د جمهوري نظام پر مهال د کورنیو چارو پخوانی وزیر علياحمد جلالي له افغانستان انټرنشنل سره په مرکه کې ویلي، د طالبانو اوسنی مشر هبتالله اخوندزاده د طالبانو له دوو پخوانیو مشرانو ملا محمد عمر او اختر محمد منصور څخه ځان غوره ګڼي.
علياحمد جلالي په دې مرکه کې ویلي، د طالبانو بنسټګر او لومړنی مشر ملا محمد عمر «هوتک» او یو سیمهییز ملا و.
جلالي زیاتوي، ملا عمر د دیني زدهکړو له اړخه تر هبتالله اخوندزاده ډېر ضعیف و او په وینا یې، ملا عمر په خپله واکمنۍ کې د هبتالله په کچه دومره واکمن او ځواکمن نهو.
د طالبانو بنسټګر ملا محمد عمر په ۱۳۹۲ کال کې ومړ، خو مړینه یې دوه کاله وروسته اعلان شوه او لا هم د هغه د مړینې د لامل په تړاو ګڼ ابهامات شته. له ملا عمر وروسته اختر محمد منصور د طالبانو مشرۍ ته ورسېد.
د علياحمد جلالي په باور، د ملا محمد عمر ځای ناستی ملا اختر محمد منصور تر ملا عمر هم ډېر ضعیف مشر و او په وینا یې، منصور د یوه ایډیولوژیک مشر پر تله تر ډېره یو سوداګر و.
ملا اختر محمد منصور هم په ۱۳۹۵ کال کې د ایران او پاکستان تر منځ په پوله کې د امریکا په یوه هوايي برید کې ووژل شو.
د افغانستان د کورنیو چارو پخوانی وزیر علياحمد جلالي وايي، هبتالله اخوندزاده نورزی دی او په کندهار کې یې قومي سټه پیاوړې کړې ده.
جلالي زیاته کړه: «هبتالله په فقهي او علمي برخو کې تر نورو ځان غوره ګڼي» او په وینا یې، هبتالله فکر کوي چې د طالبانو په لاره کې یې قرباني هم ورکړې او د یوه روایت لهمخې، یو زوی یې د ځانمرګي بریدګر په توګه له امریکايانو سره په جګړه کې وژل شوی دی.
علياحمد جلالي چې اوس د امریکا په یوه پوهنتون کې استاد هم دی زیاتوي، د طالبانو اوسنی مشر هڅې کوي چې د نورو تر اغېز لاندې رانهشي او ان د ځان لپاره یې «د روم امپراتورانو په څېر ساتونکي» ګومارلي دي.
هغه په دې اړه چې هبتالله ولې په کندهار کې مېشت دی وویل، اخوندزاده ځان له حکومت څخه غوره ګڼي، ځکه خپل مشروعیت له خلکو نه، بلکې «الهي» ګڼي.
د نوموړي په وینا، د طالبانو مشر د خپلې واکمنۍ د دوام لپاره پر دیني مدرسو او قومي مسایلو تکیه لري او له همدې امله یې په هېواد کې ډېرې دیني مدرسې جوړې کړي، څو ورسره یې واکمني دوام ومومي او فرامین یې په غوره توګه عملي شي.
د یادونې وړ ده، چې هبتالله په تېرو څه باندې څلورو کلونو واکمنۍ کې په ټولو دولتي ادارو کې خپل نفوذ ساتلی او هېڅکله هم د رسنیو مخ ته نهدی ښکاره شوی او د راپورونو لهمخې، له هېڅ بهرني چارواکي سره یې په رسمي توګه نهدي کتلي.
ملا محمد عمر د خپلې واکمنۍ پر مهال له بهرنیانو سره ګڼې لیدنې درلودې او له راډيويي رسنیو سره یې مرکې هم کولې.
د کراچۍ په بندر کې د افغان سوداګرو په بند پاتې کانټینرونو کې غوړي، بوره او نور خوراکي او غئر خوراکي توکي بار دي. سوداګر په تمه دي، چې د طالبانو او پاکستان ترمنځ د اړیکو له نرمېدو وروسته به یاد سوداګریز توکي افغانستان ته ولېږدول شي.
د طالبانو او پاکستان ترمنځ د شخړو تر رامنځته کېدو مخکې د افغانستان د سوداګرۍ لویه برخه د پاکستان له لارې ترسره کېده، خو اوس هر څه په ټپه ولاړ دي.
یو افغان سوداګر چې نه غواړي نوم یې واخیستل شي، افغانستان انټرنشنل-پښتو ته وایي: «دا توکي زموږ د شخصي پانګې حاصل دي. هر کانټینر تر ۳۰ زره ډالرو یا تر دې هم زیات ارزښت لري، خو په دې دوه نیمو میاشتو کې د هر کانټینر نږدې نیمه بیه یوازې په ډمرچ کې ولاړه ده. که همداسې دوام وکړي، موږ به سراسر تاوانیان شو».
افغان سوداګر وایي، چې د طالبانو او پاکستان ترمنځ د شخړو او سیاسي مخالفتونو له امله یې سوداګریزې چارې له جدي زیان سره مخ شوې دي. د هغوی په وینا، د سوداګریزو لارو بندېدل، د توکو اوږدمهاله ځنډ او د بندرونو او ګمرکونو اضافي لګښتونه د دې لامل شوي، چې هره ورځ ورته مالي تاوانونه واوړي او د سوداګرۍ عادي بهیر یې له سختو ستونزو سره مخ کړي دي.
یادو افغان سوداګرو افغانستان انټرنشنل ـ پښتو ته ویلي، چې پاکستان د سوداګریزو لارو د پرانېستلو لپاره چمتووالی ښودلی، خو افغان طالبان د سوداګریزو لارو د پرانېستلو په بدل کې له پاکستان څخه د «قوي ضمانت» غوښتنه کوي.
یو بل افغان سوداګر چې نه غواړي نوم یې واخیستل شي، وایي: «طالبانو موږ ته ویلي دي چې پاکستان باید داسې تضمین ورکړي، چې که د دواړو هېوادونو ترمنځ هر ډول درنه جګړه رامنځته شي او یو پر بل توغندي او راکېټونه وولي، بیا هم باید سوداګریزې لارې بندې نهشي.»
د یاد سوداګر په وینا، طالبان پر پاکستان ټینګار کوي چې د تېرو دوه نیمو میاشتو په موده کې د لارو د بندېدو له امله د افغان سوداګرو ټول مالي زیانونه جبران کړي.
افغان سوداګرو ویلي، چې له پاکستان سره د سوداګریزو اړیکو د بېرته فعالولو په موخه یې خپلې غوښتنې او ستونزې د ملا هبتالله په ګډون د طالبانو تر لوړپوړو چارواکو رسولي، خو لا هم د حل په اړه هېڅ څرک نه ښکاري: «موږ دا موضوع تر وزارتونو، ملا برادر او د ملا هبتالله تر دفتر پورې رسولې، خو تر اوسه یې عملي حل نه دی موندل شوی. اوس نه پوهېږو چې څه وکړو.»
د پاکستان په کراچۍ بندر کې د توکو په بند پاتې کانټینرونو کې ډېره برخه د کندهاري سوداګرو ده. دوی ویلي، چې د تېرو دوو میاشتو په موده کې د اوښتي زیان سربېره، ولایتي ادارې لا هم د دوی غږ نه دی اورېدلی.
کندهاري سوداګر وایي، پاکستان اجازه نهورکوي چې د توکو بار بند پاتې کانټینرونه دې بېرته چابهار بندر ته انتقال او له هغه لارې افغانستان ته وارد کړي.
یو کندهاري سوداګر چې نه غواړي نوم یې په راپور کې ذکر شي، وایي: «موږ ته ویل کېږي چې کانټینرونه باید همدلته پاتې شي، ځکه چې افغانستان ته د انتقال امکان یې د پاکستان او طالبانو د ستونزو له امله نه شته او پاکستان یې بېرته شاته نه پرېږدي.»
افغان سوداګرو زیاته کړې، چې د لارو بندښت د پاکستان په زیان دی خو که لارې پرانېستل شي د دواړو لوریو سوداګر به ګټمن شي.
د لارو د بندښت له امله د روانو زیانونو په اړه یو افغان سوداګر افغانستان انټرنشنل-پښتو ته ویلي:«زموږ حساب دا دی چې ۱۰ سلنه زیان افغان سوداګرو ته رسېږي، خو ۹۰ سلنه زیان بیا د پاکستان اقتصاد او سوداګرو ته اوړي، د ډیمرچ پیسې هم د پاکستان حکومت ته نه رسېږي، بلکې ټولې یې بهرنۍ کمپنۍ اخلي.»
افغان سوداګرو ویلي، چې اوس یې د پاکستان پر ځای د ایران، ازبکستان او د منځنۍ اسیا د نورو هېوادونو سره د بدیلو لارو په توګه سوداګري زیاته کړې ده، خو یادې لارې د پاکستان په پرتله اږدې او لګښتونه یې ډېر دي.
په ورته مهال طالبانو ویلي، چې له پاکستان سره د سوداګریزو لارو بندښت په افغانستان کې پر خوراکي او نورو توکو هېڅ ډول منفي اغېز نهدی کړی. د اقتصادي چارو کارپوهان بیا وايي، چې د پاکستان له لارې واردېدونکي ځینې خوراکي توکي د پخوا په پرتله په نسبي ډول ګران شوي دي.
