اوچا په خپل تازه راپور کې ویلي، چې پر افغانستان د طالبانو له واکمنۍ وروسته یادې ډلې شاوخوا ۴۷۰ فرمانونه صادر کړي، چې له ډلې یې ۷۹ فرمانونه په مستقیم ډول ښځې او نجونې په نښه کوي. اوچا زیاتوي، چې سږ کال پر افغان ښځو او نجونو لګېدلي محدودیتونه لا سخت شوي دي.
د ملګرو ملتونو د بشري مرستو د همغږۍ دفتر (اوچا) وایي، د ښځو پر وړاندې د طالبانو تګلارو نه یوازې د ښځو بنسټیز حقونه محدود کړي، بلکې د افغانستان اقتصادي او ټولنیز جوړښت یې هم په ژوره توګه اغېزمن او بدل کړی دی؛ هغه بدلونونه چې د هېواد پر راتلونکې د اوږدمهاله پایلو په اړه جدي اندېښنې راولاړوي.
اوچا د سېشنبې په ورځ (د مرغومي ۹مه) په خپل راپور کې ویلي، د طالبانو د ښځو ضد پالیسیو نه یوازې ښځې له زدهکړو او کار څخه منع کړې، بلکې په اقتصاد او عامه ژوند کې یې د دوی ګډون هم محدود کړی دی.
اوچا خبرداری ورکوي، چې د طالبانو لهخوا د ښځو پر ضد پالیسیو پلي کېدو د ښځو د ژوند، بنسټیزو خدماتو او ټولنیز ملاتړ ته لاسرسی په جدي ډول محدود کړی او له دې سره د جنسیت پر بنسټ د تاوتریخوالي، رواني کړاوونو او ټولنیز فشار خطر هم په بېساري ډول لوړ شوی دی.
د ملګرو ملتونو د بشري مرستو د همغږۍ دفتر همدارنګه ټینګار کړی، چې افغانستان به په راتلونکي میلادي کال کې هم د نړۍ د بشري ناورینونو په سر کې پاتې شي.
دغه سازمان وایي، چې د جګړې، وچکالۍ، د خوړو ناامنۍ، د کډوالو پراخ بېرته ستنېدنه او د افغان ښځو او نجونو له عامه ژوند څخه د سیستماټیک اېستلو له امله افغانستان د نړۍ د بشري ناورینونو په سر کې ځای لري.
د اوچا په وینا، ښځې د اقتصادي محرومیت تر ټولو سخت ډولونه تجربه کوي؛ پر ښځو د حقونو دوامدارو محدودیتونو د هغوی ټولنیز او اقتصادي څنډې ته کېدل لا ژور کړی دی.
په همدې لړ کې، د طالبانو د امر بالمعروف قانون شته محدودیتونو ته رسمي بڼه ورکړې او لا سخت دریځه اقدامات یې ور زیات کړي دي، چې له امله یې عامه ځایونو ته د ښځو لاسرسی او په ټولنیز او اقتصادي ژوند کې د هغوی ګډون نور هم کمزوری شوی دی.
د اوچا د شمېرو لهمخې، د ښځو د کار په ځواک کې د ګډون کچه شاوخوا ۶ سلنه ده او ډېری ښځې یوازې په غېر رسمي کورنیو یا د ژوند د تېرولو فعالیتونو پورې محدودې شوې دي.
په ورته وخت کې هغه ښځې چې د خپلو کورنیو مسوولیتونه لري، د تګراتګ، کار موندنې او مرستو ته د لاسرسي په برخه کې د جوړښتي خنډونو په یادولو سره د عاید نشتوالی او د اوسېدو ځای د خپل تر ټولو لوی نه پوره شوي اړتیا په توګه یادوي.
د کورنیو ښځینه مشرانې
اوچا وایي، ښځې په ځانګړې توګه د کورنیو ښځینه مشرانې د معلوماتو او لاسرسي له جدي خنډونو سره مخ دي؛ ځکه چې ۶۶ سلنه د ښځو تر سرپرستۍ لاندې کورنۍ د نارینهسرپرستو کورنیو په پرتله نه پوهېږي چې څنګه بشري مرستو ته لاسرسی ومومي.
د معلوماتو د لاسرسي نشتوالی د ښځو په مشرۍ کورنیو لپاره د خوړو او پاکو څښاک اوبو د نشتوالي خطر ۷۹ سلنه لوړ کړی دی.
دغه ستونزې ښيي، چې د لاسرسي محدودیتونه او د معلوماتو کموالی څنګه د ښځو او نجونو پر زیانمن وضعیت منفي اغېز کوي او د بشري مرستو اغېزمنتیا او ځواب ویونه لا پسې کمزورې کوي.
د ساتنې ناورین او جنسیتي پایلې
اوچا په دې راپور کې ټینګار کړی، چې افغانستان له یوه جدي ناورین سره مخ دی، چې دا ناورین د پراخو جبري ستنېدنو، د محدودیتونو زیاتوالي، اقتصادي ستونزو او پرلهپسې طبیعي او اقلیمي افتونو د یوځای فشار له امله لا پسې ژور شوی دی.
اوچا خبرداری ورکړی، چې د ساتنې ګواښونه په ځانګړي ډول د ښځو او نجونو لپاره په څرګنده توګه زیات شوي دي، ځکه چې رسمي او محلي د ساتنې سیستمونه سخت کمزوري شوي او خدماتو ته لاسرسی لا محدود شوی دی.
دغه سازمان د ښځو او نجونو پر تګراتګ د محدودیتونو په یادولو سره ویلي، چې ۷۷ سلنه ځواب ورکوونکو د کلتوري یا سیاسي لاملونو له امله د تګراتګ د محدودیتونو خبر ورکړی دی. همدارنګه ۷۰ سلنه کورنیو راپور ورکړی چې په داسې سیمو کې ژوند کوي، چې ښځې او نجونې پهکې د ناامنۍ احساس کوي.
سربېره پر دې، ۶۳ سلنه ځواب ورکوونکو ویلي چې دوی یا د هغوی خپلوان د ټولنیزو یا حقوقي محدودیتونو له امله له خدماتو څخه محروم شوي دي.
اوچا ټینګار کړی، چې ښځې او ماشومان له تر ټولو سختو ساتندویتي ګواښونو سره مخ دي، چې پهکې د جنسیت پر بنسټ تاوتریخوالی، د ماشومانو ودونه، د ماشومانو کار، د انسان قاچاق، د کورنیو جلاوالی او رواني فشارونه شامل دي.
د دې سازمان په وینا، د روان میلادي کال په ترڅ کې د ماشومانو ساتنې وضعیت د تېر کال په پرتله لا خراب شوی دی، چې هم د ماشومانو کار او هم د ماشومانو ودونه زیات شوي دي.
د راپور لهمخې، په ۲۰۲۵ کال کې د ماشومانو د ودونو شمېر ۷۴۶ قضیو ته لوړ شوی، په داسې حال کې چې په تېر کال کې دا شمېر ۳۲۳ قضیې راپور شوې وې.
د ننګرهار اوسېدونکی احمدخان کامران وايي د اوړو، وريجو، غوړیو او بورې په ګډون د خوراکي توکو بیې په وروستیو ورځو کې د پام وړ لوړې شوې دي.
هغه زیاتوي: «موږ غریبکار خلک یو او له سخت اقتصادي حالت سره مخ یو، بیې دومره لوړې شوې چې د ورځني مصرف برابرول هم ډېر ګران شوي دي.»
بلخوا د لغمان د مهترلام اوسېدونکی وفيالله روښان وايي، د بازار اوسنی وضعیت د خلکو لپاره د اندېښنې وړ دی. د هغه په وینا: «اکثره کورنۍ د عاید منبع نهلري، خو بیې هره ورځ لوړېږي او هېڅ کنټرول پرې نهښکاري.»
د کونړ اوسېدونکي قاري میراجان افغانستان انټرنشنل - پښتو ته په لېږلي پیغام کې هم د خوراکي توکو د بیو له زیاتوالي شکایت کړی او ویلي یې دي، سوداګر د توکو د کمښت له امله بیې لوړې ساتي.
هغه زیاتوي: " اوس والله که زموږ د یوې بوجۍ اوړو د اخیستو وس کېږي، مجبور یو چې لږ - لږ واخلو، تېره ورځ موږ غوښتل چې لاریون وکړو خو طالبانو اجازه رانهکړه".
د ننګرهار د سوداګرۍ خونې یو چارواکي چې نه یې غوښتل نوم یې خپور شي، افغانستان انټرنشنل - پښتو ته وویل، چې د خوراکي توکو د بیو د لوړېدو یو مهم لامل له پاکستان سره د سوداګریزو لارو تړل کېدل دي.
د هغه په وینا، د همدې موضوع په تړاو تېره اوونۍ د ولایت له والي سره ناسته هم شوې ده.
دغه راز، د ننګرهار د اصنافو د اتحادیې یو غړي د نوم د نه ښودلو په شرط تایید کړې، چې د خوراکي توکو بیې لوړې شوې دي.
نوموړي ویلي، د پاکستان له لارې د وارداتو بندېدل د بازار پر عرضې مستقیم اغېز کړی او د توکو کمښت یې رامنځته کړی دی.
یو شمېر اقتصادي شنونکو نن سېشنبه د افغانستان انټرنشنل - پښتو په سپړنه خپرونه کې خبرداری ورکړ، که چېرې د سوداګرۍ لارې بېرته پرانیستل نهشي او د بازار د کنټرول لپاره جدي اقدامات و نهشي، نو ښايي د خوراکي توکو بیې نورې هم لوړې شي او د خلکو ستونزې لا پسې زیاتې شي.
