان پوځ هم د شاتګ لپاره کومه نښه نه ښيي. هیڅ روښانه لوری نه لیدل کېږي.»
اقتصادپوهان وایي چې دا سوداګریز جنجال دواړو لوریو ته د سخت زیان سبب شوی.
په پاکستان کې د فقر کچه ۲۵ سلنې ته رسېدلې، چې دا په نږدې یوه لسیزه کې تر ټولو لوړه کچه ده.
له بلې خوا افغان سوداګر، له پاکستان څخه د شړلو له وېرې، له پاکستاني بانکونو څخه خپلې پانګې باسي، او پاکستاني شریکان هم په ګډ کار کې احتیاط کوي.
د طالبانو د صنعت او سوداګرۍ وزارت وايي، چې افغانستان له پاکستان سره د توکو د وارداتو او صادراتو له انحصاره راوتلی دی. نوموړی وايي، د توکو بیې تر ډېره ثابتې پاتې دي. خو د طالبانو د احصایې او معلوماتو ادارې تېره ورځ وویل چې په تېره میاشت کې د توکو بیې۲،۳ سلنه لوړې شوې دي.
د یاد وزارت ویاند عبدالسلام جواد ویلي چې له پاکستان سره د سوداګرۍ له بندېدو وروسته افغان سوداګرو ته نوي سیمهییز او نړیوال بازارونه موندل شوي او وايي، چې په هېواد کې د خوراکي او غیرخوراکي توکو بیې تر ډېره ثابتې پاتې دي او سوداګري د سیمې له هېوادونو سره په چټک ډول لوړېږي.
د هغه په وینا، افغانستان له ایران، هند او ترکیې سره د وارداتو قراردادونه پراخ کړي او د دغو هېوادونو له لارې بدیلې سوداګریزې لارې فعالې شوې دي.
د طالبانو د سوداګرۍ وزارت ویاند په داسې حال کې د نویو بازارونو او بدیلو لارو د موندلو خبره کوي چې لاهم د افغانستان د سوداګرو ۱۲ زره کانتینره توکي په پاکستان کې بند پاتې دي.
طالبانو ددغو کانتینرونو او سوداګرو د ستونزو د حل په تړاو تر اوسه هیڅ اقدام نه دی کړی.
د اقتصادي چارو شنونکي وايي، چې د توکو بیې درې میاشتې وروسته ګرانېدای شي، ځکه په مارکیټ کې شته توکي ورو ورو کمیږي او عرضه د پخوا په پرتله کمه ده.
د ننګرهار په شيخ مصري صنعتي ښارګوتي کې د يوه افغان پانګهوال په دوه ميليونه امريکايي ډالرو پانګونې سره د «المعيار»په نوم د تېلي نباتاتو د پروسس او غوړيو توليدي فابريکې فعاليت پيل کړ. دغه فابريکه په ۲۴ساعتونو کې د دوه سوه ټُنه نباتاتو د پروسس وړتيا لري او ترې تېل او غوړي تولیدېږي.
د دغې کارخونې مسوول نقیبالله احساس وايي، دوی له سويابينو، زغر، لمرګلي، کنوله او نورو بوټو څخه تېل او غوړي توليدوي او خام مواد يې په کور دننه برابرېږي.
نوموړی وايي، له دې سربېره د چرګانو صنعتي فابريکو ته هم خام مواد برابروي او اړتيا نشته چې له ګاونډيو هېوادونو وارد شي او همداراز یې ژمنه وکړه، چې راتلونکي کال ته به لس زره بزګرانو ته د سويابينو اصلاحي شوي تخم او کيمياوي سرو زمينه هم برابره کړي.
د ننګرهار ولایت لپاره د طالبانو د رسنیو دفتر د دوشنبې په ورځ (د لیندۍ ۱۷مه) د یوې خبرپاڼې په خپرولو سره وویل، د دغه ولایت لپاره د طالبانو د کرنې رييس محمد ولي محسن د تېلي نباتاتو زياتوالي، تخنيکي او نورو برخو کې د همکارۍ ډاډ ورکړ او همداراز یې ژمنه وکړه، چې د بزګرانو او مالدارانو پياوړتيا لپاره به تمويل کوونکي پيدا کړي، څو د خوړو، کرنې، مالدارۍ او د دې برخې محصولاتو په برخه کې هېواد پرځان بسيا شي.
د یادونې وړ ده، چې دمګړی په دغې کارخونه کې سل کسان په مستقيم او زرګونه نور په غېر مستقيم ډول کار کوي.
