یونسکو د ۲۰۲۲–۲۰۲۵ کلونو نړۍوال راپور خپور کړی، چې پهکې د رسنیو ازادي، خپلواکي او د خبریالانو د خوندیتوب په اړه معلومات راغلي دي. راپور څرګندوي، چې ازاده، خپلواکه، څو اړخیزه او مسلکي خبریالي د ډیموکراسۍ بنسټ او د دوامداره پرمختګ موخو ترلاسه کولو لپاره مهم شرط دی.
یونسکو وايي، د خبریالانو خوندیتوب یوازې د رسنیو د ازادۍ خبره نهده؛ بلکې د ټولنې د روڼتیا، معلوماتو ته د لاسرسي او د بشري حقونو د ټینګښت لپاره هم حیاتي اهمیت لري. راپور وړاندیز کوي، چې د خبریالانو د خوندي چاپېریال برابرول باید د حکومتونو، نړۍوالو ادارو او مدني ټولنو لپاره لومړیتوب وي.
ورته مهال په افغانستان کې د طالبانو بیاځل واکمنېدو راهیسې د بیان او د رسنیو د ازادۍ وضعیت تر سخت فشار لاندې دی. راپورونه ښيي، چې د طالبانو تر واک لاندې رسنۍ له سخت سانسور سره مخامخ دي.
خبریالان یوازې هغه خبرونه خپرولای شي، چې د واکمنو لپاره «د منلو وړ» وي. د هر ډول نیوکې یا ناخوښې تبصرې په صورت کې خبریالان د بند، شکنجې او نورو سزاوو سره مخ کېږي.
د طالبانو د اطلاعاتو او کلتور وزارت لهخوا هر ډول نارسمي او نامنظور شوی راپور په جدي ډول سرغړونه ګڼل کېږي. د ښځینه خبریالانو شمېر د طالبانو د فشارونو له امله په پراخه کچه کم شوی او ډېری ښځینه خبریالانې اړ اېستل شوې، چې خپلې دندې پرېږدي.
د راپورونو له مخې، اوسمهال اووه خبریالان د طالبانو په بند کې دي؛ خو دوه خبریالان تازه د طالبانو له بنده خوشې شوي دي. یاده دې وي، چې د خبریالانو ستونزې یوازې تر افغانستان نه محدودې نهدي؛ بلکې ډېری افغان خبریالانو د طالبانو لهخوا د پراخو ګواښونو له کبله یې هېواد پرېښی او اوس په ګاونډیو هېوادونو کې له پراخو ننګونو سره مخ دي.
په پاکستان او ایران کې د جلاوطنه خبریالانو لپاره د ویزې ستونزې او د جبري ستنولو ګواښونه هغه څه دي، چې د دوی پر وړاندې یې حالت لاترینګلی کړی. نړۍوال راپورونه څرګندوي، چې خبریالان د نړۍ په ګوټ، ګوټ کې د ازادۍ او خوندیتوب له جدي ننګونو سره مخ دي؛ خو په افغانستان کې دغه ننګونې تر بل هر ځای پراخې دي.